॥ ఇతి శ్రీమహాభారతే ఉద్యోగపర్వణి ప్రజాగరపర్వణి
విదురనీతివాక్యే చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ ।
జాగ్రతో దహ్యమానస్య యత్కార్యమనుపశ్యసి ।
తద్బ్రూహి త్వం హి నస్తాత ధర్మార్థకుశలః శుచిః ॥ 1॥
త్వం మాం యథావద్విదుర ప్రశాధి
ప్రజ్ఞా పూర్వం సర్వమజాతశత్రోః ।
యన్మన్యసే పథ్యమదీనసత్త్వ
శ్రేయః కరం బ్రూహి తద్వై కురూణామ్ ॥ 2॥
పాపాశఙ్గీ పాపమేవ నౌపశ్యన్
పృచ్ఛామి త్వాం వ్యాకులేనాత్మనాహమ్ ।
కవే తన్మే బ్రూహి సర్వం యథావన్
మనీషితం సర్వమజాతశత్రోః ॥ 3॥
విదుర ఉవాచ ।
శుభం వా యది వా పాపం ద్వేష్యం వా యది వా ప్రియమ్ ।
అపృష్టస్తస్య తద్బ్రూయాద్యస్య నేచ్ఛేత్పరాభవమ్ ॥ 4॥
తస్మాద్వక్ష్యామి తే రాజన్భవమిచ్ఛన్కురూన్ప్రతి ।
వచః శ్రేయః కరం ధర్మ్యం బ్రువతస్తన్నిబోధ మే ॥ 5॥
About Projects
మిథ్యోపేతాని కర్మాణి సిధ్యేయుర్యాని భారత ।
అనుపాయ ప్రయుక్తాని మా స్మ తేషు మనః కృథాః ॥ 6॥
తథైవ యోగవిహితం న సిధ్యేత్కర్మ యన్నృప ।
ఉపాయయుక్తం మేధావీ న తత్ర గ్లపయేన్మనః ॥ 7॥
Do not ever set your mind upon means of success that are unjust and improper. An intelligent person should not grieve if any project does not succeed inspite of the application of fair and proper means.
అనుబన్ధానవేక్షేత సానుబన్ధేషు కర్మసు ।
సమ్ప్రధార్య చ కుర్వీత న వేగేన సమాచరేత్ ॥ 8॥
Before one engages in an act, one should consider the competence of the agent, the nature of the act itself, and its purpose, for all acts are dependent on these. Prior consideration is required and impulsive action is to be avoided.
అనుబన్ధం చ సమ్ప్రేక్ష్య విపాకాంశ్చైవ కర్మణామ్ ।
ఉత్థానమాత్మనశ్చైవ ధీరః కుర్వీత వా న వా ॥ 9॥
A wise person should reflect well before embarking on a new project, considering one's own ability, the nature of the work, and the all the consequence also of success [and failure] — thereafter one should either proceed or not.
యః ప్రమాణం న జానాతి స్థానే వృద్ధౌ తథా క్షయే ।
కోశే జనపదే దణ్డే న స రాజ్యావతిష్ఠతే ॥ 10॥
The executive who doesn't know the proportion or measure as regards territory, gain and loss, financial and human resources, and the skilful application of sanctions, cannot retain the business empire for very long.
యస్త్వేతాని ప్రమాణాని యథోక్తాన్యనుపశ్యతి ।
యుక్తో ధర్మార్థయోర్జ్ఞానే స రాజ్యమధిగచ్ఛతి ॥ 11॥
One on the other hand, who is fully informed and acquainted with the measures of these as prescribed in treatises [on economics], being well educated in the knowledge of Dharma and wealth-creation, can retain the business empire.
న రాజ్యం ప్రాప్తమిత్యేవ వర్తితవ్యమసామ్ప్రతమ్ ।
శ్రియం హ్యవినయో హన్తి జరా రూపమివోత్తమమ్ ॥ 12॥
భక్ష్యోత్తమ ప్రతిచ్ఛన్నం మత్స్యో బడిశమాయసమ్ ।
రూపాభిపాతీ గ్రసతే నానుబన్ధమవేక్షతే ॥ 13॥
యచ్ఛక్యం గ్రసితుం గ్రస్యం గ్రస్తం పరిణమేచ్చ యత్ ।
హితం చ పరిణామే యత్తదద్యం భూతిమిచ్ఛతా ॥ 14॥
వనస్పతేరపక్వాని ఫలాని ప్రచినోతి యః ।
స నాప్నోతి రసం తేభ్యో బీజం చాస్య వినశ్యతి ॥ 15॥
యస్తు పక్వముపాదత్తే కాలే పరిణతం ఫలమ్ ।
ఫలాద్రసం స లభతే బీజాచ్చైవ ఫలం పునః ॥ 16॥
యథా మధు సమాదత్తే రక్షన్పుష్పాణి షట్పదః ।
తద్వదర్థాన్మనుష్యేభ్య ఆదద్యాదవిహింసయా ॥ 17॥
పుష్పం పుష్పం విచిన్వీత మూలచ్ఛేదం న కారయేత్ ।
మాలాకార ఇవారామే న యథాఙ్గారకారకః ॥ 18॥
కిం ను మే స్యాదిదం కృత్వా కిం ను మే స్యాదకుర్వతః ।
ఇతి కర్మాణి సఞ్చిన్త్య కుర్యాద్వా పురుషో న వా ॥ 19॥
అనారభ్యా భవన్త్యర్థాః కే చిన్నిత్యం తథాగతాః ।
కృతః పురుషకారోఽపి భవేద్యేషు నిరర్థకః ॥ 20॥
కాంశ్చిదర్థాన్నరః ప్రాజ్ఞో లభు మూలాన్మహాఫలాన్ ।
క్షిప్రమారభతే కర్తుం న విఘ్నయతి తాదృశాన్ ॥ 21॥
ఋజు పశ్యతి యః సర్వం చక్షుషానుపిబన్నివ ।
ఆసీనమపి తూష్ణీకమనురజ్యన్తి తం ప్రజాః ॥ 22॥
చక్షుషా మనసా వాచా కర్మణా చ చతుర్విధమ్ ।
ప్రసాదయతి లోకం యస్తం లోకోఽనుప్రసీదతి ॥ 23॥
యస్మాత్త్రస్యన్తి భూతాని మృగవ్యాధాన్మృగా ఇవ ।
సాగరాన్తామపి మహీం లబ్ధ్వా స పరిహీయతే ॥ 24॥
పితృపైతామహం రాజ్యం ప్రాప్తవాన్స్వేన తేజసా ।
వాయురభ్రమివాసాద్య భ్రంశయత్యనయే స్థితః ॥ 25॥
ధర్మమాచరతో రాజ్ఞః సద్భిశ్చరితమాదితః ।
వసుధా వసుసమ్పూర్ణా వర్ధతే భూతివర్ధనీ ॥ 26॥
అథ సన్త్యజతో ధర్మమధర్మం చానుతిష్ఠతః ।
ప్రతిసంవేష్టతే భూమిరగ్నౌ చర్మాహితం యథా ॥ 27॥
య ఏవ యత్నః క్రియతే ప్రర రాష్ట్రావమర్దనే ।
స ఏవ యత్నః కర్తవ్యః స్వరాష్ట్ర పరిపాలనే ॥ 28॥
ధర్మేణ రాజ్యం విన్దేత ధర్మేణ పరిపాలయేత్ ।
ధర్మమూలాం శ్రియం ప్రాప్య న జహాతి న హీయతే ॥ 29॥
అప్యున్మత్తాత్ప్రలపతో బాలాచ్చ పరిసర్పతః ।
సర్వతః సారమాదద్యాదశ్మభ్య ఇవ కాఞ్చనమ్ ॥ 30॥
సువ్యాహృతాని సుధియాం సుకృతాని తతస్తతః ।
సఞ్చిన్వన్ధీర ఆసీత శిలా హారీ శిలం యథా ॥ 31॥
గన్ధేన గావః పశ్యన్తి వేదైః పశ్యన్తి బ్రాహ్మణాః ।
చారైః పశ్యన్తి రాజానశ్చక్షుర్భ్యామితరే జనాః ॥ 32॥
భూయాంసం లభతే క్లేశం యా గౌర్భవతి దుర్దుహా ।
అథ యా సుదుహా రాజన్నైవ తాం వినయన్త్యపి ॥ 33॥
యదతప్తం ప్రణమతి న తత్సన్తాపయన్త్యపి ।
యచ్చ స్వయం నతం దారు న తత్సన్నామయన్త్యపి ॥ 34॥
ఏతయోపమయా ధీరః సన్నమేత బలీయసే ।
ఇన్ద్రాయ స ప్రణమతే నమతే యో బలీయసే ॥ 35॥
పర్జన్యనాథాః పశవో రాజానో మిత్ర బాన్ధవాః ।
పతయో బాన్ధవాః స్త్రీణాం బ్రాహ్మణా వేద బాన్ధవాః ॥ 36॥
సత్యేన రక్ష్యతే ధర్మో విద్యా యోగేన రక్ష్యతే ।
మృజయా రక్ష్యతే రూపం కులం వృత్తేన రక్ష్యతే ॥ 37॥
మానేన రక్ష్యతే ధాన్యమశ్వాన్రక్ష్యత్యనుక్రమః ।
అభీక్ష్ణదర్శనాద్గావః స్త్రియో రక్ష్యాః కుచేలతః ॥ 38॥
న కులం వృత్తి హీనస్య ప్రమాణమితి మే మతిః ।
అన్త్యేష్వపి హి జాతానాం వృత్తమేవ విశిష్యతే ॥ 39॥
య ఈర్ష్యుః పరవిత్తేషు రూపే వీర్యే కులాన్వయే ।
సుఖే సౌభాగ్యసత్కారే తస్య వ్యాధిరనన్తకః ॥ 40॥
అకార్య కరణాద్భీతః కార్యాణాం చ వివర్జనాత్ ।
అకాలే మన్త్రభేదాచ్చ యేన మాద్యేన్న తత్పిబేత్ ॥ 41॥
విద్యామదో ధనమదస్తృతీయోఽభిజనో మదః ।
ఏతే మదావలిప్తానామేత ఏవ సతాం దమాః ॥ 42॥
అసన్తోఽభ్యర్థితాః సద్భిః కిం చిత్కార్యం కదా చన ।
మన్యన్తే సన్తమాత్మానమసన్తమపి విశ్రుతమ్ ॥ 43॥
గతిరాత్మవతాం సన్తః సన్త ఏవ సతాం గతిః ।
అసతాం చ గతిః సన్తో న త్వసన్తః సతాం గతిః ॥ 44॥
జితా సభా వస్త్రవతా సమాశా గోమతా జితా ।
అధ్వా జితో యానవతా సర్వం శీలవతా జితమ్ ॥ 45॥
శీలం ప్రధానం పురుషే తద్యస్యేహ ప్రణశ్యతి ।
న తస్య జీవితేనార్థో న ధనేన న బన్ధుభిః ॥ 46॥
ఆఢ్యానాం మాంసపరమం మధ్యానాం గోరసోత్తరమ్ ।
లవణోత్తరం దరిద్రాణాం భోజనం భరతర్షభ ॥ 47॥
సమ్పన్నతరమేవాన్నం దరిద్రా భుఞ్జతే సదా ।
క్షుత్స్వాదుతాం జనయతి సా చాఢ్యేషు సుదుర్లభా ॥ 48॥
ప్రాయేణ శ్రీమతాం లోకే భోక్తుం శక్తిర్న విద్యతే ।
దరిద్రాణాం తు రాజేన్ద్ర అపి కాష్ఠం హి జీర్యతే ॥ 49॥
అవృత్తిర్భయమన్త్యానాం మధ్యానాం మరణాద్భయమ్ ।
ఉత్తమానాం తు మర్త్యానామవమానాత్పరం భయమ్ ॥ 50॥
ఐశ్వర్యమదపాపిష్ఠా మదాః పానమదాదయః ।
ఐశ్వర్యమదమత్తో హి నాపతిత్వా విబుధ్యతే ॥ 51॥
ఇన్ద్రియౌరిన్ద్రియార్థేషు వర్తమానైరనిగ్రహైః ।
తైరయం తాప్యతే లోకో నక్షత్రాణి గ్రహైరివ ॥ 52॥
యో జితః పఞ్చవర్గేణ సహజేనాత్మ కర్శినా ।
ఆపదస్తస్య వర్ధన్తే శుక్లపక్ష ఇవోడురాడ్ ॥ 53॥
అవిజిత్య య ఆత్మానమమాత్యాన్విజిగీషతే ।
అమిత్రాన్వాజితామాత్యః సోఽవశః పరిహీయతే ॥ 54॥
ఆత్మానమేవ ప్రథమం దేశరూపేణ యో జయేత్ ।
తతోఽమాత్యానమిత్రాంశ్చ న మోఘం విజిగీషతే ॥ 55॥
వశ్యేన్ద్రియం జితామాత్యం ధృతదణ్డం వికారిషు ।
పరీక్ష్య కారిణం ధీరమత్యన్తం శ్రీర్నిషేవతే ॥ 56॥
రథః శరీరం పురుషస్య రాజన్
నాత్మా నియన్తేన్ద్రియాణ్యస్య చాశ్వాః ।
తైరప్రమత్తః కుశలః సదశ్వైర్
దాన్తైః సుఖం యాతి రథీవ ధీరః ॥ 57॥
ఏతాన్యనిగృహీతాని వ్యాపాదయితుమప్యలమ్ ।
అవిధేయా ఇవాదాన్తా హయాః పథి కుసారథిమ్ ॥ 58॥
అనర్థమర్థతః పశ్యన్నర్తం చైవాప్యనర్థతః ।
ఇన్ద్రియైః ప్రసృతో బాలః సుదుఃఖం మన్యతే సుఖమ్ ॥ 59॥
ధర్మార్థౌ యః పరిత్యజ్య స్యాదిన్ద్రియవశానుగః ।
శ్రీప్రాణధనదారేభ్య క్షిప్రం స పరిహీయతే ॥ 60॥
అర్థానామీశ్వరో యః స్యాదిన్ద్రియాణామనీశ్వరః ।
ఇన్ద్రియాణామనైశ్వర్యాదైశ్వర్యాద్భ్రశ్యతే హి సః ॥ 61॥
ఆత్మనాత్మానమన్విచ్ఛేన్మనో బుద్ధీన్ద్రియైర్యతైః ।
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధురాత్మైవ రిపురాత్మనః ॥ 62॥
క్షుద్రాక్షేణేవ జాలేన ఝషావపిహితావుభౌ ।
కామశ్చ రాజన్క్రోధశ్చ తౌ ప్రాజ్ఞానం విలుమ్పతః ॥ 63॥
సమవేక్ష్యేహ ధర్మార్థౌ సమ్భారాన్యోఽధిగచ్ఛతి ।
స వై సమ్భృత సమ్భారః సతతం సుఖమేధతే ॥ 64॥
యః పఞ్చాభ్యన్తరాఞ్శత్రూనవిజిత్య మతిక్షయాన్ ।
జిగీషతి రిపూనన్యాన్రిపవోఽభిభవన్తి తమ్ ॥ 65॥
దృశ్యన్తే హి దురాత్మానో వధ్యమానాః స్వకర్మ భిః ।
ఇన్ద్రియాణామనీశత్వాద్రాజానో రాజ్యవిభ్రమైః ॥ 66॥
అసన్త్యాగాత్పాపకృతామపాపాంస్
తుల్యో దణ్డః స్పృశతే మిశ్రభావాత్ ।
శుష్కేణార్ద్రం దహ్యతే మిశ్రభావాత్
తస్మాత్పాపైః సహ సన్ధిం న కుర్యాత్ ॥ 67॥
నిజానుత్పతతః శత్రూన్పఞ్చ పఞ్చ ప్రయోజనాన్ ।
యో మోహాన్న నిఘృహ్ణాతి తమాపద్గ్రసతే నరమ్ ॥ 68॥
అనసూయార్జవం శౌచం సన్తోషః ప్రియవాదితా ।
దమః సత్యమనాయాసో న భవన్తి దురాత్మనామ్ ॥ 69॥
ఆత్మజ్ఞానమనాయాసస్తితిక్షా ధర్మనిత్యతా ।
వాక్చైవ గుప్తా దానం చ నైతాన్యన్త్యేషు భారత ॥ 70॥
ఆక్రోశ పరివాదాభ్యాం విహింసన్త్యబుధా బుధాన్ ।
వక్తా పాపముపాదత్తే క్షమమాణో విముచ్యతే ॥ 71॥
హింసా బలమసాధూనాం రాజ్ఞాం దణ్డవిధిర్బలమ్ ।
శుశ్రూషా తు బలం స్త్రీణాం క్షమాగుణవతాం బలమ్ ॥ 72॥
వాక్సంయమో హి నృపతే సుదుష్కరతమో మతః ।
అర్థవచ్చ విచిత్రం చ న శక్యం బహుభాషితుమ్ ॥ 73॥
అభ్యావహతి కల్యాణం వివిధా వాక్సుభాషితా ।
సైవ దుర్భాషితా రాజన్ననర్థాయోపపద్యతే ॥ 74॥
సంరోహతి శరైర్విద్ధం వనం పరశునా హతమ్ ।
వాచా దురుక్తం బీభత్సం న సంరోహతి వాక్క్షతమ్ ॥ 75॥
కర్ణినాలీకనారాచా నిర్హరన్తి శరీరతః ।
వాక్షల్యస్తు న నిర్హర్తుం శక్యో హృది శయో హి సః ॥ 76॥
వాక్సాయకా వదనాన్నిష్పతన్తి
యైరాహతః శోచతి రత్ర్యహాని ।
పరస్య నామర్మసు తే పతన్తి
తాన్పణ్డితో నావసృజేత్పరేషు ॥ 77॥
యస్మై దేవాః ప్రయచ్ఛన్తి పురుషాయ పరాభవమ్ ।
బుద్ధిం తస్యాపకర్షన్తి సోఽపాచీనాని పశ్యతి ॥ 78॥
బుద్ధౌ కలుష భూతాయాం వినాశే ప్రత్యుపస్థితే ।
అనయో నయసఙ్కాశో హృదయాన్నాపసర్పతి ॥ 79॥
సేయం బుద్ధిః పరీతా తే పుత్రాణాం తవ భారత ।
పాణ్డవానాం విరోధేన న చైనాం అవబుధ్యసే ॥ 80॥
రాజా లక్షణసమ్పన్నస్త్రైలోక్యస్యాపి యో భవేత్ ।
శిష్యస్తే శాసితా సోఽస్తు ధృతరాష్ట్ర యుధిష్ఠిరః ॥ 81॥
అతీవ సర్వాన్పుత్రాంస్తే భాగధేయ పురస్కృతః ।
తేజసా ప్రజ్ఞయా చైవ యుక్తో ధర్మార్థతత్త్వవిత్ ॥ 82॥
ఆనృశంస్యాదనుక్రోశాద్యోఽసౌ ధర్మభృతాం వరః ।
గౌరవాత్తవ రాజేన్ద్ర బహూన్క్లేశాంస్తితిక్షతి ॥ 83॥
॥ ఇతి శ్రీమహాభారతే ఉద్యోగపర్వణి ప్రజాగరపర్వణి
విదురనీతివాక్యే చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥ 34॥
Browse Related Categories:
