॥ ඉති ශ්රීමහාභාරතේ උද්යෝගපර්වණි ප්රජාගරපර්වණි
විදුරනීතිවාක්යේ චතුස්ත්රිංශෝऽධ්යායඃ ॥

ධෘතරාෂ්ට්ර උවාච ।

ජාග්රතෝ දහ්යමානස්ය යත්කාර්යමනුපශ්යසි ।
තද්බ්රූහි ත්වං හි නස්තාත ධර්මාර්ථකුශලඃ ශුචිඃ ॥ 1॥

ත්වං මාං යථාවද්විදුර ප්රශාධි
ප්රජ්ඤා පූර්වං සර්වමජාතශත්රෝඃ ।
යන්මන්යසේ පථ්යමදීනසත්ත්ව
ශ්රේයඃ කරං බ්රූහි තද්වෛ කුරූණාම් ॥ 2॥

පාපාශංගී පාපමේව නෞපශ්යන්
පෘච්ඡාමි ත්වාං ව්යාකුලේනාත්මනාහම් ।
කවේ තන්මේ බ්රූහි සර්වං යථාවන්
මනීෂිතං සර්වමජාතශත්රෝඃ ॥ 3॥

විදුර උවාච ।

ශුභං වා යදි වා පාපං ද්වේෂ්යං වා යදි වා ප්රියම් ।
අපෘෂ්ටස්තස්ය තද්බ්රූයාද්යස්ය නේච්ඡේත්පරාභවම් ॥ 4॥

තස්මාද්වක්ෂ්යාමි තේ රාජන්භවමිච්ඡන්කුරූන්ප්රති ।
වචඃ ශ්රේයඃ කරං ධර්ම්යං බ්රුවතස්තන්නිබෝධ මේ ॥ 5॥

මිථ්යෝපේතානි කර්මාණි සිධ්යේයුර්යානි භාරත ।
අනුපාය ප්රයුක්තානි මා ස්ම තේෂු මනඃ කෘථාඃ ॥ 6॥

තථෛව යෝගවිහිතං න සිධ්යේත්කර්ම යන්නෘප ।
උපායයුක්තං මේධාවී න තත්ර ග්ලපයේන්මනඃ ॥ 7॥

අනුබංධානවේක්ෂේත සානුබංධේෂු කර්මසු ।
සංප්රධාර්ය ච කුර්වීත න වේගේන සමාචරේත් ॥ 8॥

අනුබංධං ච සංප්රේක්ෂ්ය විපාකාංශ්චෛව කර්මණාම් ।
උත්ථානමාත්මනශ්චෛව ධීරඃ කුර්වීත වා න වා ॥ 9॥

යඃ ප්රමාණං න ජානාති ස්ථානේ වෘද්ධෞ තථා ක්ෂයේ ।
කෝශේ ජනපදේ දංඩේ න ස රාජ්යාවතිෂ්ඨතේ ॥ 10॥

යස්ත්වේතානි ප්රමාණානි යථෝක්තාන්යනුපශ්යති ।
යුක්තෝ ධර්මාර්ථයෝර්ජ්ඤානේ ස රාජ්යමධිගච්ඡති ॥ 11॥

න රාජ්යං ප්රාප්තමිත්යේව වර්තිතව්යමසාංප්රතම් ।
ශ්රියං හ්යවිනයෝ හංති ජරා රූපමිවෝත්තමම් ॥ 12॥

භක්ෂ්යෝත්තම ප්රතිච්ඡන්නං මත්ස්යෝ බඩිශමායසම් ।
රූපාභිපාතී ග්රසතේ නානුබංධමවේක්ෂතේ ॥ 13॥

යච්ඡක්යං ග්රසිතුං ග්රස්යං ග්රස්තං පරිණමේච්ච යත් ।
හිතං ච පරිණාමේ යත්තදද්යං භූතිමිච්ඡතා ॥ 14॥

වනස්පතේරපක්වානි ඵලානි ප්රචිනෝති යඃ ।
ස නාප්නෝති රසං තේභ්යෝ බීජං චාස්ය විනශ්යති ॥ 15॥

යස්තු පක්වමුපාදත්තේ කාලේ පරිණතං ඵලම් ।
ඵලාද්රසං ස ලභතේ බීජාච්චෛව ඵලං පුනඃ ॥ 16॥

යථා මධු සමාදත්තේ රක්ෂන්පුෂ්පාණි ෂට්පදඃ ।
තද්වදර්ථාන්මනුෂ්යේභ්ය ආදද්යාදවිහිංසයා ॥ 17॥

පුෂ්පං පුෂ්පං විචින්වීත මූලච්ඡේදං න කාරයේත් ।
මාලාකාර ඉවාරාමේ න යථාංගාරකාරකඃ ॥ 18॥

කිං නු මේ ස්යාදිදං කෘත්වා කිං නු මේ ස්යාදකුර්වතඃ ।
ඉති කර්මාණි සංචිංත්ය කුර්යාද්වා පුරුෂෝ න වා ॥ 19॥

අනාරභ්යා භවංත්යර්ථාඃ කේ චින්නිත්යං තථාගතාඃ ।
කෘතඃ පුරුෂකාරෝऽපි භවේද්යේෂු නිරර්ථකඃ ॥ 20॥

කාංශ්චිදර්ථාන්නරඃ ප්රාජ්ඤෝ ලභු මූලාන්මහාඵලාන් ।
ක්ෂිප්රමාරභතේ කර්තුං න විඝ්නයති තාදෘශාන් ॥ 21॥

ඍජු පශ්යති යඃ සර්වං චක්ෂුෂානුපිබන්නිව ।
ආසීනමපි තූෂ්ණීකමනුරජ්යංති තං ප්රජාඃ ॥ 22॥

චක්ෂුෂා මනසා වාචා කර්මණා ච චතුර්විධම් ।
ප්රසාදයති ලෝකං යස්තං ලෝකෝऽනුප්රසීදති ॥ 23॥

යස්මාත්ත්රස්යංති භූතානි මෘගව්යාධාන්මෘගා ඉව ।
සාගරාංතාමපි මහීං ලබ්ධ්වා ස පරිහීයතේ ॥ 24॥

පිතෘපෛතාමහං රාජ්යං ප්රාප්තවාන්ස්වේන තේජසා ।
වායුරභ්රමිවාසාද්ය භ්රංශයත්යනයේ ස්ථිතඃ ॥ 25॥

ධර්මමාචරතෝ රාජ්ඤඃ සද්භිශ්චරිතමාදිතඃ ।
වසුධා වසුසංපූර්ණා වර්ධතේ භූතිවර්ධනී ॥ 26॥

අථ සංත්යජතෝ ධර්මමධර්මං චානුතිෂ්ඨතඃ ।
ප්රතිසංවේෂ්ටතේ භූමිරග්නෞ චර්මාහිතං යථා ॥ 27॥

ය ඒව යත්නඃ ක්රියතේ ප්රර රාෂ්ට්රාවමර්දනේ ।
ස ඒව යත්නඃ කර්තව්යඃ ස්වරාෂ්ට්ර පරිපාලනේ ॥ 28॥

ධර්මේණ රාජ්යං විංදේත ධර්මේණ පරිපාලයේත් ।
ධර්මමූලාං ශ්රියං ප්රාප්ය න ජහාති න හීයතේ ॥ 29॥

අප්යුන්මත්තාත්ප්රලපතෝ බාලාච්ච පරිසර්පතඃ ।
සර්වතඃ සාරමාදද්යාදශ්මභ්ය ඉව කාංචනම් ॥ 30॥

සුව්යාහෘතානි සුධියාං සුකෘතානි තතස්තතඃ ।
සංචින්වංධීර ආසීත ශිලා හාරී ශිලං යථා ॥ 31॥

ගංධේන ගාවඃ පශ්යංති වේදෛඃ පශ්යංති බ්රාහ්මණාඃ ।
චාරෛඃ පශ්යංති රාජානශ්චක්ෂුර්භ්යාමිතරේ ජනාඃ ॥ 32॥

භූයාංසං ලභතේ ක්ලේශං යා ගෞර්භවති දුර්දුහා ।
අථ යා සුදුහා රාජන්නෛව තාං විනයංත්යපි ॥ 33॥

යදතප්තං ප්රණමති න තත්සංතාපයංත්යපි ।
යච්ච ස්වයං නතං දාරු න තත්සන්නාමයංත්යපි ॥ 34॥

ඒතයෝපමයා ධීරඃ සන්නමේත බලීයසේ ।
ඉංද්රාය ස ප්රණමතේ නමතේ යෝ බලීයසේ ॥ 35॥

පර්ජන්යනාථාඃ පශවෝ රාජානෝ මිත්ර බාංධවාඃ ।
පතයෝ බාංධවාඃ ස්ත්රීණාං බ්රාහ්මණා වේද බාංධවාඃ ॥ 36॥

සත්යේන රක්ෂ්යතේ ධර්මෝ විද්යා යෝගේන රක්ෂ්යතේ ।
මෘජයා රක්ෂ්යතේ රූපං කුලං වෘත්තේන රක්ෂ්යතේ ॥ 37॥

මානේන රක්ෂ්යතේ ධාන්යමශ්වාන්රක්ෂ්යත්යනුක්රමඃ ।
අභීක්ෂ්ණදර්ශනාද්ගාවඃ ස්ත්රියෝ රක්ෂ්යාඃ කුචේලතඃ ॥ 38॥

න කුලං වෘත්ති හීනස්ය ප්රමාණමිති මේ මතිඃ ।
අංත්යේෂ්වපි හි ජාතානාං වෘත්තමේව විශිෂ්යතේ ॥ 39॥

ය ඊර්ෂ්යුඃ පරවිත්තේෂු රූපේ වීර්යේ කුලාන්වයේ ।
සුඛේ සෞභාග්යසත්කාරේ තස්ය ව්යාධිරනංතකඃ ॥ 40॥

අකාර්ය කරණාද්භීතඃ කාර්යාණාං ච විවර්ජනාත් ।
අකාලේ මංත්රභේදාච්ච යේන මාද්යේන්න තත්පිබේත් ॥ 41॥

විද්යාමදෝ ධනමදස්තෘතීයෝऽභිජනෝ මදඃ ।
ඒතේ මදාවලිප්තානාමේත ඒව සතාං දමාඃ ॥ 42॥

අසංතෝऽභ්යර්ථිතාඃ සද්භිඃ කිං චිත්කාර්යං කදා චන ।
මන්යංතේ සංතමාත්මානමසංතමපි විශ්රුතම් ॥ 43॥

ගතිරාත්මවතාං සංතඃ සංත ඒව සතාං ගතිඃ ।
අසතාං ච ගතිඃ සංතෝ න ත්වසංතඃ සතාං ගතිඃ ॥ 44॥

ජිතා සභා වස්ත්රවතා සමාශා ගෝමතා ජිතා ।
අධ්වා ජිතෝ යානවතා සර්වං ශීලවතා ජිතම් ॥ 45॥

ශීලං ප්රධානං පුරුෂේ තද්යස්යේහ ප්රණශ්යති ।
න තස්ය ජීවිතේනාර්ථෝ න ධනේන න බංධුභිඃ ॥ 46॥

ආඪ්යානාං මාංසපරමං මධ්යානාං ගෝරසෝත්තරම් ।
ලවණෝත්තරං දරිද්රාණාං භෝජනං භරතර්ෂභ ॥ 47॥

සංපන්නතරමේවාන්නං දරිද්රා භුංජතේ සදා ।
ක්ෂුත්ස්වාදුතාං ජනයති සා චාඪ්යේෂු සුදුර්ලභා ॥ 48॥

ප්රායේණ ශ්රීමතාං ලෝකේ භෝක්තුං ශක්තිර්න විද්යතේ ।
දරිද්රාණාං තු රාජේංද්ර අපි කාෂ්ඨං හි ජීර්යතේ ॥ 49॥

අවෘත්තිර්භයමංත්යානාං මධ්යානාං මරණාද්භයම් ।
උත්තමානාං තු මර්ත්යානාමවමානාත්පරං භයම් ॥ 50॥

ඓශ්වර්යමදපාපිෂ්ඨා මදාඃ පානමදාදයඃ ।
ඓශ්වර්යමදමත්තෝ හි නාපතිත්වා විබුධ්යතේ ॥ 51॥

ඉංද්රියෞරිංද්රියාර්ථේෂු වර්තමානෛරනිග්රහෛඃ ।
තෛරයං තාප්යතේ ලෝකෝ නක්ෂත්රාණි ග්රහෛරිව ॥ 52॥

යෝ ජිතඃ පංචවර්ගේණ සහජේනාත්ම කර්ශිනා ।
ආපදස්තස්ය වර්ධංතේ ශුක්ලපක්ෂ ඉවෝඩුරාඩ් ॥ 53॥

අවිජිත්ය ය ආත්මානමමාත්යාන්විජිගීෂතේ ।
අමිත්රාන්වාජිතාමාත්යඃ සෝऽවශඃ පරිහීයතේ ॥ 54॥

ආත්මානමේව ප්රථමං දේශරූපේණ යෝ ජයේත් ।
තතෝऽමාත්යානමිත්රාංශ්ච න මෝඝං විජිගීෂතේ ॥ 55॥

වශ්යේංද්රියං ජිතාමාත්යං ධෘතදංඩං විකාරිෂු ।
පරීක්ෂ්ය කාරිණං ධීරමත්යංතං ශ්රීර්නිෂේවතේ ॥ 56॥

රථඃ ශරීරං පුරුෂස්ය රාජන්
නාත්මා නියංතේංද්රියාණ්යස්ය චාශ්වාඃ ।
තෛරප්රමත්තඃ කුශලඃ සදශ්වෛර්
දාංතෛඃ සුඛං යාති රථීව ධීරඃ ॥ 57॥

ඒතාන්යනිගෘහීතානි ව්යාපාදයිතුමප්යලම් ।
අවිධේයා ඉවාදාංතා හයාඃ පථි කුසාරථිම් ॥ 58॥

අනර්ථමර්ථතඃ පශ්යන්නර්තං චෛවාප්යනර්ථතඃ ।
ඉංද්රියෛඃ ප්රසෘතෝ බාලඃ සුදුඃඛං මන්යතේ සුඛම් ॥ 59॥

ධර්මාර්ථෞ යඃ පරිත්යජ්ය ස්යාදිංද්රියවශානුගඃ ।
ශ්රීප්රාණධනදාරේභ්ය ක්ෂිප්රං ස පරිහීයතේ ॥ 60॥

අර්ථානාමීශ්වරෝ යඃ ස්යාදිංද්රියාණාමනීශ්වරඃ ।
ඉංද්රියාණාමනෛශ්වර්යාදෛශ්වර්යාද්භ්රශ්යතේ හි සඃ ॥ 61॥

ආත්මනාත්මානමන්විච්ඡේන්මනෝ බුද්ධීංද්රියෛර්යතෛඃ ।
ආත්මෛව හ්යාත්මනෝ බංධුරාත්මෛව රිපුරාත්මනඃ ॥ 62॥

ක්ෂුද්රාක්ෂේණේව ජාලේන ඣෂාවපිහිතාවුභෞ ।
කාමශ්ච රාජන්ක්රෝධශ්ච තෞ ප්රාජ්ඤානං විලුංපතඃ ॥ 63॥

සමවේක්ෂ්යේහ ධර්මාර්ථෞ සංභාරාන්යෝऽධිගච්ඡති ।
ස වෛ සංභෘත සංභාරඃ සතතං සුඛමේධතේ ॥ 64॥

යඃ පංචාභ්යංතරාඤ්ශත්රූනවිජිත්ය මතික්ෂයාන් ।
ජිගීෂති රිපූනන්යාන්රිපවෝऽභිභවංති තම් ॥ 65॥

දෘශ්යංතේ හි දුරාත්මානෝ වධ්යමානාඃ ස්වකර්ම භිඃ ।
ඉංද්රියාණාමනීශත්වාද්රාජානෝ රාජ්යවිභ්රමෛඃ ॥ 66॥

අසංත්යාගාත්පාපකෘතාමපාපාංස්
තුල්යෝ දංඩඃ ස්පෘශතේ මිශ්රභාවාත් ।
ශුෂ්කේණාර්ද්රං දහ්යතේ මිශ්රභාවාත්
තස්මාත්පාපෛඃ සහ සංධිං න කුර්යාත් ॥ 67॥

නිජානුත්පතතඃ ශත්රූන්පංච පංච ප්රයෝජනාන් ।
යෝ මෝහාන්න නිඝෘහ්ණාති තමාපද්ග්රසතේ නරම් ॥ 68॥

අනසූයාර්ජවං ශෞචං සංතෝෂඃ ප්රියවාදිතා ।
දමඃ සත්යමනායාසෝ න භවංති දුරාත්මනාම් ॥ 69॥

ආත්මජ්ඤානමනායාසස්තිතික්ෂා ධර්මනිත්යතා ।
වාක්චෛව ගුප්තා දානං ච නෛතාන්යංත්යේෂු භාරත ॥ 70॥

ආක්රෝශ පරිවාදාභ්යාං විහිංසංත්යබුධා බුධාන් ।
වක්තා පාපමුපාදත්තේ ක්ෂමමාණෝ විමුච්යතේ ॥ 71॥

හිංසා බලමසාධූනාං රාජ්ඤාං දංඩවිධිර්බලම් ।
ශුශ්රූෂා තු බලං ස්ත්රීණාං ක්ෂමාගුණවතාං බලම් ॥ 72॥

වාක්සංයමෝ හි නෘපතේ සුදුෂ්කරතමෝ මතඃ ।
අර්ථවච්ච විචිත්රං ච න ශක්යං බහුභාෂිතුම් ॥ 73॥

අභ්යාවහති කල්යාණං විවිධා වාක්සුභාෂිතා ।
සෛව දුර්භාෂිතා රාජන්නනර්ථායෝපපද්යතේ ॥ 74॥

සංරෝහති ශරෛර්විද්ධං වනං පරශුනා හතම් ।
වාචා දුරුක්තං බීභත්සං න සංරෝහති වාක්ක්ෂතම් ॥ 75॥

කර්ණිනාලීකනාරාචා නිර්හරංති ශරීරතඃ ।
වාක්ෂල්යස්තු න නිර්හර්තුං ශක්යෝ හෘදි ශයෝ හි සඃ ॥ 76॥

වාක්සායකා වදනාන්නිෂ්පතංති
යෛරාහතඃ ශෝචති රත්ර්යහානි ।
පරස්ය නාමර්මසු තේ පතංති
තාන්පංඩිතෝ නාවසෘජේත්පරේෂු ॥ 77॥

යස්මෛ දේවාඃ ප්රයච්ඡංති පුරුෂාය පරාභවම් ।
බුද්ධිං තස්යාපකර්ෂංති සෝऽපාචීනානි පශ්යති ॥ 78॥

බුද්ධෞ කලුෂ භූතායාං විනාශේ ප්රත්යුපස්ථිතේ ।
අනයෝ නයසංකාශෝ හෘදයාන්නාපසර්පති ॥ 79॥

සේයං බුද්ධිඃ පරීතා තේ පුත්රාණාං තව භාරත ।
පාංඩවානාං විරෝධේන න චෛනාං අවබුධ්යසේ ॥ 80॥

රාජා ලක්ෂණසංපන්නස්ත්රෛලෝක්යස්යාපි යෝ භවේත් ।
ශිෂ්යස්තේ ශාසිතා සෝऽස්තු ධෘතරාෂ්ට්ර යුධිෂ්ඨිරඃ ॥ 81॥

අතීව සර්වාන්පුත්රාංස්තේ භාගධේය පුරස්කෘතඃ ।
තේජසා ප්රජ්ඤයා චෛව යුක්තෝ ධර්මාර්ථතත්ත්වවිත් ॥ 82॥

ආනෘශංස්යාදනුක්රෝශාද්යෝऽසෞ ධර්මභෘතාං වරඃ ।
ගෞරවාත්තව රාජේංද්ර බහූන්ක්ලේශාංස්තිතික්ෂති ॥ 83॥

॥ ඉති ශ්රීමහාභාරතේ උද්යෝගපර්වණි ප්රජාගරපර්වණි
විදුරනීතිවාක්යේ චතුස්ත්රිංශෝऽධ්යායඃ ॥ 34॥