అథ కైవల్యపాదః ।

జన్మౌషధిమన్త్రతపస్సమాధిజాః సిద్ధయః ॥1॥

జాత్యన్తరపరిణామః ప్రకృత్యాపూరాత్ ॥2॥

నిమిత్తమప్రయోజకం ప్రకృతీనాంవరణభేదస్తు తతః క్షేత్రికవత్ ॥3॥

నిర్మాణచిత్తాన్యస్మితామాత్రాత్ ॥4॥

ప్రవృత్తిభేదే ప్రయోజకం చిత్తమేకమనేకేషామ్ ॥5॥

తత్ర ధ్యానజమనాశయమ్ ॥6॥

కర్మాశుక్లాకృష్ణం యోగినః త్రివిధమితరేషామ్ ॥7॥

తతస్తద్విపాకానుగుణానామేవాభివ్యక్తిర్వాసనానామ్ ॥8॥

జాతి దేశ కాల వ్యవహితానామప్యానన్తర్యం స్మృతిసంస్కారయోః ఏకరూపత్వాత్ ॥9॥

తాసామనాదిత్వం చాశిషో నిత్యత్వాత్ ॥10॥

హేతుఫలాశ్రయాలమ్బనైః సఙ్గృహీతత్వాతేషామభావేతదభావః ॥11॥

అతీతానాగతం స్వరూపతోఽస్త్యధ్వభేదాద్ధర్మాణామ్ ॥12॥

తే వ్యక్తసూక్ష్మాః గుణాత్మానః ॥13॥

పరిణామైకత్వాత్ వస్తుతత్త్వమ్ ॥14॥

వస్తుసామ్యే చిత్తభేదాత్తయోర్విభక్తః పన్థాః ॥15॥

న చైకచిత్తతన్త్రం వస్తు తత్ప్రమాణకం తదా కిం స్యాత్ ॥16॥

తదుపరాగాపేక్షిత్వాత్ చిత్తస్య వస్తుజ్ఞాతాజ్ఞాతమ్ ॥17॥

సదాజ్ఞాతాః చిత్తవృత్తయః తత్ప్రభోః పురుషస్యాపరిణామిత్వాత్ ॥18॥

న తత్స్వాభాసం దృశ్యత్వాత్ ॥19॥

ఏక సమయే చోభయానవధారణమ్ ॥20॥

చిత్తాన్తర దృశ్యే బుద్ధిబుద్ధేః అతిప్రసఙ్గః స్మృతిసఙ్కరశ్చ ॥21॥

చితేరప్రతిసఙ్క్రమాయాః తదాకారాపత్తౌ స్వబుద్ధి సంవేదనమ్ ॥22॥

ద్రష్టృదృశ్యోపరక్తం చిత్తం సర్వార్థమ్ ॥23॥

తదసఙ్ఖ్యేయ వాసనాభిః చిత్రమపి పరార్థం సంహత్యకారిత్వాత్ ॥24॥

విశేషదర్శినః ఆత్మభావభావనానివృత్తిః ॥25॥

తదా వివేకనిమ్నం కైవల్యప్రాగ్భారం చిత్తమ్ ॥26॥

తచ్ఛిద్రేషు ప్రత్యయాన్తరాణి సంస్కారేభ్యః ॥27॥

హానమేషాం క్లేశవదుక్తమ్ ॥28॥

ప్రసఙ్ఖ్యానేఽప్యకుసీదస్య సర్వథా వివేకఖ్యాతేః ధర్మమేఘస్సమాధిః ॥29॥

తతః క్లేశకర్మనివృత్తిః ॥30॥

తదా సర్వావరణమలాపేతస్య జ్ఞానస్యానన్త్యాత్ జ్ఞేయమల్పమ్ ॥31॥

తతః కృతార్థానాం పరిణామక్రమసమాప్తిర్గుణానామ్ ॥32॥

క్షణప్రతియోగీ పరిణామాపరాన్త నిర్గ్రాహ్యః క్రమః ॥33॥

పురుషార్థశూన్యానాం గుణానామ్ప్రతిప్రసవః కైవల్యం స్వరూపప్రతిష్ఠా వా చితిశక్తిరితి ॥34॥

ఇతి పాతఞ్జలయోగదర్శనే కైవల్యపాదో నామ చతుర్థః పాదః ।