అథ సాధనపాదః ।

తపః స్వాధ్యాయేశ్వరప్రణిధానాని క్రియాయోగః ॥1॥

సమాధిభావనార్థః క్లేశతనూకరణార్థశ్చ ॥2॥

అవిద్యాస్మితారాగద్వేషాభినివేశాః క్లేశాః ॥3॥

అవిద్యా క్షేత్రముత్తరేషాం ప్రసుప్తతనువిచ్ఛిన్నోదారాణామ్ ॥4॥

అనిత్యాశుచిదుఃఖానాత్మసు నిత్యశుచిసుఖాత్మఖ్యాతిరవిద్యా ॥5॥

దృగ్దర్శనశక్త్యోరేకాత్మతేవాస్మితా ॥6॥

సుఖానుశయీ రాగః ॥7॥

దుఃఖానుశయీ ద్వేషః ॥8॥

స్వరసవాహీ విదుషోఽపి తథారూఢోఽభినివేశః ॥9॥

తే ప్రతిప్రసవహేయాః సూక్ష్మాః ॥10॥

ధ్యానహేయాస్తద్వృత్తయః ॥11॥

క్లేశమూలః కర్మాశయో దృష్టాదృష్టజన్మవేదనీయః ॥12॥

సతి మూలే తద్ విపాకో జాత్యాయుర్భోగాః ॥13॥

తే హ్లాదపరితాపఫలాః పుణ్యాపుణ్యహేతుత్వాత్ ॥14॥

పరిణామతాపసంస్కారదుఃఖైర్గుణవృత్తివిరోధాచ్చ దుఃఖమేవ సర్వం వివేకినః ॥15॥

హేయం దుఃఖమనాగతమ్ ॥16॥

ద్రష్టృదృశ్యయోః సంయోగో హేయహేతుః॥17॥

ప్రకాశక్రియాస్థితిశీలం భూతేంద్రియాత్మకం భోగాపవర్గార్థం దృశ్యమ్ ॥18॥

విశేషావిశేషలింగమాత్రాలింగాని గుణపర్వాణి ॥19॥

ద్రష్టా దృశిమాత్రః శుద్ధోఽపి ప్రత్యయానుపశ్యః ॥20॥

తదర్థ ఏవ దృశ్యస్యాత్మా ॥21॥

కృతార్థం ప్రతి నష్టమప్యనష్టం తదన్యసాధారణత్వాత్ ॥22॥

స్వస్వామిశక్త్యోః స్వరూపోపలబ్ధిహేతుః సంయోగః ॥23॥

తస్య హేతురవిద్యా ॥24॥

తదభావాత్సంయోగాభావో హానం తద్ దృశేః కైవల్యమ్ ॥25॥

వివేకఖ్యాతిరవిప్లవా హానోపాయః ॥26॥

తస్య సప్తధా ప్రాంతభూమిః ప్రజ్ఞా ॥27॥

యోగాంగానుష్ఠానాదశుద్ధిక్షయే జ్ఞానదీప్తిరావివేకఖ్యాతేః ॥28॥

యమనియమాసనప్రాణాయామప్రత్యాహారధారణాధ్యానసమాధయోష్టావంగాని ॥29॥

అహింసాసత్యాస్తేయబ్రహ్మచర్యాపరిగ్రహా యమాః ॥30॥

జాతిదేశకాలసమయానవచ్ఛిన్నాః సార్వభౌమా మహావ్రతమ్ ॥31॥

శౌచసంతోషతపః స్వాధ్యాయేశ్వరప్రణిధానాని నియమాః ॥32॥

వితర్కబాధనే ప్రతిపక్షభావనమ్ ॥33॥

వితర్కాహింసాదయః కృతకారితానుమోదితా లోభక్రోధమోహపూర్వకా మృదుమధ్యాధిమాత్రా దుఃఖాజ్ఞానానంతఫలా ఇతి ప్రతిపక్షభావనమ్ ॥34॥

అహింసాప్రతిష్ఠాయాం తత్సన్నిధౌ వైరత్యాగః ॥35॥

సత్యప్రతిష్ఠాయాం క్రియాఫలాశ్రయత్వమ్ ॥36॥

అస్తేయప్రతిష్ఠాయాం సర్వరత్నోపస్థానమ్ ॥37॥

బ్రహ్మచర్యప్రతిష్ఠాయాం వీర్యలాభః ॥38॥

అపరిగ్రహస్థైర్యే జన్మకథంతాసంబోధః ॥39॥

శౌచాత్స్వాంగజుగుప్సా పరైరసంసర్గః ॥40॥

సత్త్వశుద్ధి-సౌమనస్యైకాగ్య్రేంద్రియజయాత్మదర్శన-యోగ్యత్వాని చ ॥41॥

సంతోషాత్ అనుత్తమఃసుఖలాభః ॥42॥

కాయేంద్రియసిద్ధిరశుద్ధిక్షయాత్ తపసః ॥43॥

స్వాధ్యాయాదిష్టదేవతాసంప్రయోగః ॥44॥

సమాధిసిద్ధిరీశ్వరప్రణిధానాత్ ॥45॥

స్థిరసుఖమాసనమ్ ॥46॥

ప్రయత్నశైథిల్యానంతసమాపత్తిభ్యామ్ ॥47॥

తతో ద్వంద్వానభిఘాతః ॥48॥

తస్మిన్ సతి శ్వాసప్రశ్వాసయోర్గతివిచ్ఛేదః ప్రాణాయామః ॥49॥

(స తు) బాహ్యాభ్యంతరస్తంభవృత్తిర్దేశకాలసంఖ్యాభిః పరిదృష్టో దీర్ఘసూక్ష్మః ॥50॥

బాహ్యాభ్యంతరవిషయాక్షేపీ చతుర్థః ॥51॥

తతః క్షీయతే ప్రకాశావరణమ్ ॥52॥

ధారణాసు చ యోగ్యతా మనసః ॥53॥

స్వవిషయాసంప్రయోగే చిత్తస్వరూపానుకార ఇవేంద్రియాణాం ప్రత్యాహారః ॥54॥

తతః పరమావశ్యతేంద్రియాణామ్ ॥55॥

ఇతి పాతంజలయోగదర్శనే సాధనపాదో నామ ద్వితీయః పాదః ।