॥ ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപർവണി പ്രജാഗരപർവണി
വിദുരനീതിവാക്യേ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച ।
ജാഗ്രതോ ദഹ്യമാനസ്യ യത്കാര്യമനുപശ്യസി ।
തദ്ബ്രൂഹി ത്വം ഹി നസ്താത ധര്മാര്ഥകുശലഃ ശുചിഃ ॥ 1॥
ത്വം മാം യഥാവദ്വിദുര പ്രശാധി
പ്രജ്ഞാ പൂർവം സർവമജാതശത്രോഃ ।
യന്മന്യസേ പഥ്യമദീനസത്ത്വ
ശ്രേയഃ കരം ബ്രൂഹി തദ്വൈ കുരൂണാമ് ॥ 2॥
പാപാശംഗീ പാപമേവ നൌപശ്യന്
പൃച്ഛാമി ത്വാം വ്യാകുലേനാത്മനാഹമ് ।
കവേ തന്മേ ബ്രൂഹി സർവം യഥാവന്
മനീഷിതം സർവമജാതശത്രോഃ ॥ 3॥
വിദുര ഉവാച ।
ശുഭം വാ യദി വാ പാപം ദ്വേഷ്യം വാ യദി വാ പ്രിയമ് ।
അപൃഷ്ടസ്തസ്യ തദ്ബ്രൂയാദ്യസ്യ നേച്ഛേത്പരാഭവമ് ॥ 4॥
തസ്മാദ്വക്ഷ്യാമി തേ രാജന്ഭവമിച്ഛന്കുരൂന്പ്രതി ।
വചഃ ശ്രേയഃ കരം ധര്മ്യം ബ്രുവതസ്തന്നിബോധ മേ ॥ 5॥
About Projects
മിഥ്യോപേതാനി കര്മാണി സിധ്യേയുര്യാനി ഭാരത ।
അനുപായ പ്രയുക്താനി മാ സ്മ തേഷു മനഃ കൃഥാഃ ॥ 6॥
തഥൈവ യോഗവിഹിതം ന സിധ്യേത്കര്മ യന്നൃപ ।
ഉപായയുക്തം മേധാവീ ന തത്ര ഗ്ലപയേന്മനഃ ॥ 7॥
Do not ever set your mind upon means of success that are unjust and improper. An intelligent person should not grieve if any project does not succeed inspite of the application of fair and proper means.
അനുബംധാനവേക്ഷേത സാനുബംധേഷു കര്മസു ।
സംപ്രധാര്യ ച കുർവീത ന വേഗേന സമാചരേത് ॥ 8॥
Before one engages in an act, one should consider the competence of the agent, the nature of the act itself, and its purpose, for all acts are dependent on these. Prior consideration is required and impulsive action is to be avoided.
അനുബംധം ച സംപ്രേക്ഷ്യ വിപാകാംശ്ചൈവ കര്മണാമ് ।
ഉത്ഥാനമാത്മനശ്ചൈവ ധീരഃ കുർവീത വാ ന വാ ॥ 9॥
A wise person should reflect well before embarking on a new project, considering one's own ability, the nature of the work, and the all the consequence also of success [and failure] — thereafter one should either proceed or not.
യഃ പ്രമാണം ന ജാനാതി സ്ഥാനേ വൃദ്ധൌ തഥാ ക്ഷയേ ।
കോശേ ജനപദേ ദംഡേ ന സ രാജ്യാവതിഷ്ഠതേ ॥ 10॥
The executive who doesn't know the proportion or measure as regards territory, gain and loss, financial and human resources, and the skilful application of sanctions, cannot retain the business empire for very long.
യസ്ത്വേതാനി പ്രമാണാനി യഥോക്താന്യനുപശ്യതി ।
യുക്തോ ധര്മാര്ഥയോര്ജ്ഞാനേ സ രാജ്യമധിഗച്ഛതി ॥ 11॥
One on the other hand, who is fully informed and acquainted with the measures of these as prescribed in treatises [on economics], being well educated in the knowledge of Dharma and wealth-creation, can retain the business empire.
ന രാജ്യം പ്രാപ്തമിത്യേവ വര്തിതവ്യമസാംപ്രതമ് ।
ശ്രിയം ഹ്യവിനയോ ഹംതി ജരാ രൂപമിവോത്തമമ് ॥ 12॥
ഭക്ഷ്യോത്തമ പ്രതിച്ഛന്നം മത്സ്യോ ബഡിശമായസമ് ।
രൂപാഭിപാതീ ഗ്രസതേ നാനുബംധമവേക്ഷതേ ॥ 13॥
യച്ഛക്യം ഗ്രസിതും ഗ്രസ്യം ഗ്രസ്തം പരിണമേച്ച യത് ।
ഹിതം ച പരിണാമേ യത്തദദ്യം ഭൂതിമിച്ഛതാ ॥ 14॥
വനസ്പതേരപക്വാനി ഫലാനി പ്രചിനോതി യഃ ।
സ നാപ്നോതി രസം തേഭ്യോ ബീജം ചാസ്യ വിനശ്യതി ॥ 15॥
യസ്തു പക്വമുപാദത്തേ കാലേ പരിണതം ഫലമ് ।
ഫലാദ്രസം സ ലഭതേ ബീജാച്ചൈവ ഫലം പുനഃ ॥ 16॥
യഥാ മധു സമാദത്തേ രക്ഷന്പുഷ്പാണി ഷട്പദഃ ।
തദ്വദര്ഥാന്മനുഷ്യേഭ്യ ആദദ്യാദവിഹിംസയാ ॥ 17॥
പുഷ്പം പുഷ്പം വിചിന്വീത മൂലച്ഛേദം ന കാരയേത് ।
മാലാകാര ഇവാരാമേ ന യഥാംഗാരകാരകഃ ॥ 18॥
കിം നു മേ സ്യാദിദം കൃത്വാ കിം നു മേ സ്യാദകുർവതഃ ।
ഇതി കര്മാണി സംചിംത്യ കുര്യാദ്വാ പുരുഷോ ന വാ ॥ 19॥
അനാരഭ്യാ ഭവംത്യര്ഥാഃ കേ ചിന്നിത്യം തഥാഗതാഃ ।
കൃതഃ പുരുഷകാരോഽപി ഭവേദ്യേഷു നിരര്ഥകഃ ॥ 20॥
കാംശ്ചിദര്ഥാന്നരഃ പ്രാജ്ഞോ ലഭു മൂലാന്മഹാഫലാന് ।
ക്ഷിപ്രമാരഭതേ കര്തും ന വിഘ്നയതി താദൃശാന് ॥ 21॥
ഋജു പശ്യതി യഃ സർവം ചക്ഷുഷാനുപിബന്നിവ ।
ആസീനമപി തൂഷ്ണീകമനുരജ്യംതി തം പ്രജാഃ ॥ 22॥
ചക്ഷുഷാ മനസാ വാചാ കര്മണാ ച ചതുർവിധമ് ।
പ്രസാദയതി ലോകം യസ്തം ലോകോഽനുപ്രസീദതി ॥ 23॥
യസ്മാത്ത്രസ്യംതി ഭൂതാനി മൃഗവ്യാധാന്മൃഗാ ഇവ ।
സാഗരാംതാമപി മഹീം ലബ്ധ്വാ സ പരിഹീയതേ ॥ 24॥
പിതൃപൈതാമഹം രാജ്യം പ്രാപ്തവാന്സ്വേന തേജസാ ।
വായുരഭ്രമിവാസാദ്യ ഭ്രംശയത്യനയേ സ്ഥിതഃ ॥ 25॥
ധര്മമാചരതോ രാജ്ഞഃ സദ്ഭിശ്ചരിതമാദിതഃ ।
വസുധാ വസുസംപൂര്ണാ വര്ധതേ ഭൂതിവര്ധനീ ॥ 26॥
അഥ സംത്യജതോ ധര്മമധര്മം ചാനുതിഷ്ഠതഃ ।
പ്രതിസംവേഷ്ടതേ ഭൂമിരഗ്നൌ ചര്മാഹിതം യഥാ ॥ 27॥
യ ഏവ യത്നഃ ക്രിയതേ പ്രര രാഷ്ട്രാവമര്ദനേ ।
സ ഏവ യത്നഃ കര്തവ്യഃ സ്വരാഷ്ട്ര പരിപാലനേ ॥ 28॥
ധര്മേണ രാജ്യം വിംദേത ധര്മേണ പരിപാലയേത് ।
ധര്മമൂലാം ശ്രിയം പ്രാപ്യ ന ജഹാതി ന ഹീയതേ ॥ 29॥
അപ്യുന്മത്താത്പ്രലപതോ ബാലാച്ച പരിസര്പതഃ ।
സർവതഃ സാരമാദദ്യാദശ്മഭ്യ ഇവ കാംചനമ് ॥ 30॥
സുവ്യാഹൃതാനി സുധിയാം സുകൃതാനി തതസ്തതഃ ।
സംചിന്വംധീര ആസീത ശിലാ ഹാരീ ശിലം യഥാ ॥ 31॥
ഗംധേന ഗാവഃ പശ്യംതി വേദൈഃ പശ്യംതി ബ്രാഹ്മണാഃ ।
ചാരൈഃ പശ്യംതി രാജാനശ്ചക്ഷുര്ഭ്യാമിതരേ ജനാഃ ॥ 32॥
ഭൂയാംസം ലഭതേ ക്ലേശം യാ ഗൌര്ഭവതി ദുര്ദുഹാ ।
അഥ യാ സുദുഹാ രാജന്നൈവ താം വിനയംത്യപി ॥ 33॥
യദതപ്തം പ്രണമതി ന തത്സംതാപയംത്യപി ।
യച്ച സ്വയം നതം ദാരു ന തത്സന്നാമയംത്യപി ॥ 34॥
ഏതയോപമയാ ധീരഃ സന്നമേത ബലീയസേ ।
ഇംദ്രായ സ പ്രണമതേ നമതേ യോ ബലീയസേ ॥ 35॥
പര്ജന്യനാഥാഃ പശവോ രാജാനോ മിത്ര ബാംധവാഃ ।
പതയോ ബാംധവാഃ സ്ത്രീണാം ബ്രാഹ്മണാ വേദ ബാംധവാഃ ॥ 36॥
സത്യേന രക്ഷ്യതേ ധര്മോ വിദ്യാ യോഗേന രക്ഷ്യതേ ।
മൃജയാ രക്ഷ്യതേ രൂപം കുലം വൃത്തേന രക്ഷ്യതേ ॥ 37॥
മാനേന രക്ഷ്യതേ ധാന്യമശ്വാന്രക്ഷ്യത്യനുക്രമഃ ।
അഭീക്ഷ്ണദര്ശനാദ്ഗാവഃ സ്ത്രിയോ രക്ഷ്യാഃ കുചേലതഃ ॥ 38॥
ന കുലം വൃത്തി ഹീനസ്യ പ്രമാണമിതി മേ മതിഃ ।
അംത്യേഷ്വപി ഹി ജാതാനാം വൃത്തമേവ വിശിഷ്യതേ ॥ 39॥
യ ഈര്ഷ്യുഃ പരവിത്തേഷു രൂപേ വീര്യേ കുലാന്വയേ ।
സുഖേ സൌഭാഗ്യസത്കാരേ തസ്യ വ്യാധിരനംതകഃ ॥ 40॥
അകാര്യ കരണാദ്ഭീതഃ കാര്യാണാം ച വിവര്ജനാത് ।
അകാലേ മംത്രഭേദാച്ച യേന മാദ്യേന്ന തത്പിബേത് ॥ 41॥
വിദ്യാമദോ ധനമദസ്തൃതീയോഽഭിജനോ മദഃ ।
ഏതേ മദാവലിപ്താനാമേത ഏവ സതാം ദമാഃ ॥ 42॥
അസംതോഽഭ്യര്ഥിതാഃ സദ്ഭിഃ കിം ചിത്കാര്യം കദാ ചന ।
മന്യംതേ സംതമാത്മാനമസംതമപി വിശ്രുതമ് ॥ 43॥
ഗതിരാത്മവതാം സംതഃ സംത ഏവ സതാം ഗതിഃ ।
അസതാം ച ഗതിഃ സംതോ ന ത്വസംതഃ സതാം ഗതിഃ ॥ 44॥
ജിതാ സഭാ വസ്ത്രവതാ സമാശാ ഗോമതാ ജിതാ ।
അധ്വാ ജിതോ യാനവതാ സർവം ശീലവതാ ജിതമ് ॥ 45॥
ശീലം പ്രധാനം പുരുഷേ തദ്യസ്യേഹ പ്രണശ്യതി ।
ന തസ്യ ജീവിതേനാര്ഥോ ന ധനേന ന ബംധുഭിഃ ॥ 46॥
ആഢ്യാനാം മാംസപരമം മധ്യാനാം ഗോരസോത്തരമ് ।
ലവണോത്തരം ദരിദ്രാണാം ഭോജനം ഭരതര്ഷഭ ॥ 47॥
സംപന്നതരമേവാന്നം ദരിദ്രാ ഭുംജതേ സദാ ।
ക്ഷുത്സ്വാദുതാം ജനയതി സാ ചാഢ്യേഷു സുദുര്ലഭാ ॥ 48॥
പ്രായേണ ശ്രീമതാം ലോകേ ഭോക്തും ശക്തിര്ന വിദ്യതേ ।
ദരിദ്രാണാം തു രാജേംദ്ര അപി കാഷ്ഠം ഹി ജീര്യതേ ॥ 49॥
അവൃത്തിര്ഭയമംത്യാനാം മധ്യാനാം മരണാദ്ഭയമ് ।
ഉത്തമാനാം തു മര്ത്യാനാമവമാനാത്പരം ഭയമ് ॥ 50॥
ഐശ്വര്യമദപാപിഷ്ഠാ മദാഃ പാനമദാദയഃ ।
ഐശ്വര്യമദമത്തോ ഹി നാപതിത്വാ വിബുധ്യതേ ॥ 51॥
ഇംദ്രിയൌരിംദ്രിയാര്ഥേഷു വര്തമാനൈരനിഗ്രഹൈഃ ।
തൈരയം താപ്യതേ ലോകോ നക്ഷത്രാണി ഗ്രഹൈരിവ ॥ 52॥
യോ ജിതഃ പംചവര്ഗേണ സഹജേനാത്മ കര്ശിനാ ।
ആപദസ്തസ്യ വര്ധംതേ ശുക്ലപക്ഷ ഇവോഡുരാഡ് ॥ 53॥
അവിജിത്യ യ ആത്മാനമമാത്യാന്വിജിഗീഷതേ ।
അമിത്രാന്വാജിതാമാത്യഃ സോഽവശഃ പരിഹീയതേ ॥ 54॥
ആത്മാനമേവ പ്രഥമം ദേശരൂപേണ യോ ജയേത് ।
തതോഽമാത്യാനമിത്രാംശ്ച ന മോഘം വിജിഗീഷതേ ॥ 55॥
വശ്യേംദ്രിയം ജിതാമാത്യം ധൃതദംഡം വികാരിഷു ।
പരീക്ഷ്യ കാരിണം ധീരമത്യംതം ശ്രീര്നിഷേവതേ ॥ 56॥
രഥഃ ശരീരം പുരുഷസ്യ രാജന്
നാത്മാ നിയംതേംദ്രിയാണ്യസ്യ ചാശ്വാഃ ।
തൈരപ്രമത്തഃ കുശലഃ സദശ്വൈര്
ദാംതൈഃ സുഖം യാതി രഥീവ ധീരഃ ॥ 57॥
ഏതാന്യനിഗൃഹീതാനി വ്യാപാദയിതുമപ്യലമ് ।
അവിധേയാ ഇവാദാംതാ ഹയാഃ പഥി കുസാരഥിമ് ॥ 58॥
അനര്ഥമര്ഥതഃ പശ്യന്നര്തം ചൈവാപ്യനര്ഥതഃ ।
ഇംദ്രിയൈഃ പ്രസൃതോ ബാലഃ സുദുഃഖം മന്യതേ സുഖമ് ॥ 59॥
ധര്മാര്ഥൌ യഃ പരിത്യജ്യ സ്യാദിംദ്രിയവശാനുഗഃ ।
ശ്രീപ്രാണധനദാരേഭ്യ ക്ഷിപ്രം സ പരിഹീയതേ ॥ 60॥
അര്ഥാനാമീശ്വരോ യഃ സ്യാദിംദ്രിയാണാമനീശ്വരഃ ।
ഇംദ്രിയാണാമനൈശ്വര്യാദൈശ്വര്യാദ്ഭ്രശ്യതേ ഹി സഃ ॥ 61॥
ആത്മനാത്മാനമന്വിച്ഛേന്മനോ ബുദ്ധീംദ്രിയൈര്യതൈഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബംധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ॥ 62॥
ക്ഷുദ്രാക്ഷേണേവ ജാലേന ഝഷാവപിഹിതാവുഭൌ ।
കാമശ്ച രാജന്ക്രോധശ്ച തൌ പ്രാജ്ഞാനം വിലുംപതഃ ॥ 63॥
സമവേക്ഷ്യേഹ ധര്മാര്ഥൌ സംഭാരാന്യോഽധിഗച്ഛതി ।
സ വൈ സംഭൃത സംഭാരഃ സതതം സുഖമേധതേ ॥ 64॥
യഃ പംചാഭ്യംതരാഞ്ശത്രൂനവിജിത്യ മതിക്ഷയാന് ।
ജിഗീഷതി രിപൂനന്യാന്രിപവോഽഭിഭവംതി തമ് ॥ 65॥
ദൃശ്യംതേ ഹി ദുരാത്മാനോ വധ്യമാനാഃ സ്വകര്മ ഭിഃ ।
ഇംദ്രിയാണാമനീശത്വാദ്രാജാനോ രാജ്യവിഭ്രമൈഃ ॥ 66॥
അസംത്യാഗാത്പാപകൃതാമപാപാംസ്
തുല്യോ ദംഡഃ സ്പൃശതേ മിശ്രഭാവാത് ।
ശുഷ്കേണാര്ദ്രം ദഹ്യതേ മിശ്രഭാവാത്
തസ്മാത്പാപൈഃ സഹ സംധിം ന കുര്യാത് ॥ 67॥
നിജാനുത്പതതഃ ശത്രൂന്പംച പംച പ്രയോജനാന് ।
യോ മോഹാന്ന നിഘൃഹ്ണാതി തമാപദ്ഗ്രസതേ നരമ് ॥ 68॥
അനസൂയാര്ജവം ശൌചം സംതോഷഃ പ്രിയവാദിതാ ।
ദമഃ സത്യമനായാസോ ന ഭവംതി ദുരാത്മനാമ് ॥ 69॥
ആത്മജ്ഞാനമനായാസസ്തിതിക്ഷാ ധര്മനിത്യതാ ।
വാക്ചൈവ ഗുപ്താ ദാനം ച നൈതാന്യംത്യേഷു ഭാരത ॥ 70॥
ആക്രോശ പരിവാദാഭ്യാം വിഹിംസംത്യബുധാ ബുധാന് ।
വക്താ പാപമുപാദത്തേ ക്ഷമമാണോ വിമുച്യതേ ॥ 71॥
ഹിംസാ ബലമസാധൂനാം രാജ്ഞാം ദംഡവിധിര്ബലമ് ।
ശുശ്രൂഷാ തു ബലം സ്ത്രീണാം ക്ഷമാഗുണവതാം ബലമ് ॥ 72॥
വാക്സംയമോ ഹി നൃപതേ സുദുഷ്കരതമോ മതഃ ।
അര്ഥവച്ച വിചിത്രം ച ന ശക്യം ബഹുഭാഷിതുമ് ॥ 73॥
അഭ്യാവഹതി കല്യാണം വിവിധാ വാക്സുഭാഷിതാ ।
സൈവ ദുര്ഭാഷിതാ രാജന്നനര്ഥായോപപദ്യതേ ॥ 74॥
സംരോഹതി ശരൈർവിദ്ധം വനം പരശുനാ ഹതമ് ।
വാചാ ദുരുക്തം ബീഭത്സം ന സംരോഹതി വാക്ക്ഷതമ് ॥ 75॥
കര്ണിനാലീകനാരാചാ നിര്ഹരംതി ശരീരതഃ ।
വാക്ഷല്യസ്തു ന നിര്ഹര്തും ശക്യോ ഹൃദി ശയോ ഹി സഃ ॥ 76॥
വാക്സായകാ വദനാന്നിഷ്പതംതി
യൈരാഹതഃ ശോചതി രത്ര്യഹാനി ।
പരസ്യ നാമര്മസു തേ പതംതി
താന്പംഡിതോ നാവസൃജേത്പരേഷു ॥ 77॥
യസ്മൈ ദേവാഃ പ്രയച്ഛംതി പുരുഷായ പരാഭവമ് ।
ബുദ്ധിം തസ്യാപകര്ഷംതി സോഽപാചീനാനി പശ്യതി ॥ 78॥
ബുദ്ധൌ കലുഷ ഭൂതായാം വിനാശേ പ്രത്യുപസ്ഥിതേ ।
അനയോ നയസംകാശോ ഹൃദയാന്നാപസര്പതി ॥ 79॥
സേയം ബുദ്ധിഃ പരീതാ തേ പുത്രാണാം തവ ഭാരത ।
പാംഡവാനാം വിരോധേന ന ചൈനാം അവബുധ്യസേ ॥ 80॥
രാജാ ലക്ഷണസംപന്നസ്ത്രൈലോക്യസ്യാപി യോ ഭവേത് ।
ശിഷ്യസ്തേ ശാസിതാ സോഽസ്തു ധൃതരാഷ്ട്ര യുധിഷ്ഠിരഃ ॥ 81॥
അതീവ സർവാന്പുത്രാംസ്തേ ഭാഗധേയ പുരസ്കൃതഃ ।
തേജസാ പ്രജ്ഞയാ ചൈവ യുക്തോ ധര്മാര്ഥതത്ത്വവിത് ॥ 82॥
ആനൃശംസ്യാദനുക്രോശാദ്യോഽസൌ ധര്മഭൃതാം വരഃ ।
ഗൌരവാത്തവ രാജേംദ്ര ബഹൂന്ക്ലേശാംസ്തിതിക്ഷതി ॥ 83॥
॥ ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപർവണി പ്രജാഗരപർവണി
വിദുരനീതിവാക്യേ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ 34॥
Browse Related Categories:
