॥ ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപർവണി പ്രജാഗരപർവണി
വിദുരവാക്യേ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
വിദുര ഉവാച ।
ഊര്ധ്വം പ്രാണാ ഹ്യുത്ക്രാമംതി യൂനഃ സ്ഥവിര ആയതി ।
പ്രത്യുത്ഥാനാഭിവാദാഭ്യാം പുനസ്താന്പതിപദ്യതേ ॥ 1॥
പീഠം ദത്ത്വാ സാധവേഽഭ്യാഗതായ
ആനീയാപഃ പരിനിര്ണിജ്യ പാദൌ ।
സുഖം പൃഷ്ട്വാ പ്രതിവേദ്യാത്മ സംസ്ഥം
തതോ ദദ്യാദന്നമവേക്ഷ്യ ധീരഃ ॥ 2॥
യസ്യോദകം മധുപര്കം ച ഗാം ച
ന മംത്രവിത്പ്രതിഗൃഹ്ണാതി ഗേഹേ ।
ലോഭാദ്ഭയാദര്ഥകാര്പണ്യതോ വാ
തസ്യാനര്ഥം ജീവിതമാഹുരാര്യാഃ ॥ 3॥
ചികിത്സകഃ ശക്യ കര്താവകീര്ണീ
സ്തേനഃ ക്രൂരോ മദ്യപോ ഭ്രൂണഹാ ച ।
സേനാജീവീ ശ്രുതിവിക്രായകശ് ച
ഭൃശം പ്രിയോഽപ്യതിഥിര്നോദകാര്ഹഃ ॥ 4॥
അവിക്രേയം ലവണം പക്വമന്നം ദധി
ക്ഷീരം മധു തൈലം ഘൃതം ച ।
തിലാ മാംസം മൂലഫലാനി ശാകം
രക്തം വാസഃ സർവഗംധാ ഗുഡശ് ച ॥ 5॥
അരോഷണോ യഃ സമലോഷ്ട കാംചനഃ
പ്രഹീണ ശോകോ ഗതസംധി വിഗ്രഹഃ ।
നിംദാ പ്രശംസോപരതഃ പ്രിയാപ്രിയേ
ചരന്നുദാസീനവദേഷ ഭിക്ഷുകഃ ॥ 6॥
നീവാര മൂലേംഗുദ ശാകവൃത്തിഃ
സുസംയതാത്മാഗ്നികാര്യേഷ്വചോദ്യഃ ।
വനേ വസന്നതിഥിഷ്വപ്രമത്തോ
ധുരംധരഃ പുണ്യകൃദേഷ താപസഃ ॥ 7॥
അപകൃത്വാ ബുദ്ധിമതോ ദൂരസ്ഥോഽസ്മീതി നാശ്വസേത് ।
ദീര്ഘൌ ബുദ്ധിമതോ ബാഹൂ യാഭ്യാം ഹിംസതി ഹിംസിതഃ ॥ 8॥
ന വിശ്വസേദവിശ്വസ്തേ വിശ്വസ്തേ നാതിവിശ്വസേത് ।
വിശ്വാസാദ്ഭയമുത്പന്നം മൂലാന്യപി നികൃംതതി ॥ 9॥
അനീര്ഷ്യുര്ഗുപ്തദാരഃ സ്യാത്സംവിഭാഗീ പ്രിയംവദഃ ।
ശ്ലക്ഷ്ണോ മധുരവാക്സ്ത്രീണാം ന ചാസാം വശഗോ ഭവേത് ॥ 10॥
പൂജനീയാ മഹാഭാഗാഃ പുണ്യാശ്ച ഗൃഹദീപ്തയഃ ।
സ്ത്രിയഃ ശ്രിയോ ഗൃഹസ്യോക്താസ്തസ്മാദ്രക്ഷ്യാ വിശേഷതഃ ॥ 11॥
പിതുരംതഃപുരം ദദ്യാന്മാതുര്ദദ്യാന്മഹാനസമ് ।
ഗോഷു ചാത്മസമം ദദ്യാത്സ്വയമേവ കൃഷിം വ്രജേത് ।
ഭൃത്യൈർവണിജ്യാചാരം ച പുത്രൈഃ സേവേത ബ്രാഹ്മണാന് ॥ 12॥
അദ്ഭ്യോഽഗ്നിര്ബ്രഹ്മതഃ ക്ഷത്രമശ്മനോ ലോഹമുത്ഥിതമ് ।
തേഷാം സർവത്രഗം തേജഃ സ്വാസു യോനിഷു ശാമ്യതി ॥ 13॥
നിത്യം സംതഃ കുലേ ജാതാഃ പാവകോപമ തേജസഃ ।
ക്ഷമാവംതോ നിരാകാരാഃ കാഷ്ഠേഽഗ്നിരിവ ശേരതേ ॥ 14॥
യസ്യ മംത്രം ന ജാനംതി ബാഹ്യാശ്ചാഭ്യംതരാശ് ച യേ ।
സ രാജാ സർവതശ്ചക്ഷുശ്ചിരമൈശ്വര്യമശ്നുതേ ॥ 15॥
കരിഷ്യന്ന പ്രഭാഷേത കൃതാന്യേവ ച ദര്ശയേത് ।
ധര്മകാമാര്ഥ കാര്യാണി തഥാ മംത്രോ ന ഭിദ്യതേ ॥ 16॥
One should never speak of what one intends to do in respect of virtue, profit and pleasure, let it not be revealed till it is done. Don't let your counsels be divulged to others.
ഗിരിപൃഷ്ഠമുപാരുഹ്യ പ്രാസാദം വാ രഹോഗതഃ ।
അരണ്യേ നിഃശലാകേ വാ തത്ര മംത്രോ വിധീയതേ ॥ 17॥
നാസുഹൃത്പരമം മംത്രം ഭാരതാര്ഹതി വേദിതുമ് ।
അപംഡിതോ വാപി സുഹൃത്പംഡിതോ വാപ്യനാത്മവാന് ।
അമാത്യേ ഹ്യര്ഥലിപ്സാ ച മംത്രരക്ഷണമേവ ച ॥ 18॥
കൃതാനി സർവകാര്യാണി യസ്യ വാ പാര്ഷദാ വിദുഃ ।
ഗൂഢമംത്രസ്യ നൃപതേസ്തസ്യ സിദ്ധിരസംശയമ് ॥ 19॥
അപ്രശസ്താനി കര്മാണി യോ മോഹാദനുതിഷ്ഠതി ।
സ തേഷാം വിപരിഭ്രംശേ ഭ്രശ്യതേ ജീവിതാദപി ॥ 20॥
കര്മണാം തു പ്രശസ്താനാമനുഷ്ഠാനം സുഖാവഹമ് ।
തേഷാമേവാനനുഷ്ഠാനം പശ്ചാത്താപകരം മഹത് ॥ 21॥
സ്ഥാനവൃദ്ധ ക്ഷയജ്ഞസ്യ ഷാഡ്ഗുണ്യ വിദിതാത്മനഃ ।
അനവജ്ഞാത ശീലസ്യ സ്വാധീനാ പൃഥിവീ നൃപ ॥ 22॥
അമോഘക്രോധഹര്ഷസ്യ സ്വയം കൃത്യാന്വവേക്ഷിണഃ ।
ആത്മപ്രത്യയ കോശസ്യ വസുധേയം വസുംധരാ ॥ 23॥
നാമമാത്രേണ തുഷ്യേത ഛത്രേണ ച മഹീപതിഃ ।
ഭൃത്യേഭ്യോ വിസൃജേദര്ഥാന്നൈകഃ സർവഹരോ ഭവേത് ॥ 24॥
ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണം വേദ ഭര്താ വേദ സ്ത്രിയം തഥാ ।
അമാത്യം നൃപതിർവേദ രാജാ രാജാനമേവ ച ॥ 25॥
ന ശത്രുരംകമാപന്നോ മോക്തവ്യോ വധ്യതാം ഗതഃ ।
അഹതാദ്ധി ഭയം തസ്മാജ്ജായതേ നചിരാദിവ ॥ 26॥
ദൈവതേഷു ച യത്നേന രാജസു ബ്രാഹ്മണേഷു ച ।
നിയംതവ്യഃ സദാ ക്രോധോ വൃദ്ധബാലാതുരേഷു ച ॥ 27॥
നിരര്ഥം കലഹം പ്രാജ്ഞോ വര്ജയേന്മൂഢ സേവിതമ് ।
കീര്തിം ച ലഭതേ ലോകേ ന ചാനര്ഥേന യുജ്യതേ ॥ 28॥
പ്രസാദോ നിഷ്ഫലോ യസ്യ ക്രോധശ്ചാപി നിരര്ഥകഃ ।
ന തം ഭര്താരമിച്ഛംതി ഷംഢം പതിമിവ സ്ത്രിയഃ ॥ 29॥
ന ബുദ്ധിര്ധനലാഭായ ന ജാഡ്യമസമൃദ്ധയേ ।
ലോകപര്യായ വൃത്താംതം പ്രാജ്ഞോ ജാനാതി നേതരഃ ॥ 30॥
വിദ്യാ ശീലവയോവൃദ്ധാന്ബുദ്ധിവൃദ്ധാംശ്ച ഭാരത ।
ധനാഭിജന വൃദ്ധാംശ്ച നിത്യം മൂഢോഽവമന്യതേ ॥ 31॥
അനാര്യ വൃത്തമപ്രാജ്ഞമസൂയകമധാര്മികമ് ।
അനര്ഥാഃ ക്ഷിപ്രമായാംതി വാഗ്ദുഷ്ടം ക്രോധനം തഥാ ॥ 32॥
അവിസംവാദനം ദാനം സമയസ്യാവ്യതിക്രമഃ ।
ആവര്തയംതി ഭൂതാനി സമ്യക്പ്രണിഹിതാ ച വാക് ॥ 33॥
അവിസംവാദകോ ദക്ഷഃ കൃതജ്ഞോ മതിമാനൃജുഃ ।
അപി സംക്ഷീണ കോശോഽപി ലഭതേ പരിവാരണമ് ॥ 34॥
ധൃതിഃ ശമോ ദമഃ ശൌചം കാരുണ്യം വാഗനിഷ്ഠുരാ ।
മിത്രാണാം ചാനഭിദ്രോഹഃ സതൈതാഃ സമിധഃ ശ്രിയഃ ॥ 35॥
അസംവിഭാഗീ ദുഷ്ടാത്മാ കൃതഘ്നോ നിരപത്രപഃ ।
താദൃങ്നരാധമോ ലോകേ വര്ജനീയോ നരാധിപ ॥ 36॥
ന സ രാത്രൌ സുഖം ശേതേ സ സര്പ ഇവ വേശ്മനി ।
യഃ കോപയതി നിര്ദോഷം സ ദോഷോഽഭ്യംതരം ജനമ് ॥ 37॥
യേഷു ദുഷ്ടേഷു ദോഷഃ സ്യാദ്യോഗക്ഷേമസ്യ ഭാരത ।
സദാ പ്രസാദനം തേഷാം ദേവതാനാമിവാചരേത് ॥ 38॥
യേഽര്ഥാഃ സ്ത്രീഷു സമാസക്താഃ പ്രഥമോത്പതിതേഷു ച ।
യേ ചാനാര്യ സമാസക്താഃ സർവേ തേ സംശയം ഗതാഃ ॥ 39॥
യത്ര സ്ത്രീ യത്ര കിതവോ യത്ര ബാലോഽനുശാസ്തി ച ।
മജ്ജംതി തേഽവശാ ദേശാ നദ്യാമശ്മപ്ലവാ ഇവ ॥ 40॥
പ്രയോജനേഷു യേ സക്താ ന വിശേഷേഷു ഭാരത ।
താനഹം പംഡിതാന്മന്യേ വിശേഷാ ഹി പ്രസംഗിനഃ ॥ 41॥
യം പ്രശംസംതി കിതവാ യം പ്രശംസംതി ചാരണാഃ ।
യം പ്രശംസംതി ബംധക്യോ ന സ ജീവതി മാനവഃ ॥ 42॥
ഹിത്വാ താന്പരമേഷ്വാസാന്പാംഡവാനമിതൌജസഃ ।
ആഹിതം ഭാരതൈശ്വര്യം ത്വയാ ദുര്യോധനേ മഹത് ॥ 43॥
തം ദ്രക്ഷ്യസി പരിഭ്രഷ്ടം തസ്മാത്ത്വം നചിരാദിവ ।
ഐശ്വര്യമദസമ്മൂഢം ബലിം ലോകത്രയാദിവ ॥ 44॥
॥ ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപർവണി പ്രജാഗരപർവണി
വിദുരവാക്യേ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ 38॥
Browse Related Categories:
