శంభుస్వయంభుహరయో హరిణేక్షణానాం
యేనాక్రియంత సతతం గృహకుంభదాసాః ।
వాచాం అగోచరచరిత్రవిచిత్రితాయ
తస్మై నమో భగవతే మకరధ్వజాయ ॥ 2.1 ॥
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా
పరాణ్ముఖైరర్ధకటాక్షవీక్షణైః ।
వచోభిరీర్ష్యాకలహేన లీలయా
సమస్తభావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః ॥ 2.2 ॥
భ్రూచాతుర్యాత్కుష్చితాక్షాః కటాక్షాః
స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః ।
లీలామందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ
స్త్రీణాం ఏతద్భూషణం చాయుధం చ ॥ 2.3 ॥
క్వచిత్సభ్రూభంగైః క్వచిదపి చ లజ్జాపరిగతైః
క్వచిద్భూరిత్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలావిలలితైః ।
కుమారీణాం ఏతైర్మదనసుభగైర్నేత్రవలితైః
స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకరపరికీర్ణా ఇవ దిశః ॥ 2.4 ॥
వక్త్రం చంద్రవికాసి పంకజపరీహాసక్షమే లోచనే
వర్ణః స్వర్ణం అపాకరిష్ణురలినీజిష్ణుః కచానాం చయః ।
బక్షోజావిభకుంభవిభ్రమహరౌ గుర్వీ నితంబస్థలీ
వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్ ॥ 2.5 ॥
స్మితకించిన్ముగ్ధం సరలతరలో దృష్టివిభవః
పరిస్పందో వాచాం అభినవవిలాసోక్తిసరసః ।
గతానాం ఆరంభః కిసలయితలీలాపరికరః
స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిం ఇవ న హి రమ్యం మృగదృశః ॥ 2.6 ॥
ద్రష్టవ్యేషు కిం ఉత్తమం మృగదృశః ప్రేమప్రసన్నం ముఖం
ఘ్రాతవేష్వపి కిం తద్ఆస్యపవనః శ్రవ్యేషు కిం తద్వచః ।
కిం స్వాద్యేషు తద్ఓష్ఠపల్లవరసః స్పృశ్యేషు కిం తద్వపుర్ధ్యేయం
కిం నవయౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః ॥ 2.7 ॥
ఏతాశ్చలద్వలయసంహతిమేఖలోత్థఝంకార
నూపురపరాజితరాజహంస్యః ।
కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో
విత్రస్తముగ్ధహరిణీసదృశైః కటాక్షైః ॥ 2.8 ॥
కుంకుమపంకకలంకితదేహా
గౌరపయోధరకంపితహారా ।
నూపురహంసరణత్పద్మా
కం న వశీకురుతే భువి రామా ॥ 2.9 ॥
నూనం హి తే కవివరా విపరీతవాచో
యే నిత్యం ఆహురబలా ఇతి కామినీస్తాః ।
యాభిర్విలోలితరతారకదృష్టిపాతైః
శక్రాదయోఽపి విజితాస్త్వబలాః కథం తాః ॥ 2.10 ॥
నూనం ఆజ్ఞాకరస్తస్యాః సుభ్రువో మకరధ్వజః ।
యతస్తన్నేత్రసంచారసూచితేషు ప్రవర్తతే ॥ 2.11 ॥
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారం గతే లోచనే
అంతర్వక్త్రం అపి స్వభావశుచిభీః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః ।
ముక్తానాం సతతాధివాసరుచిరౌ వక్షోజకుంభావిమావిత్థం
తన్వి వపుః ప్రశాంతం అపి తేరాగం కరోత్యేవ నః ॥ 2.12 ॥
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయం అపూర్వా త్వయి దృశ్యతే ।
యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః ॥ 2.13 ॥
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు ।
వినా మే మృగశావాక్ష్యా తమోభూతం ఇదం జగథ్ ॥ 2.14 ॥
ఉద్వృత్తః స్తనభార ఏష తరలే నేత్రే చలే భ్రూలతే
రాగాధిష్ఠితం ఓష్ఠపల్లవం ఇదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ ।
సౌభాగ్యాక్షరమాలికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం
మధ్యస్థాపి కరోతి తాపం అధికం రౌంఆవలిః కేన సా ॥ 2.15 ॥
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః ।
కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా ॥ 2.16 ॥
గురుణా స్తనభారేణ ముఖచంద్రేణ భాస్వతా ।
శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా ॥ 2.17 ॥
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి
వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కిం ఆకులత్వమ్ ।
పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాంఛా
పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః ॥ 2.18 ॥
ఇమే తారుణ్యశ్రీనవపరిమలాః ప్రౌఢసురతప్రతాప
ప్రారంభాః స్మరవిజయదానప్రతిభువః ।
చిరం చేతశ్చోరా అభినవవికారైకగురవో
విలాసవ్యాపారాః కిం అపి విజయంతే మృగదృశామ్ ॥ 2.19 ॥
ప్రణయమధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః
ఫణితిమధురా ముగ్ధప్రాయాః ప్రకాశితసమ్మదాః ।
ప్రకృతిసుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయదాయినీ
రహసి కిం అపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్ ॥ 2.20 ॥
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనద్రుమాణాం
ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ ।
స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన
నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్ ॥ 2.21 ॥
అదర్శనే దర్శనమాత్రకామా
దృష్ట్వా పరిష్వంగసుఖైకలోలా ।
ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యామాశాస్మహే
విగ్రహయోరభేదమ్ ॥ 2.22 ॥
మాలతీ శిరసి జృంభణం ముఖే
చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ ।
వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా
స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగమః ॥ 2.23 ॥
ప్రాఙ్మాం ఏతి మనాగనాగతరసం జాతాభిలాషాం తతః
సవ్రీడం తదను శ్లథోద్యమం అథ ప్రధ్వస్తధైర్యం పునః ।
ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయనిర్భరరహః క్రీడాప్రగల్భం తతో
నిఃసంగాంగవికర్షణాధికసుఖరమ్యం కులస్త్రీరతమ్ ॥ 2.24 ॥
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్తధమ్మిల్లకానాం
ముకులితనయనానాం కించిద్ఉన్మీలితానామ్ ।
ఉపరి సురతఖేదస్విన్నగండస్థలానామధర
మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి ॥ 2.25 ॥
ఆమీలితనయనానాం యః
సురతరసోఽను సంవిదం భాతి ।
మిథురైర్మిథోఽవధారితమవితథం
ఇదం ఏవ కామనిర్బర్హణమ్ ॥ 2.26 ॥
ఇదం అనుచితం అక్రమశ్చ పుంసాం
యదిహ జరాస్వపి మన్మథా వికారాః ।
తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం
స్తనపతనావధి జీవితం రతం వా ॥ 2.27 ॥
రాజస్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం
కో వార్థోఽర్థైః ప్రభూతైః స్వవపుషి గలితే యౌవనే సానురాగే ।
గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసితనయనేందీవరాలోకినీనామాక్రమ్యాక్రమ్య
రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్ ॥ 2.28 ॥
రాగస్యాగారం ఏకం నరకశతమహాదుఃఖసంప్రాప్తిహేతుర్మోహస్యోత్పత్తి
బీజం జలధరపటలం జ్ఞానతారాధిపస్య ।
కందర్పస్యైకమిత్రం ప్రకటితవివిధస్పష్టదోషప్రబంధం
లోకేఽస్మిన్న హ్యర్థవ్రజకులభవనయౌవనాదన్యదస్తి ॥ 2.29 ॥
శృంగారద్రుమనీరదే ప్రసృమరక్రీడారసస్రోతసి
ప్రద్యుమ్నప్రియబాంధవే చతురవాఙ్ముక్తాఫలోదన్వతి ।
తన్వీనేత్రచకోరపావనవిధౌ సౌభాగ్యలక్ష్మీనిధౌ
ధన్యః కోఽపి న విక్రియాం కలయతి ప్రాప్తే నవే యౌవనే ॥ 2.30 ॥
సంసారేఽస్మిన్నసారే కునృపతిభవనద్వారసేవాకలంకవ్యాసంగ
వ్యస్తధైర్యం కథం అమలధియో మానసం సంవిదధ్యుః ।
యద్యేతాః ప్రోద్యద్ఇందుద్యుతినిచయభృతో న స్యురంభోజనేత్రాః
ప్రేంఖత్కాంచీకలాపాః స్తనభరవినమన్మధ్యభాజస్తరుణ్యః ॥ 2.31 ॥
సిద్ధాధ్యాసితకందరే హరవృషస్కంధావరుగ్ణద్రుమే
గంగాధౌతశిలాతలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి ।
కః కుర్వీత శిరః ప్రణామమలినం మ్లానం మనస్వీ జనో
యద్విత్రస్తకురంగశావనయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః ॥ 2.32 ॥
సంసార తవ పర్యంతపదవీ న దవీయసీ ।
అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణామ్ ॥ 2.33 ॥
దిశ వనహరిణీభ్యో వంశకాండచ్ఛవీనాం
కవలం ఉపలకోటిచ్ఛిన్నమూలం కుశానామ్ ।
శకయువతికపోలాపాండుతాంబూలవల్లీదలం
అరుణనఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః ॥ 2.34 ॥
అసారాః సర్వే తే విరతివిరసాః పాపవిషయా
జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకలదోషాస్పదం ఇతి ।
తథాప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితాత్పుణ్యం అధికం
న చాస్మిన్సంసారే కువలయదృశో రమ్యం అపరమ్ ॥ 2.35 ॥
ఏతత్కామఫలో లోకే యద్ద్వయోరేకచిత్తతా ।
అన్యచిత్తకృతే కామే శవయోరివ సంగమః ॥ 2.351 ॥
మాత్సర్యం ఉత్సార్య విచార్య కార్యమార్యాః
సమర్యాదం ఇదం వదంతు ।
సేవ్యా నితంబాః కిం ఉ భూధరాణామత
స్మరస్మేరవిలాసినీనామ్ ॥ 2.36 ॥
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరలే ద్వే గతీ పండితానాం
తత్త్వజ్ఞానామృతాంభఃప్లవలలితధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ ।
నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తనజఘనఘనాభోగసంభోగినీనాం
స్థూలోపస్థస్థలీషు స్థగితకరతలస్పర్శలీలోద్యమానామ్ ॥ 2.37 ॥
ఆవాసః క్రియతాం గంగే పాపహారిణి వారిణి ।
స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి ॥ 2.38 ॥
కిం ఇహ బహుభిరుక్తైర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపైర్ద్వయం
ఇహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ ।
అభినవమదలీలాలాలసం సుందరీణాం
స్తనభరపరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా ॥ 2.39 ॥
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతాల్
లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యం ఏతత్ ।
నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో
దుఃఖైకహేతుర్న చ కశ్చిదన్యః ॥ 2.40 ॥
కాంతేత్యుత్పలలోచనేతి విపులశ్రోణీభరేత్యున్నమత్పీనోత్తుంగ
పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి ।
దృష్ట్వా మాద్యతి మోదతేఽభిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి
ప్రత్యక్షాశుచిభస్త్రికాం స్త్రియం అహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్ ॥ 2.41 ॥
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ ।
స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్ ॥ 2.42 ॥
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచనగోచరా ।
చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే ॥ 2.43 ॥
నామృతం న విషం కించిదేతాం ముక్త్వా నితంబినీమ్ ।
సైవామృతలతా రక్తా విరక్తా విషవల్లరీ ॥ 2.44 ॥
ఆవర్తః సంశయానాం అవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం
దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రం అప్రత్యయానామ్ ।
స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖ సర్వమాయాకరండం
స్త్రీయంత్రం కేన సృష్టం విషం అమృతమయం ప్రాణిలోకస్య పాశః ॥ 2.45 ॥
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీభూతో న చేందీవరద్వంద్వం
లోచనతాం గత న కనకైరప్యంగయష్టిః కృతా ।
కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారితమనాస్తత్త్వం విజానన్నపి
త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపుర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే ॥ 2.46 ॥
లీలావతీనాం సహజా విలాసాస్త
ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి ।
రాగో నలిన్యా హి నిసర్గసిద్ధస్తత్ర
భ్రమ్త్యేవ వృథా షడ్అంఘ్రిః ॥ 2.47 ॥
సంమోహయంతి మదయంతి విడంబయంతి
నిర్భర్త్స్యంతి రమయంతి విషాదయంతి ।
ఏతాః ప్రవిశ్య సదయం హృదయం నరాణాం
కిం నామ వామనయనా న సమాచరంతి ॥ 2.471 ॥
యదేతత్పూర్ణేందుద్యుతిహరం ఉదారాకృతి పరం
ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధరమధు ।
ఇదం తత్కిం పాకద్రుమఫలం ఇదానీం అతిరసవ్యతీతేఽస్మిన్
కాలే విషం ఇవ భవిష్య్త్యసుఖదమ్ ॥ 2.48 ॥
ఉన్మీలత్త్రివలీతరంగనిలయా ప్రోత్తుంగపీనస్తనద్వంద్వేనోద్గత
చక్రవాకయుగలా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ ।
కాంతాకారధరా నదీయం అభితః క్రూరాత్ర నాపేక్షతే
సంసారార్ణవమజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్ ॥ 2.49 ॥
జల్పంతి సార్ధం అన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః ।
హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్ ॥ 2.50 ॥
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలం ఏవ కేవలమ్ ।
అతఏవ నిపీయతేఽధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే ॥ 2.51 ॥
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్షవిషానలాత్
ప్రకృతివిషమాద్యోషిత్సర్పాద్విలాసఫణాభృతః ।
ఇతరఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుం ఔషధైశ్చతుర్
వనితాభోగిగ్రస్తం హి మంత్రిణః ॥ 2.52 ॥
విస్తారితం మకరకేతనధీవరేణ
స్త్రీసంజ్ఞితం బడిశం అత్ర భవాంబురాశౌ ।
యేనాచిరాత్తద్అధరామిషలోలమర్త్య
మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగవహ్నౌ ॥ 2.53 ॥
కామినీకాయకాంతారే కుచపర్వతదుర్గమే ।
మా సంచర మనః పాంథ తత్రాస్తే స్మరతస్కరః ॥ 2.54 ॥
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్రగతినా తేజస్వినా భోగినా
నీలాబ్జద్యుతినాహినా పరం అహం దృష్టో న తచ్చక్షుషా ।
దృష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ దర్మార్థినో
ముగ్ధాక్ష్క్షణవీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్ ॥ 2.55 ॥
ఇహ హి మధురగీతం నృత్యం ఏతద్రసోఽయం
స్ఫురతి పరిమలోఽసౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ ।
ఇతి హతపరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః
స్వహితకరణధూర్తైః పంచభిర్వంచితోఽస్మి ॥ 2.56 ॥
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్యవిషయో
న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతికశతైః ।
భ్రమావేశాదంగే కం అపి విదధద్భంగం అసకృత్
స్మరాపస్మారోఽయం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ ॥ 2.57 ॥
జాత్య్అంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణా ఖిలాంగాయ చ
గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గలత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ ।
యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజవపులక్ష్మీలవశ్రద్ధయా
పణ్యస్త్రీషు వివేకకల్పలతికాశస్త్రీషు రాజ్యేత కః ॥ 2.58 ॥
వేశ్యాసౌ మదనజ్వాలా
రూపేఽంధనవివర్ధితా ।
కామిభిర్యత్ర హూయంతే
యౌవనాని ధనాని చ ॥ 2.59 ॥
కశ్చుంబతి కులపురుషో వేశ్యాధరపల్లవం మనోజ్ఞం అపి ।
చారభటచోరచేటకనటవిటనిష్ఠీవనశరావమ్ ॥ 2.60 ॥
ధన్యాస్త ఏవ ధవలాయతలోచనానాం
తారుణ్యదర్పఘనపీనపయోధరాణామ్ ।
క్షామోదరోపరి లసత్త్రివలీలతానాం
దృష్ట్వాకృతిం వికృతిం ఏతి మనో న యేషామ్ ॥ 2.61 ॥
బాలే లీలాముకులితం అమీ మంథరా దృష్టిపాతాః
కిం క్షిప్యంతే విరమవిరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే ।
సంప్రత్యన్యే వయం ఉపరతం బాల్యం ఆస్థా వనాంతే
క్షీణో మోహస్తృణం ఇవ జగజ్జాలం ఆలోకయామః ॥ 2.62 ॥
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతం ఇందీవరదలప్రభా
చీరం చక్షుః క్షిపతి కిం అభిప్రేతం అనయా ।
గతో మోహోఽస్మాకం స్మరశబరబాణవ్యతికరజ్వర
జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి ॥ 2.63 ॥
కిం కందర్ప కరం కదర్థయసి రే కోదండటంకారితం
రే రే కోకిల కౌంఅలం కలరవం కిం వా వృథా జల్పసి ।
ముగ్ధే స్నిగ్ధవిదగ్ధచారుమధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం
చేతశ్చుంబితచంద్రచూడచరణధ్యానామృతం వర్తతే ॥ 2.64 ॥
విరహేఽపి సంగమః ఖలు
పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ ।
హృదయం అపి విఘట్టితం చేత్
సంగీ విరహం విశేషయతి ॥ 2.65 ॥
కిం గతేన యది సా న జీవతి
ప్రాణితి ప్రియతమా తథాపి కిమ్ ।
ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం
న ప్రయాతి పథికః స్వమందిరమ్ ॥ 2.66 ॥
విరమత బుధా యోషిత్సంగాత్సుఖాత్క్షణభంగురాత్
కురుత కరుణామైత్రీప్రజ్ఞావధూజనసంగమమ్ ।
న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం
శరణం అథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణిమేఖలమ్ ॥ 2.67 ॥
యదా యోగాభ్యాసవ్యసనకృశయోరాత్మమనసోరవిచ్ఛిన్నా
మైత్రీ స్ఫురతి కృతినస్తస్య కిం ఉ తైః ।
ప్రియాణాం ఆలాపైరధరమధుభిర్వక్త్రవిధుభిః
సనిశ్వాసామోదైః సకుచకలశాశ్లేషసురతైః ॥ 2.68 ॥
యదాసీదజ్ఞానం స్మరతిమిరసంచారజనితం
తదా దృష్టనారీమయం ఇదం అశేషం జగదితి ।
ఇదానీం అస్మాకం పటుతరవివేకాంజనజుషాం
సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనం అపి బ్రహ్మ మనుతే ॥ 2.69 ॥
తావదేవ కృతినాం అపి స్ఫురత్యేష
నిర్మలవివేకదీపకః ।
యావదేవ న కురంగచక్షుషాం
తాడ్యతే చటులలోచనాంచలైః ॥ 2.70 ॥
వచసి భవతి సంగత్యాగం ఉద్దిశ్య వార్తా
శ్రుతిముఖరముఖానాం కేవలం పండితానామ్ ।
జఘనం అరుణరత్నగ్రంథికాంచీకలాపం
కువలయనయనానాం కో విహాతుం సమర్థః ॥ 2.71 ॥
స్వపరప్రతారకోఽసౌ
నిందతి యోఽలీకపండితో యువతీః ।
యస్మాత్తపసోఽపి ఫలం
స్వర్గః స్వర్గేఽపి చాప్సరసః ॥ 2.72 ॥
మత్తేభకుంభదలనే భువి సంతి ధీరాః
కేచిత్ప్రచండమృగరాజవధేఽపి దక్షాః ।
కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య
కందర్పదర్పదలనే విరలా మనుష్యాః ॥ 2.73 ॥
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావదేవేంద్రియాణాం
లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయం అపి సమాలంబతే తావదేవ ।
భ్రూచాపాకృష్టముక్తాః శ్రవణపథగతా నీలపక్ష్మాణ ఏతే
యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టిబాణాః పతంతి ॥ 2.74 ॥
ఉన్మత్తప్రేమసంరంభాద్
ఆరభంతే యద్అంగనాః ।
తత్ర ప్రత్యూహం ఆధాతుం
బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః ॥ 2.75 ॥
తావన్మహత్త్వం పాండిత్యం
కులీనత్వం వివేకితా ।
యావజ్జ్వలతి నాంగేషు
హతః పంచేషుపావకః ॥ 2.76 ॥
శాస్త్రజ్ఞోఽపి ప్రగుణితనయోఽత్యాంతబాధాపి బాఢం
సంసారేఽస్మిన్భవతి విరలో భాజనం సద్గతీనామ్ ।
యేనైతస్మిన్నిరయనగరద్వారం ఉద్ఘాటయంతీ
వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ ॥ 2.77 ॥
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణరహితః పుచ్ఛవికలో
వ్రణీ పూయక్లిన్నః కృమికులశతైరావృతతనుః ।
క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరకకపాలార్పితగలః
శునీం అన్వేతి శ్వా హతం అపి చ హంత్యేవ మదనః ॥ 2.78 ॥
స్త్రీముద్రాం కుసుమాయుధస్య జయినీం సర్వార్థసంపత్కరీం
యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యాఫలాన్వేషిణః ।
తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః
కేచిత్పంచశిఖీకృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే ॥ 2.79 ॥
విశ్వామిత్రపరాశరప్రభృతయో వాతాంబుపర్ణాశనాస్తేఽపి
స్త్రీముఖపంకజం సులలితం దృష్ట్వైవ మోహం గతాః ।
శాల్యన్నం సఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవాస్తేషాం
ఇంద్రియనిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే ॥ 2.80 ॥
పరిమలభృతో వాతాః శాఖా నవాంకురకోటయో
మధురవిధురోత్కంఠాభాజః ప్రియా పికపక్షిణామ్ ।
విరలవిరసస్వేదోద్గారా వధూవదనేందవః
ప్రసరతి మధౌ ధాత్ర్యాం జాతో న కస్య గుణోదయః ॥ 2.81 ॥
మధురయం మధురైరపి కోకిలా
కలరవైర్మలయస్య చ వాయుభిః ।
విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో
విపది హంత సుధాపి విషాయతే ॥ 2.82 ॥
ఆవాసః కిలకించితస్య దయితాపార్శ్వే విలాసాలసాః
కర్ణే కోకిలకామినీకలరవః స్మేరో లతామండపః ।
గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైర్ముగ్ధాః సుధాంశోః కరాః
కేషాంచిత్సుఖయంతి చాత్ర హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః ॥ 2.83 ॥
పాంథ స్త్రీవిరహానలాహుతికలాం ఆతన్వతీ మంజరీమాకందేషు
పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠం ఆలోక్యతే ।
అప్యేతే నవపాటలాపరిమలప్రాగ్భారపాటచ్చరా
వాంతిక్లాంతివితానతానవకృతః శ్రీఖండశైలానిలాః ॥ 2.84 ॥
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం
తావత్పదం ఆతనోతు హృది మానః ।
భవతి న యావచ్చందనతరు
సురభిర్మలయపవమానః ॥ 2.85 ॥
సహకారకుసుమకేసరనికర
భరామోదమూర్చ్ఛితదిగ్అంతే ।
మధురమధురవిధురమధుపే
మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా ॥ 2.86 ॥
అచ్ఛాచ్ఛచందనరసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో
ధారాగృహాణి కుసుమాని చ కౌంఉదీ చ ।
మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్యపృష్ఠం
గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి ॥ 2.87 ॥
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజనపవనశ్చంద్రకిరణాః
పరాగః కాసారో మలయజరజః శీధు విశదమ్ ।
శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజదృశో
నిదాఘర్తావేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః ॥ 2.88 ॥
సుధాశుభ్రం ధామ స్ఫురద్అమలరశ్మిః శశధరః
ప్రియావక్త్రాంభోజం మలయజరజశ్చాతిసురభిః ।
స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదం అఖిలం రాగిణి జనే
కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయసంసర్గవిముఖే ॥ 2.89 ॥
తరుణీవేషోద్దీపితకామా
వికసజ్జాతీపుష్పసుగంధిః ।
ఉన్నతపీనపయోధరభారా
ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్ ॥ 2.90 ॥
వియద్ఉపచితమేఘం భూమయః కందలిన్యో
నవకుటజకదంబామోదినో గంధవాహాః ।
శిఖికులకలకేకారావరమ్యా వనాంతాః
సుఖినం అసుఖినం వా సర్వం ఉత్కంఠయంతి ॥ 2.91 ॥
ఉపరి ఘనం ఘనపటలం
తిర్యగ్గిరయోఽపి నర్తితమయూరాః ।
క్షితిరపి కందలధవలా
దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి ॥ 2.92 ॥
ఇతో విద్యుద్వల్లీవిలసితం ఇతః కేతకితరోః
స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలదనినదస్ఫూర్జితం ఇతః ।
ఇతః కేకిక్రీడాకలకలరవః పక్ష్మలదృశాం
కథం యాస్యంత్యేతే విరహదివసాః సంభృతరసాః ॥ 2.93 ॥
అసూచిసంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢజలదధ్వని
ప్రాజ్ఞంమన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే ।
ఇదం సౌదామిన్యాః కనకకమనీయం విలసితం
ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైరసుదృశామ్ ॥ 2.94 ॥
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమైర్యాతుం బహిః శక్యతే
శీతోత్కంపనిమిత్తం ఆయతదృశా గాఢం సమాలింగ్యతే ।
జాతాః శీకరశీతలాశ్చ మరుతోరత్యంతఖేదచ్ఛిదో
ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియాసంగమే ॥ 2.95 ॥
అర్ధం సుప్త్వా నిశాయాః సరభససురతాయాససన్నశ్లథాంగప్రోద్భూతాసహ్య
తృష్ణో మధుమదనిరతో హర్మ్యపృష్ఠే వివిక్తే ।
సంభోగక్లాంతకాంతాశిథిలభుజలతావర్జితం కర్కరీతో
జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛధారం పిబతి న సలిలం శారదం మందపుణ్యః ॥ 2.96 ॥
హేమంతే దధిదుగ్ధసర్పిరశనా మాంజిష్ఠవాసోభృతః
కాశ్మీరద్రవసాంద్రదిగ్ధవపుషశ్ఛిన్నా విచిత్రై రతైః ।
వృత్తోరుస్తనకామినోజనకృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే
తాంబూలీదలపూగపూరితముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే ॥ 2.97 ॥
ప్రదుయత్ప్రౌఢప్రియంగుద్యుతిభృతి వికసత్కుందమాద్యద్ద్విరేఫే
కాలే ప్రాలేయవాతప్రచలవిలసితోదారమందారధామ్ని ।
యేషాం నో కంఠలగ్నా క్షణం అపి తుహినక్షోదదక్షా మృగాక్షీ
తేసాం ఆయామయామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్ ॥ 2.98 ॥
చుంబంతో గండభిత్తీరలకవతి ముఖే సీత్కృతాన్యాదధానా
వక్షఃసూత్కంచుకేషు స్తనభరపులకోద్భేదం ఆపాదయంతః ।
ఊరూనాకంపయంతః పృథుజఘనతటాత్స్రంసయంతోఽంశుకాని
వ్యక్తం కాంతాజనానాం విటచరితభృతః శైశిరా వాంతి వాతాః ॥ 2.99 ॥
కేశానాకులయందృశో ముకులయన్వాసో బలాదాక్షిపన్నాతన్వన్
పులకోద్గమం ప్రకటయన్నావేగకంపం శనైః ।
బారం బారం ఉదారసీత్కృతకృతో దంతచ్ఛదాన్పీడయన్
ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే ॥ 2.100 ॥
యద్యస్య నాస్తి రుచిరం తస్మింస్తస్య స్పృహా మనోజ్ఞేఽపి ।
రమణీయేఽపి సుధాంశౌ న మనఃకామః సరోజిన్యాః ॥ 2.101 ॥
వైరాగ్యే సంచరత్యేకో నీతౌ భ్రమతి చాపరః ।
శృంగారే రమతే కశ్చిద్భువి భేదాః పరస్పరమ్ ॥ 2.102 ॥
ఇతి శుభం భూయాత్ ।
శృంగారశతకం
భర్తృహరేః
శంభుస్వయంభుహరయో హరిణేక్షణానాం
యేనాక్రియంత సతతం గృహకుంభదాసాః ।
వాచాం అగోచరచరిత్రవిచిత్రితాయ
తస్మై నమో భగవతే మకరధ్వజాయ ॥ 2.1 ॥
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా
పరాణ్ముఖైరర్ధకటాక్షవీక్షణైః ।
వచోభిరీర్ష్యాకలహేన లీలయా
సమస్తభావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః ॥ 2.2 ॥
భ్రూచాతుర్యాత్కుష్చితాక్షాః కటాక్షాః
స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః ।
లీలామందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ
స్త్రీణాం ఏతద్భూషణం చాయుధం చ ॥ 2.3 ॥
క్వచిత్సభ్రూభంగైః క్వచిదపి చ లజ్జాపరిగతైః
క్వచిద్భూరిత్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలావిలలితైః ।
కుమారీణాం ఏతైర్మదనసుభగైర్నేత్రవలితైః
స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకరపరికీర్ణా ఇవ దిశః ॥ 2.4 ॥
వక్త్రం చంద్రవికాసి పంకజపరీహాసక్షమే లోచనే
వర్ణః స్వర్ణం అపాకరిష్ణురలినీజిష్ణుః కచానాం చయః ।
బక్షోజావిభకుంభవిభ్రమహరౌ గుర్వీ నితంబస్థలీ
వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్ ॥ 2.5 ॥
స్మితకించిన్ముగ్ధం సరలతరలో దృష్టివిభవః
పరిస్పందో వాచాం అభినవవిలాసోక్తిసరసః ।
గతానాం ఆరంభః కిసలయితలీలాపరికరః
స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిం ఇవ న హి రమ్యం మృగదృశః ॥ 2.6 ॥
ద్రష్టవ్యేషు కిం ఉత్తమం మృగదృశః ప్రేమప్రసన్నం ముఖం
ఘ్రాతవేష్వపి కిం తద్ఆస్యపవనః శ్రవ్యేషు కిం తద్వచః ।
కిం స్వాద్యేషు తద్ఓష్ఠపల్లవరసః స్పృశ్యేషు కిం తద్వపుర్ధ్యేయం
కిం నవయౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః ॥ 2.7 ॥
ఏతాశ్చలద్వలయసంహతిమేఖలోత్థఝంకార
నూపురపరాజితరాజహంస్యః ।
కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో
విత్రస్తముగ్ధహరిణీసదృశైః కటాక్షైః ॥ 2.8 ॥
కుంకుమపంకకలంకితదేహా
గౌరపయోధరకంపితహారా ।
నూపురహంసరణత్పద్మా
కం న వశీకురుతే భువి రామా ॥ 2.9 ॥
నూనం హి తే కవివరా విపరీతవాచో
యే నిత్యం ఆహురబలా ఇతి కామినీస్తాః ।
యాభిర్విలోలితరతారకదృష్టిపాతైః
శక్రాదయోఽపి విజితాస్త్వబలాః కథం తాః ॥ 2.10 ॥
నూనం ఆజ్ఞాకరస్తస్యాః సుభ్రువో మకరధ్వజః ।
యతస్తన్నేత్రసంచారసూచితేషు ప్రవర్తతే ॥ 2.11 ॥
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారం గతే లోచనే
అంతర్వక్త్రం అపి స్వభావశుచిభీః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః ।
ముక్తానాం సతతాధివాసరుచిరౌ వక్షోజకుంభావిమావిత్థం
తన్వి వపుః ప్రశాంతం అపి తేరాగం కరోత్యేవ నః ॥ 2.12 ॥
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయం అపూర్వా త్వయి దృశ్యతే ।
యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః ॥ 2.13 ॥
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు ।
వినా మే మృగశావాక్ష్యా తమోభూతం ఇదం జగథ్ ॥ 2.14 ॥
ఉద్వృత్తః స్తనభార ఏష తరలే నేత్రే చలే భ్రూలతే
రాగాధిష్ఠితం ఓష్ఠపల్లవం ఇదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ ।
సౌభాగ్యాక్షరమాలికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం
మధ్యస్థాపి కరోతి తాపం అధికం రౌంఆవలిః కేన సా ॥ 2.15 ॥
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః ।
కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా ॥ 2.16 ॥
గురుణా స్తనభారేణ ముఖచంద్రేణ భాస్వతా ।
శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా ॥ 2.17 ॥
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి
వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కిం ఆకులత్వమ్ ।
పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాంఛా
పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః ॥ 2.18 ॥
ఇమే తారుణ్యశ్రీనవపరిమలాః ప్రౌఢసురతప్రతాప
ప్రారంభాః స్మరవిజయదానప్రతిభువః ।
చిరం చేతశ్చోరా అభినవవికారైకగురవో
విలాసవ్యాపారాః కిం అపి విజయంతే మృగదృశామ్ ॥ 2.19 ॥
ప్రణయమధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః
ఫణితిమధురా ముగ్ధప్రాయాః ప్రకాశితసమ్మదాః ।
ప్రకృతిసుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయదాయినీ
రహసి కిం అపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్ ॥ 2.20 ॥
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనద్రుమాణాం
ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ ।
స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన
నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్ ॥ 2.21 ॥
అదర్శనే దర్శనమాత్రకామా
దృష్ట్వా పరిష్వంగసుఖైకలోలా ।
ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యామాశాస్మహే
విగ్రహయోరభేదమ్ ॥ 2.22 ॥
మాలతీ శిరసి జృంభణం ముఖే
చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ ।
వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా
స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగమః ॥ 2.23 ॥
ప్రాఙ్మాం ఏతి మనాగనాగతరసం జాతాభిలాషాం తతః
సవ్రీడం తదను శ్లథోద్యమం అథ ప్రధ్వస్తధైర్యం పునః ।
ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయనిర్భరరహః క్రీడాప్రగల్భం తతో
నిఃసంగాంగవికర్షణాధికసుఖరమ్యం కులస్త్రీరతమ్ ॥ 2.24 ॥
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్తధమ్మిల్లకానాం
ముకులితనయనానాం కించిద్ఉన్మీలితానామ్ ।
ఉపరి సురతఖేదస్విన్నగండస్థలానామధర
మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి ॥ 2.25 ॥
ఆమీలితనయనానాం యః
సురతరసోఽను సంవిదం భాతి ।
మిథురైర్మిథోఽవధారితమవితథం
ఇదం ఏవ కామనిర్బర్హణమ్ ॥ 2.26 ॥
ఇదం అనుచితం అక్రమశ్చ పుంసాం
యదిహ జరాస్వపి మన్మథా వికారాః ।
తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం
స్తనపతనావధి జీవితం రతం వా ॥ 2.27 ॥
రాజస్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం
కో వార్థోఽర్థైః ప్రభూతైః స్వవపుషి గలితే యౌవనే సానురాగే ।
గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసితనయనేందీవరాలోకినీనామాక్రమ్యాక్రమ్య
రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్ ॥ 2.28 ॥
రాగస్యాగారం ఏకం నరకశతమహాదుఃఖసంప్రాప్తిహేతుర్మోహస్యోత్పత్తి
బీజం జలధరపటలం జ్ఞానతారాధిపస్య ।
కందర్పస్యైకమిత్రం ప్రకటితవివిధస్పష్టదోషప్రబంధం
లోకేఽస్మిన్న హ్యర్థవ్రజకులభవనయౌవనాదన్యదస్తి ॥ 2.29 ॥
శృంగారద్రుమనీరదే ప్రసృమరక్రీడారసస్రోతసి
ప్రద్యుమ్నప్రియబాంధవే చతురవాఙ్ముక్తాఫలోదన్వతి ।
తన్వీనేత్రచకోరపావనవిధౌ సౌభాగ్యలక్ష్మీనిధౌ
ధన్యః కోఽపి న విక్రియాం కలయతి ప్రాప్తే నవే యౌవనే ॥ 2.30 ॥
సంసారేఽస్మిన్నసారే కునృపతిభవనద్వారసేవాకలంకవ్యాసంగ
వ్యస్తధైర్యం కథం అమలధియో మానసం సంవిదధ్యుః ।
యద్యేతాః ప్రోద్యద్ఇందుద్యుతినిచయభృతో న స్యురంభోజనేత్రాః
ప్రేంఖత్కాంచీకలాపాః స్తనభరవినమన్మధ్యభాజస్తరుణ్యః ॥ 2.31 ॥
సిద్ధాధ్యాసితకందరే హరవృషస్కంధావరుగ్ణద్రుమే
గంగాధౌతశిలాతలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి ।
కః కుర్వీత శిరః ప్రణామమలినం మ్లానం మనస్వీ జనో
యద్విత్రస్తకురంగశావనయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః ॥ 2.32 ॥
సంసార తవ పర్యంతపదవీ న దవీయసీ ।
అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణామ్ ॥ 2.33 ॥
దిశ వనహరిణీభ్యో వంశకాండచ్ఛవీనాం
కవలం ఉపలకోటిచ్ఛిన్నమూలం కుశానామ్ ।
శకయువతికపోలాపాండుతాంబూలవల్లీదలం
అరుణనఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః ॥ 2.34 ॥
అసారాః సర్వే తే విరతివిరసాః పాపవిషయా
జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకలదోషాస్పదం ఇతి ।
తథాప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితాత్పుణ్యం అధికం
న చాస్మిన్సంసారే కువలయదృశో రమ్యం అపరమ్ ॥ 2.35 ॥
ఏతత్కామఫలో లోకే యద్ద్వయోరేకచిత్తతా ।
అన్యచిత్తకృతే కామే శవయోరివ సంగమః ॥ 2.351 ॥
మాత్సర్యం ఉత్సార్య విచార్య కార్యమార్యాః
సమర్యాదం ఇదం వదంతు ।
సేవ్యా నితంబాః కిం ఉ భూధరాణామత
స్మరస్మేరవిలాసినీనామ్ ॥ 2.36 ॥
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరలే ద్వే గతీ పండితానాం
తత్త్వజ్ఞానామృతాంభఃప్లవలలితధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ ।
నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తనజఘనఘనాభోగసంభోగినీనాం
స్థూలోపస్థస్థలీషు స్థగితకరతలస్పర్శలీలోద్యమానామ్ ॥ 2.37 ॥
ఆవాసః క్రియతాం గంగే పాపహారిణి వారిణి ।
స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి ॥ 2.38 ॥
కిం ఇహ బహుభిరుక్తైర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపైర్ద్వయం
ఇహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ ।
అభినవమదలీలాలాలసం సుందరీణాం
స్తనభరపరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా ॥ 2.39 ॥
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతాల్
లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యం ఏతత్ ।
నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో
దుఃఖైకహేతుర్న చ కశ్చిదన్యః ॥ 2.40 ॥
కాంతేత్యుత్పలలోచనేతి విపులశ్రోణీభరేత్యున్నమత్పీనోత్తుంగ
పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి ।
దృష్ట్వా మాద్యతి మోదతేఽభిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి
ప్రత్యక్షాశుచిభస్త్రికాం స్త్రియం అహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్ ॥ 2.41 ॥
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ ।
స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్ ॥ 2.42 ॥
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచనగోచరా ।
చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే ॥ 2.43 ॥
నామృతం న విషం కించిదేతాం ముక్త్వా నితంబినీమ్ ।
సైవామృతలతా రక్తా విరక్తా విషవల్లరీ ॥ 2.44 ॥
ఆవర్తః సంశయానాం అవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం
దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రం అప్రత్యయానామ్ ।
స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖ సర్వమాయాకరండం
స్త్రీయంత్రం కేన సృష్టం విషం అమృతమయం ప్రాణిలోకస్య పాశః ॥ 2.45 ॥
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీభూతో న చేందీవరద్వంద్వం
లోచనతాం గత న కనకైరప్యంగయష్టిః కృతా ।
కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారితమనాస్తత్త్వం విజానన్నపి
త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపుర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే ॥ 2.46 ॥
లీలావతీనాం సహజా విలాసాస్త
ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి ।
రాగో నలిన్యా హి నిసర్గసిద్ధస్తత్ర
భ్రమ్త్యేవ వృథా షడ్అంఘ్రిః ॥ 2.47 ॥
సంమోహయంతి మదయంతి విడంబయంతి
నిర్భర్త్స్యంతి రమయంతి విషాదయంతి ।
ఏతాః ప్రవిశ్య సదయం హృదయం నరాణాం
కిం నామ వామనయనా న సమాచరంతి ॥ 2.471 ॥
యదేతత్పూర్ణేందుద్యుతిహరం ఉదారాకృతి పరం
ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధరమధు ।
ఇదం తత్కిం పాకద్రుమఫలం ఇదానీం అతిరసవ్యతీతేఽస్మిన్
కాలే విషం ఇవ భవిష్య్త్యసుఖదమ్ ॥ 2.48 ॥
ఉన్మీలత్త్రివలీతరంగనిలయా ప్రోత్తుంగపీనస్తనద్వంద్వేనోద్గత
చక్రవాకయుగలా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ ।
కాంతాకారధరా నదీయం అభితః క్రూరాత్ర నాపేక్షతే
సంసారార్ణవమజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్ ॥ 2.49 ॥
జల్పంతి సార్ధం అన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః ।
హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్ ॥ 2.50 ॥
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలం ఏవ కేవలమ్ ।
అతఏవ నిపీయతేఽధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే ॥ 2.51 ॥
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్షవిషానలాత్
ప్రకృతివిషమాద్యోషిత్సర్పాద్విలాసఫణాభృతః ।
ఇతరఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుం ఔషధైశ్చతుర్
వనితాభోగిగ్రస్తం హి మంత్రిణః ॥ 2.52 ॥
విస్తారితం మకరకేతనధీవరేణ
స్త్రీసంజ్ఞితం బడిశం అత్ర భవాంబురాశౌ ।
యేనాచిరాత్తద్అధరామిషలోలమర్త్య
మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగవహ్నౌ ॥ 2.53 ॥
కామినీకాయకాంతారే కుచపర్వతదుర్గమే ।
మా సంచర మనః పాంథ తత్రాస్తే స్మరతస్కరః ॥ 2.54 ॥
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్రగతినా తేజస్వినా భోగినా
నీలాబ్జద్యుతినాహినా పరం అహం దృష్టో న తచ్చక్షుషా ।
దృష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ దర్మార్థినో
ముగ్ధాక్ష్క్షణవీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్ ॥ 2.55 ॥
ఇహ హి మధురగీతం నృత్యం ఏతద్రసోఽయం
స్ఫురతి పరిమలోఽసౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ ।
ఇతి హతపరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః
స్వహితకరణధూర్తైః పంచభిర్వంచితోఽస్మి ॥ 2.56 ॥
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్యవిషయో
న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతికశతైః ।
భ్రమావేశాదంగే కం అపి విదధద్భంగం అసకృత్
స్మరాపస్మారోఽయం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ ॥ 2.57 ॥
జాత్య్అంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణా ఖిలాంగాయ చ
గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గలత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ ।
యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజవపులక్ష్మీలవశ్రద్ధయా
పణ్యస్త్రీషు వివేకకల్పలతికాశస్త్రీషు రాజ్యేత కః ॥ 2.58 ॥
వేశ్యాసౌ మదనజ్వాలా
రూపేఽంధనవివర్ధితా ।
కామిభిర్యత్ర హూయంతే
యౌవనాని ధనాని చ ॥ 2.59 ॥
కశ్చుంబతి కులపురుషో వేశ్యాధరపల్లవం మనోజ్ఞం అపి ।
చారభటచోరచేటకనటవిటనిష్ఠీవనశరావమ్ ॥ 2.60 ॥
ధన్యాస్త ఏవ ధవలాయతలోచనానాం
తారుణ్యదర్పఘనపీనపయోధరాణామ్ ।
క్షామోదరోపరి లసత్త్రివలీలతానాం
దృష్ట్వాకృతిం వికృతిం ఏతి మనో న యేషామ్ ॥ 2.61 ॥
బాలే లీలాముకులితం అమీ మంథరా దృష్టిపాతాః
కిం క్షిప్యంతే విరమవిరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే ।
సంప్రత్యన్యే వయం ఉపరతం బాల్యం ఆస్థా వనాంతే
క్షీణో మోహస్తృణం ఇవ జగజ్జాలం ఆలోకయామః ॥ 2.62 ॥
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతం ఇందీవరదలప్రభా
చీరం చక్షుః క్షిపతి కిం అభిప్రేతం అనయా ।
గతో మోహోఽస్మాకం స్మరశబరబాణవ్యతికరజ్వర
జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి ॥ 2.63 ॥
కిం కందర్ప కరం కదర్థయసి రే కోదండటంకారితం
రే రే కోకిల కౌంఅలం కలరవం కిం వా వృథా జల్పసి ।
ముగ్ధే స్నిగ్ధవిదగ్ధచారుమధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం
చేతశ్చుంబితచంద్రచూడచరణధ్యానామృతం వర్తతే ॥ 2.64 ॥
విరహేఽపి సంగమః ఖలు
పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ ।
హృదయం అపి విఘట్టితం చేత్
సంగీ విరహం విశేషయతి ॥ 2.65 ॥
కిం గతేన యది సా న జీవతి
ప్రాణితి ప్రియతమా తథాపి కిమ్ ।
ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం
న ప్రయాతి పథికః స్వమందిరమ్ ॥ 2.66 ॥
విరమత బుధా యోషిత్సంగాత్సుఖాత్క్షణభంగురాత్
కురుత కరుణామైత్రీప్రజ్ఞావధూజనసంగమమ్ ।
న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం
శరణం అథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణిమేఖలమ్ ॥ 2.67 ॥
యదా యోగాభ్యాసవ్యసనకృశయోరాత్మమనసోరవిచ్ఛిన్నా
మైత్రీ స్ఫురతి కృతినస్తస్య కిం ఉ తైః ।
ప్రియాణాం ఆలాపైరధరమధుభిర్వక్త్రవిధుభిః
సనిశ్వాసామోదైః సకుచకలశాశ్లేషసురతైః ॥ 2.68 ॥
యదాసీదజ్ఞానం స్మరతిమిరసంచారజనితం
తదా దృష్టనారీమయం ఇదం అశేషం జగదితి ।
ఇదానీం అస్మాకం పటుతరవివేకాంజనజుషాం
సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనం అపి బ్రహ్మ మనుతే ॥ 2.69 ॥
తావదేవ కృతినాం అపి స్ఫురత్యేష
నిర్మలవివేకదీపకః ।
యావదేవ న కురంగచక్షుషాం
తాడ్యతే చటులలోచనాంచలైః ॥ 2.70 ॥
వచసి భవతి సంగత్యాగం ఉద్దిశ్య వార్తా
శ్రుతిముఖరముఖానాం కేవలం పండితానామ్ ।
జఘనం అరుణరత్నగ్రంథికాంచీకలాపం
కువలయనయనానాం కో విహాతుం సమర్థః ॥ 2.71 ॥
స్వపరప్రతారకోఽసౌ
నిందతి యోఽలీకపండితో యువతీః ।
యస్మాత్తపసోఽపి ఫలం
స్వర్గః స్వర్గేఽపి చాప్సరసః ॥ 2.72 ॥
మత్తేభకుంభదలనే భువి సంతి ధీరాః
కేచిత్ప్రచండమృగరాజవధేఽపి దక్షాః ।
కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య
కందర్పదర్పదలనే విరలా మనుష్యాః ॥ 2.73 ॥
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావదేవేంద్రియాణాం
లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయం అపి సమాలంబతే తావదేవ ।
భ్రూచాపాకృష్టముక్తాః శ్రవణపథగతా నీలపక్ష్మాణ ఏతే
యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టిబాణాః పతంతి ॥ 2.74 ॥
ఉన్మత్తప్రేమసంరంభాద్
ఆరభంతే యద్అంగనాః ।
తత్ర ప్రత్యూహం ఆధాతుం
బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః ॥ 2.75 ॥
తావన్మహత్త్వం పాండిత్యం
కులీనత్వం వివేకితా ।
యావజ్జ్వలతి నాంగేషు
హతః పంచేషుపావకః ॥ 2.76 ॥
శాస్త్రజ్ఞోఽపి ప్రగుణితనయోఽత్యాంతబాధాపి బాఢం
సంసారేఽస్మిన్భవతి విరలో భాజనం సద్గతీనామ్ ।
యేనైతస్మిన్నిరయనగరద్వారం ఉద్ఘాటయంతీ
వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ ॥ 2.77 ॥
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణరహితః పుచ్ఛవికలో
వ్రణీ పూయక్లిన్నః కృమికులశతైరావృతతనుః ।
క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరకకపాలార్పితగలః
శునీం అన్వేతి శ్వా హతం అపి చ హంత్యేవ మదనః ॥ 2.78 ॥
స్త్రీముద్రాం కుసుమాయుధస్య జయినీం సర్వార్థసంపత్కరీం
యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యాఫలాన్వేషిణః ।
తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః
కేచిత్పంచశిఖీకృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే ॥ 2.79 ॥
విశ్వామిత్రపరాశరప్రభృతయో వాతాంబుపర్ణాశనాస్తేఽపి
స్త్రీముఖపంకజం సులలితం దృష్ట్వైవ మోహం గతాః ।
శాల్యన్నం సఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవాస్తేషాం
ఇంద్రియనిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే ॥ 2.80 ॥
పరిమలభృతో వాతాః శాఖా నవాంకురకోటయో
మధురవిధురోత్కంఠాభాజః ప్రియా పికపక్షిణామ్ ।
విరలవిరసస్వేదోద్గారా వధూవదనేందవః
ప్రసరతి మధౌ ధాత్ర్యాం జాతో న కస్య గుణోదయః ॥ 2.81 ॥
మధురయం మధురైరపి కోకిలా
కలరవైర్మలయస్య చ వాయుభిః ।
విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో
విపది హంత సుధాపి విషాయతే ॥ 2.82 ॥
ఆవాసః కిలకించితస్య దయితాపార్శ్వే విలాసాలసాః
కర్ణే కోకిలకామినీకలరవః స్మేరో లతామండపః ।
గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైర్ముగ్ధాః సుధాంశోః కరాః
కేషాంచిత్సుఖయంతి చాత్ర హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః ॥ 2.83 ॥
పాంథ స్త్రీవిరహానలాహుతికలాం ఆతన్వతీ మంజరీమాకందేషు
పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠం ఆలోక్యతే ।
అప్యేతే నవపాటలాపరిమలప్రాగ్భారపాటచ్చరా
వాంతిక్లాంతివితానతానవకృతః శ్రీఖండశైలానిలాః ॥ 2.84 ॥
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం
తావత్పదం ఆతనోతు హృది మానః ।
భవతి న యావచ్చందనతరు
సురభిర్మలయపవమానః ॥ 2.85 ॥
సహకారకుసుమకేసరనికర
భరామోదమూర్చ్ఛితదిగ్అంతే ।
మధురమధురవిధురమధుపే
మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా ॥ 2.86 ॥
అచ్ఛాచ్ఛచందనరసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో
ధారాగృహాణి కుసుమాని చ కౌంఉదీ చ ।
మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్యపృష్ఠం
గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి ॥ 2.87 ॥
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజనపవనశ్చంద్రకిరణాః
పరాగః కాసారో మలయజరజః శీధు విశదమ్ ।
శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజదృశో
నిదాఘర్తావేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః ॥ 2.88 ॥
సుధాశుభ్రం ధామ స్ఫురద్అమలరశ్మిః శశధరః
ప్రియావక్త్రాంభోజం మలయజరజశ్చాతిసురభిః ।
స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదం అఖిలం రాగిణి జనే
కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయసంసర్గవిముఖే ॥ 2.89 ॥
తరుణీవేషోద్దీపితకామా
వికసజ్జాతీపుష్పసుగంధిః ।
ఉన్నతపీనపయోధరభారా
ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్ ॥ 2.90 ॥
వియద్ఉపచితమేఘం భూమయః కందలిన్యో
నవకుటజకదంబామోదినో గంధవాహాః ।
శిఖికులకలకేకారావరమ్యా వనాంతాః
సుఖినం అసుఖినం వా సర్వం ఉత్కంఠయంతి ॥ 2.91 ॥
ఉపరి ఘనం ఘనపటలం
తిర్యగ్గిరయోఽపి నర్తితమయూరాః ।
క్షితిరపి కందలధవలా
దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి ॥ 2.92 ॥
ఇతో విద్యుద్వల్లీవిలసితం ఇతః కేతకితరోః
స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలదనినదస్ఫూర్జితం ఇతః ।
ఇతః కేకిక్రీడాకలకలరవః పక్ష్మలదృశాం
కథం యాస్యంత్యేతే విరహదివసాః సంభృతరసాః ॥ 2.93 ॥
అసూచిసంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢజలదధ్వని
ప్రాజ్ఞంమన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే ।
ఇదం సౌదామిన్యాః కనకకమనీయం విలసితం
ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైరసుదృశామ్ ॥ 2.94 ॥
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమైర్యాతుం బహిః శక్యతే
శీతోత్కంపనిమిత్తం ఆయతదృశా గాఢం సమాలింగ్యతే ।
జాతాః శీకరశీతలాశ్చ మరుతోరత్యంతఖేదచ్ఛిదో
ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియాసంగమే ॥ 2.95 ॥
అర్ధం సుప్త్వా నిశాయాః సరభససురతాయాససన్నశ్లథాంగప్రోద్భూతాసహ్య
తృష్ణో మధుమదనిరతో హర్మ్యపృష్ఠే వివిక్తే ।
సంభోగక్లాంతకాంతాశిథిలభుజలతావర్జితం కర్కరీతో
జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛధారం పిబతి న సలిలం శారదం మందపుణ్యః ॥ 2.96 ॥
హేమంతే దధిదుగ్ధసర్పిరశనా మాంజిష్ఠవాసోభృతః
కాశ్మీరద్రవసాంద్రదిగ్ధవపుషశ్ఛిన్నా విచిత్రై రతైః ।
వృత్తోరుస్తనకామినోజనకృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే
తాంబూలీదలపూగపూరితముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే ॥ 2.97 ॥
ప్రదుయత్ప్రౌఢప్రియంగుద్యుతిభృతి వికసత్కుందమాద్యద్ద్విరేఫే
కాలే ప్రాలేయవాతప్రచలవిలసితోదారమందారధామ్ని ।
యేషాం నో కంఠలగ్నా క్షణం అపి తుహినక్షోదదక్షా మృగాక్షీ
తేసాం ఆయామయామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్ ॥ 2.98 ॥
చుంబంతో గండభిత్తీరలకవతి ముఖే సీత్కృతాన్యాదధానా
వక్షఃసూత్కంచుకేషు స్తనభరపులకోద్భేదం ఆపాదయంతః ।
ఊరూనాకంపయంతః పృథుజఘనతటాత్స్రంసయంతోఽంశుకాని
వ్యక్తం కాంతాజనానాం విటచరితభృతః శైశిరా వాంతి వాతాః ॥ 2.99 ॥
కేశానాకులయందృశో ముకులయన్వాసో బలాదాక్షిపన్నాతన్వన్
పులకోద్గమం ప్రకటయన్నావేగకంపం శనైః ।
బారం బారం ఉదారసీత్కృతకృతో దంతచ్ఛదాన్పీడయన్
ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే ॥ 2.100 ॥
యద్యస్య నాస్తి రుచిరం తస్మింస్తస్య స్పృహా మనోజ్ఞేఽపి ।
రమణీయేఽపి సుధాంశౌ న మనఃకామః సరోజిన్యాః ॥ 2.101 ॥
వైరాగ్యే సంచరత్యేకో నీతౌ భ్రమతి చాపరః ।
శృంగారే రమతే కశ్చిద్భువి భేదాః పరస్పరమ్ ॥ 2.102 ॥
