| | English | | Devanagari | | Telugu | | Tamil | | Kannada | | Malayalam | | Gujarati | | Odia | | Bengali | | |
| | Marathi | | Assamese | | Punjabi | | Hindi | | Samskritam | | Konkani | | Nepali | | Sinhala | | Grantha | | |
|
વિદુર નીતિ - ઉદ્યોગ પર્વમ્, અધ્યાયઃ 39 ॥ ઇતિ શ્રીમહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ । અનીશ્વરોઽયં પુરુષો ભવાભવે વિદુર ઉવાચ । અપ્રાપ્તકાલં વચનં બૃહસ્પતિરપિ બ્રુવન્ । પ્રિયો ભવતિ દાનેન પ્રિયવાદેન ચાપરઃ । દ્વેષ્યો ન સાધુર્ભવતિ ન મેધાવી ન પંડિતઃ । ન સ ક્ષયો મહારાજ યઃ ક્ષયો વૃદ્ધિમાવહેત્ । સમૃદ્ધા ગુણતઃ કે ચિદ્ભવંતિ ધનતોઽપરે । ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ । સર્વં ત્વમાયતી યુક્તં ભાષસે પ્રાજ્ઞસમ્મતમ્ । વિદુર ઉવાચ । સ્વભાવગુણસંપન્નો ન જાતુ વિનયાન્વિતઃ । પરાપવાદ નિરતાઃ પરદુઃખોદયેષુ ચ । સ દોષં દર્શનં યેષાં સંવાસે સુમહદ્ભયમ્ । યે પાપા ઇતિ વિખ્યાતાઃ સંવાસે પરિગર્હિતાઃ । નિવર્તમાને સૌહાર્દે પ્રીતિર્નીચે પ્રણશ્યતિ । યતતે ચાપવાદાય યત્નમારભતે ક્ષયે । તાદૃશૈઃ સંગતં નીચૈર્નૃશંસૈરકૃતાત્મભિઃ । યો જ્ઞાતિમનુગૃહ્ણાતિ દરિદ્રં દીનમાતુરમ્ । જ્ઞાતયો વર્ધનીયાસ્તૈર્ય ઇચ્છંત્યાત્મનઃ શુભમ્ । શ્રેયસા યોક્ષ્યસે રાજન્કુર્વાણો જ્ઞાતિસત્ક્રિયામ્ । કિં પુનર્ગુણવંતસ્તે ત્વત્પ્રસાદાભિકાંક્ષિણઃ । દીયંતાં ગ્રામકાઃ કે ચિત્તેષાં વૃત્ત્યર્થમીશ્વર । વૃદ્ધેન હિ ત્વયા કાર્યં પુત્રાણાં તાત રક્ષણમ્ । જ્ઞાતિભિર્વિગ્રહસ્તાત ન કર્તવ્યો ભવાર્થિના । સંભોજનં સંકથનં સંપ્રીતિશ્ ચ પરસ્પરમ્ । જ્ઞાતયસ્તારયંતીહ જ્ઞાતયો મજ્જયંતિ ચ । સુવૃત્તો ભવ રાજેંદ્ર પાંડવાન્પ્રતિ માનદ । શ્રીમંતં જ્ઞાતિમાસાદ્ય યો જ્ઞાતિરવસીદતિ । પશ્ચાદપિ નરશ્રેષ્ઠ તવ તાપો ભવિષ્યતિ । યેન ખટ્વાં સમારૂઢઃ પરિતપ્યેત કર્મણા । ન કશ્ચિન્નાપનયતે પુમાનન્યત્ર ભાર્ગવાત્ । દુર્યોધનેન યદ્યેતત્પાપં તેષુ પુરા કૃતમ્ । તાંસ્ત્વં પદે પ્રતિષ્ઠાપ્ય લોકે વિગતકલ્મષઃ । સુવ્યાહૃતાનિ ધીરાણાં ફલતઃ પ્રવિચિંત્ય યઃ । અવૃત્તિં વિનયો હંતિ હંત્યનર્થં પરાક્રમઃ । પરિચ્છદેન ક્ષત્રેણ વેશ્મના પરિચર્યયા । યયોશ્ચિત્તેન વા ચિત્તં નૈભૃતં નૈભૃતેન વા । દુર્બુદ્ધિમકૃતપ્રજ્ઞં છન્નં કૂપં તૃણૈરિવ । અવલિપ્તેષુ મૂર્ખેષુ રૌદ્રસાહસિકેષુ ચ । કૃતજ્ઞં ધાર્મિકં સત્યમક્ષુદ્રં દૃઢભક્તિકમ્ । ઇંદ્રિયાણામનુત્સર્ગો મૃત્યુના ન વિશિષ્યતે । માર્દવં સર્વભૂતાનામનસૂયા ક્ષમા ધૃતિઃ । અપનીતં સુનીતેન યોઽર્થં પ્રત્યાનિનીષતે । આયત્યાં પ્રતિકારજ્ઞસ્તદાત્વે દૃઢનિશ્ચયઃ । કર્મણા મનસા વાચા યદભીક્ષ્ણં નિષેવતે । મંગલાલંભનં યોગઃ શ્રુતમુત્થાનમાર્જવમ્ । અનિર્વેદઃ શ્રિયો મૂલં દુઃખનાશે સુખસ્ય ચ । નાતઃ શ્રીમત્તરં કિં ચિદન્યત્પથ્યતમં તથા । ક્ષમેદશક્તઃ સર્વસ્ય શક્તિમાંધર્મકારણાત્ । યત્સુખં સેવમાનોઽપિ ધર્માર્થાભ્યાં ન હીયતે । દુઃખાર્તેષુ પ્રમત્તેષુ નાસ્તિકેષ્વલસેષુ ચ । આર્જવેન નરં યુક્તમાર્જવાત્સવ્યપત્રપમ્ । અત્યાર્યમતિદાતારમતિશૂરમતિવ્રતમ્ । અગ્નિહોત્રફલા વેદાઃ શીલવૃત્તફલં શ્રુતમ્ । અધર્મોપાર્જિતૈરર્થૈર્યઃ કરોત્યૌર્ધ્વ દેહિકમ્ । કાનાર વનદુર્ગેષુ કૃચ્છ્રાસ્વાપત્સુ સંભ્રમે । ઉત્થાનં સંયમો દાક્ષ્યમપ્રમાદો ધૃતિઃ સ્મૃતિઃ । તપોબલં તાપસાનાં બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદાં બલમ્ । અષ્ટૌ તાન્યવ્રતઘ્નાનિ આપો મૂલં ફલં પયઃ । ન તત્પરસ્ય સંદધ્યાત્પ્રતિકૂલં યદાત્મનઃ । અક્રોધેન જયેત્ક્રોધમસાધું સાધુના જયેત્ । સ્ત્રી ધૂર્તકેઽલસે ભીરૌ ચંડે પુરુષમાનિનિ । અભિવાદનશીલસ્ય નિત્યં વૃદ્ધોપસેવિનઃ । અતિક્લેશેન યેઽર્થાઃ સ્યુર્ધર્મસ્યાતિક્રમેણ ચ । અવિદ્યઃ પુરુષઃ શોચ્યઃ શોચ્યં મિથુનમપ્રજમ્ । અધ્વા જરા દેહવતાં પર્વતાનાં જલં જરા । અનામ્નાય મલા વેદા બ્રાહ્મણસ્યાવ્રતં મલમ્ । સુવર્ણસ્ય મલં રૂપ્યં રૂપ્યસ્યાપિ મલં ત્રપુ । ન સ્વપ્નેન જયેન્નિદ્રાં ન કામેન સ્ત્રિયં જયેત્ । યસ્ય દાનજિતં મિત્રમમિત્રા યુધિ નિર્જિતાઃ । સહસ્રિણોઽપિ જીવંતિ જીવંતિ શતિનસ્તથા । યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિ યવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ । રાજન્ભૂયો બ્રવીમિ ત્વાં પુત્રેષુ સમમાચર । ॥ ઇતિ શ્રીમહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ
|
