దిక్కాలాద్యనవచ్ఛిన్నానన్తచిన్మాత్రమూర్తయే ।
స్వానుభూత్యేకమానాయ నమః శాన్తాయ తేజసే ॥ 1.1 ॥
బోద్ధారో మత్సరగ్రస్తాః
ప్రభవః స్మయదూషితాః ।
అబోధోపహతాః చాన్యే
జీర్ణం అఙ్గే సుభాషితమ్ ॥ 1.2 ॥
అజ్ఞః సుఖం ఆరాధ్యః
సుఖతరం ఆరాధ్యతే విశేషజ్ఞః ।
జ్ఞానలవదుర్విదగ్ధం
బ్రహ్మాపి తం నరం న రఞ్జయతి ॥ 1.3 ॥
ప్రసహ్య మణిం ఉద్ధరేన్మకరవక్త్రదంష్ట్రాన్తరాత్
సముద్రం అపి సన్తరేత్ప్రచలదూర్మిమాలాకులమ్ ।
భుజఙ్గం అపి కోపితం శిరసి పుష్పవద్ధారయేత్
న తు ప్రతినివిష్టమూఋఖజనచిత్తం ఆరాధయేథ్ ॥ 1.4 ॥
లభేత సికతాసు తైలం అపి యత్నతః పీడయన్
పిబేచ్చ మృగతృష్ణికాసు సలిలం పిపాసార్దితః ।
క్వచిదపి పర్యటన్శశవిషాణం ఆసాదయేత్
న తు ప్రతినివిష్టమూర్ఖచిత్తం ఆరాధయేథ్ ॥ 1.5 ॥
వ్యాలం బాలమృణాలతన్తుభిరసౌ రోద్ధుం సముజ్జృమ్భతే
ఛేత్తుం వజ్రమణిం శిరీషకుసుమప్రాన్తేన సన్నహ్యతి ।
మాధుర్యం మధుబిన్దునా రచయితుం క్షారాముధేరీహతే
నేతుం వాఞ్ఛన్తి యః ఖలాన్పథి సతాం సూక్తైః సుధాస్యన్దిభిః ॥ 1.6 ॥
స్వాయత్తం ఏకాన్తగుణం విధాత్రా
వినిర్మితం ఛాదనం అజ్ఞతాయాః ।
విశేషాఅతః సర్వవిదాం సమాజే
విభూషణం మౌనం అపణ్డితానామ్ ॥ 1.7 ॥
యదా కిఞ్చిజ్జ్ఞోఽహం ద్విప ఇవ మదాన్ధః సమభవం
తదా సర్వజ్ఞోఽస్మీత్యభవదవలిప్తం మమ మనః
యదా కిఞ్చిత్కిఞ్చిద్బుధజనసకాశాదవగతం
తదా మూర్ఖోఽస్మీతి జ్వర ఇవ మదో మే వ్యపగతః ॥ 1.8 ॥
కృమికులచిత్తం లాలాక్లిన్నం విగన్ధిజుగుప్సితం
నిరుపమరసం ప్రీత్యా ఖాదన్నరాస్థి నిరామిషమ్ ।
సురపతిం అపి శ్వా పార్శ్వస్థం విలోక్య న శఙ్కతే
న హి గణయతి క్షుద్రో జన్తుః పరిగ్రహఫల్గుతామ్ ॥ 1.9 ॥
శిరః శార్వం స్వర్గాత్పశుపతిశిరస్తః క్షితిధరం
మ్హీధ్రాదుత్తుఙ్గాదవనిం అవనేశ్చాపి జలధిమ్ ।
అధోఽధో గఙ్గేయం పదం ఉపగతా స్తోకమ్
అథవావివేకభ్రష్టానాం భవతి వినిపాతః శతముఖః ॥ 1.10 ॥
శక్యో వారయితుం జలేన హుతభుక్చ్ఛత్రేణ సూర్యాతపో
నాగేన్ద్రో నిశితాగ్కుశేన సమదో దణ్డేన గోగర్దభౌ ।
వ్యాధిర్భేషజసఙ్గ్రహైశ్చ వివిధైర్మన్త్రప్రయోగైర్విషం
సర్వస్యౌషధం అస్తి శాస్త్రవిహితం మూర్ఖస్య నస్త్యౌషధిమ్ ॥ 1.11 ॥
సాహిత్యసఙ్గీతకలావిహీనః
సాక్షాత్పశుః పుచ్ఛవిషాణహీనః ।
తృణం న ఖాదన్నపి జీవమానస్
తద్భాగధేయం పరమం పశూనామ్ ॥ 1.12 ॥
యేషాం న విద్యా న తపో న దానం
జ్ఞానం న శీలం న గుణో న ధర్మః ।
తే మర్త్యలోకే భువి భారభూతా
మనుష్యరూపేణ మృగాశ్చరన్తి ॥ 1.13 ॥
వరం పర్వతదుర్గేషు
భ్రాన్తం వనచరైః సహ
న మూర్ఖజనసమ్పర్కః
సురేన్ద్రభవనేష్వపి ॥ 1.14 ॥
శాస్త్రోపస్కృతశబ్దసున్దరగిరః శిష్యప్రదేయాగమా
విఖ్యాతాః కవయో వసన్తి విషయే యస్య ప్రభోర్నిర్ధనాః ।
తజ్జాడ్యం వసుధాదిపస్య కవయస్త్వర్థం వినాపీశ్వరాః
కుత్స్యాః స్యుః కుపరీక్షకా హి మణయో యైరర్ఘతః పాతితాః ॥ 1.15 ॥
హర్తుర్యాతి న గోచరం కిం అపి శం పుష్ణాతి యత్సర్వదాఽప్య్
అర్థిభ్యః ప్రతిపాద్యమానం అనిశం ప్రాప్నోతి వృద్ధిం పరామ్ ।
కల్పాన్తేష్వపి న ప్రయాతి నిధనం విద్యాఖ్యం అన్తర్ధనం
యేషాం తాన్ప్రతి మానం ఉజ్ఝత నృపాః కస్తైః సహ స్పర్ధతే ॥ 1.16 ॥
అధిగతపరమార్థాన్పణ్డితాన్మావమంస్థాస్
తృణం ఇవ లఘు లక్ష్మీర్నైవ తాన్సంరుణద్ధి ।
అభినవమదలేఖాశ్యామగణ్డస్థలానాం
న భవతి బిసతన్తుర్వారణం వారణానామ్ ॥ 1.17 ॥
అమ్భోజినీవనవిహారవిలాసం ఏవ
హంసస్య హన్తి నితరాం కుపితో విధాతా ।
న త్వస్య దుగ్ధజలభేదవిధౌ ప్రసిద్ధాం
వైదగ్ధీకీర్తిం అపహర్తుం అసౌ సమర్థః ॥ 1.18 ॥
కేయూరాణి న భూషయన్తి పురుషం హారా న చన్ద్రోజ్జ్వలా
న స్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలఙ్కృతా మూర్ధజాః ।
వాణ్యేకా సమలఙ్కరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే
క్షీయన్తే ఖలు భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్ ॥ 1.19 ॥
విద్యా నామ నరస్య రూపం అధికం ప్రచ్ఛన్నగుప్తం ధనం
విద్యా భోగకరీ యశఃసుఖకరీ విద్యా గురూణాం గురుః ।
విద్యా బన్ధుజనో విదేశగమనే విద్యా పరా దేవతా
విద్యా రాజసు పూజ్యతే న తు ధనం విద్యావిహీనః పశుః ॥ 1.20 ॥
క్షాన్తిశ్చేత్కవచేన కిం కిం అరిభిః క్రోధోఽస్తి చేద్దేహినాం
జ్ఞాతిశ్చేదనలేన కిం యది సుహృద్దివ్యౌషధం కిం ఫలమ్ ।
కిం సర్పైర్యది దుర్జనాః కిం ఉ ధనైర్విద్యాఽనవద్యా యది
వ్రీడా చేత్కిం ఉ భూషణైః సుకవితా యద్యస్తి రాజ్యేన కిమ్ ॥ 1.21 ॥
దాక్షిణ్యం స్వజనే దయా పరిజనే శాఠ్యం సదా దుర్జనే
ప్రీతిః సాధుజనే నయో నృపజనే విద్వజ్జనే చార్జవమ్ ।
శౌర్యం శత్రుజనే క్షమా గురుజనే కాన్తాజనే ధృష్టతా
యే చైవం పురుషాః కలాసు కుశలాస్తేష్వేవ లోకస్థితిః ॥ 1.22 ॥
జాడ్యం ధియో హరతి సిఞ్చతి వాచి సత్యం
మానోన్నతిం దిశతి పాపం అపాకరోతి ।
చేతః ప్రసాదయతి దిక్షు తనోతి కీర్తిం
సత్సఙ్గతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్ ॥ 1.23 ॥
జయన్తి తే సుకృతినో
రససిద్ధాః కవీశ్వరాః ।
నాస్తి యేషాం యశఃకాయే
జరామరణజం భయమ్ ॥ 1.24 ॥
సూనుః సచ్చరితః సతీ ప్రియతమా స్వామీ ప్రసాదోన్ముఖః
స్నిగ్ధం మిత్రం అవఞ్చకః పరిజనో నిఃక్లేశలేశం మనః ।
ఆకారో రుచిరః స్థిరశ్చ విభవో విద్యావదాతం ముఖం
తుష్టే విష్టపకష్టహారిణి హరౌ సమ్ప్రాప్యతే దేహినా ॥ 1.25 ॥
ప్రాణాఘాతాన్నివృత్తిః పరధనహరణే సంయమః సత్యవాక్యం
కాలే శక్త్యా ప్రదానం యువతిజనకథామూకభావః పరేషామ్ ।
తృష్ణాస్రోతో విభఙ్గో గురుషు చ వినయః సర్వభూతానుకమ్పా
సామాన్యః సర్వశాస్త్రేష్వనుపహతవిధిః శ్రేయసాం ఏష పన్థాః ॥ 1.26 ॥
ప్రారభ్యతే న ఖలు విఘ్నభయేన నీచైః
ప్రారభ్య విఘ్నవిహతా విరమన్తి మధ్యాః ।
విఘ్నైః పునః పునరపి ప్రతిహన్యమానాః
ప్రారబ్ధం ఉత్తమజనా న పరిత్యజన్తి ॥ 1.27 ॥
అసన్తో నాభ్యర్థ్యాః సుహృదపి న యాచ్యః కృశధనః
ప్రియా న్యాయ్యా వృత్తిర్మలినం అసుభఙ్గేఽప్యసుకరమ్ ।
విపద్యుచ్చైః స్థేయం పదం అనువిధేయం చ మహతాం
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమం అసిధారావ్రతం ఇదమ్ ॥ 1.28 ॥
క్షుత్క్షామోఽపి జరాకృశోఽపి శిథిలప్రాణోఽపి కష్టాం దశామ్
ఆపన్నోఽపి విపన్నదీధితిరితి ప్రాణేషు నశ్యత్స్వపి ।
మత్తేభేన్ద్రవిభిన్నకుమ్భపిశితగ్రాసైకబద్ధస్పృహః
కిం జీర్ణం తృణం అత్తి మానమహతాం అగ్రేసరః కేసరీ ॥ 1.29 ॥
స్వల్పస్నాయువసావశేషమలినం నిర్మాంసం అప్యస్థి గోః
శ్వా లబ్ధ్వా పరితోషం ఏతి న తు తత్తస్య క్షుధాశాన్తయే ।
సింహో జమ్బుకం అఙ్కం ఆగతం అపి త్యక్త్వా నిహన్తి ద్విపం
సర్వః కృచ్ఛ్రగతోఽపి వాఞ్ఛన్తి జనః సత్త్వానురూపం ఫలమ్ ॥ 1.30 ॥
లాఙ్గూలచాలనం అధశ్చరణావపాతం
భూమౌ నిపత్య వదనోదరదర్శనం చ ।
శ్వా పిణ్డదస్య కురుతే గజపుఙ్గవస్తు
ధీరం విలోకయతి చాటుశతైశ్చ భుఙ్క్తే ॥ 1.31 ॥
పరివర్తిని సంసారే
మృతః కో వా న జాయతే ।
స జాతో యేన జాతేన
యాతి వంశః సమున్నతిమ్ ॥ 1.32 ॥
కుసుమస్తవకస్యేవ
ద్వయీ వృత్తిర్మనస్వినః ।
మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య
శీర్యతే వన ఏవ వా ॥ 1.33 ॥
సన్త్యన్యేఽపి బృహస్పతిప్రభృతయః సమ్భావితాః పఞ్చషాస్
తాన్ప్రత్యేష విశేషవిక్రమరుచీ రాహుర్న వైరాయతే ।
ద్వావేవ గ్రసతే దివాకరనిశాప్రాణేశ్వరౌ భాస్కరౌ
భ్రాతః పర్వణి పశ్య దానవపతిః శీర్షావశేషాకృతిః ॥ 1.34 ॥
వహతి భువనశ్రేణిం శేషః ఫణాఫలకస్థితాం
కమఠపతినా మధ్యేపృష్ఠం సదా స చ ధార్యతే ।
తం అపి కురుతే క్రోడాధీనం పయోధిరనాదరాద్
అహహ మహతాం నిఃసీమానశ్చరిత్రవిభూతయః ॥ 1.35 ॥
వరం పక్షచ్ఛేదః సమదమఘవన్ముక్తకులిశప్రహారైర్
ఉద్గచ్ఛద్బహులదహనోద్గారగురుభిః ।
తుషారాద్రేః సూనోరహహ పితరి క్లేశవివశే
న చాసౌ సమ్పాతః పయసి పయసాం పత్యురుచితః ॥ 1.36 ॥
సింహః శిశురపి నిపతతి
మదమలినకపోలభిత్తిషు గజేషు ।
ప్రకృతిరియం సత్త్వవతాం
న ఖలు వయస్తేజసో హేతుః ॥ 1.37 ॥
జాతిర్యాతు రసాతలం గుణగణైస్తత్రాప్యధో గమ్యతాం
శీలం శైలతటాత్పతత్వభిజనః సన్దహ్యతాం వహ్నినా ।
శౌర్యే వైరిణి వజ్రం ఆశు నిపతత్వర్థోఽస్తు నః కేవలం
యేనైకేన వినా గుణస్తృణలవప్రాయాః సమస్తా ఇమే ॥ 1.38 ॥
ధనం అర్జయ కాకుత్స్థ
ధనమూలం ఇదం జగత్ ।
అన్తరం నాభిజానామి
నిర్ధనస్య మృతస్య చ ॥ 1.39 ॥
తానీన్ద్రియాణ్యవికలాని తదేవ నామ
సా బుద్ధిరప్రతిహతా వచనం తదేవ ।
అర్థోష్మణా విరహితః పురుషః క్షణేన
సోఽప్యన్య ఏవ భవతీతి విచిత్రం ఏతథ్ ॥ 1.40 ॥
యస్యాస్తి విత్తం స నరః కులీనః
స పణ్డితః స శ్రుతవాన్గుణజ్ఞః ।
స ఏవ వక్తా స చ దర్శనీయః
సర్వే గుణాః కాఞ్చనం ఆశ్రయన్తి ॥ 1.41 ॥
దౌర్మన్త్ర్యాన్నృపతిర్వినశ్యతి యతిః సఙ్గాత్సుతో లాలనాత్
విప్రోఽనధ్యయనాత్కులం కుతనయాచ్ఛీలం ఖలోపాసనాత్ ।
హ్రీర్మద్యాదనవేక్షణాదపి కృషిః స్నేహః ప్రవాసాశ్రయాన్
మైత్రీ చాప్రణయాత్సమృద్ధిరనయాత్త్యాగప్రమాదాద్ధనమ్ ॥ 1.42 ॥
దానం భోగో నాశస్తిస్రో
గతయో భవన్తి విత్తస్య ।
యో న దదాతి న భుఙ్క్తే
తస్య తృతీయా గతిర్భవతి ॥ 1.43 ॥
మణిః శాణోల్లీఢః సమరవిజయీ హేతిదలితో
మదక్షీణో నాగః శరది సరితః శ్యానపులినాః ।
కలాశేషశ్చన్ద్రః సురతమృదితా బాలవనితా
తన్నిమ్నా శోభన్తే గలితవిభవాశ్చార్థిషు నరాః ॥ 1.44 ॥
పరిక్షీణః కశ్చిత్స్పృహయతి యవానాం ప్రసృతయే
స పశ్చాత్సమ్పూర్ణః కలయతి ధరిత్రీం తృణసమామ్ ।
అతశ్చానైకాన్త్యాద్గురులఘుతయాఽర్థేషు ధనినామ్
అవస్థా వస్తూని ప్రథయతి చ సఙ్కోచయతి చ ॥ 1.45 ॥
రాజన్దుధుక్షసి యది క్షితిధేనుం ఏతాం
తేనాద్య వత్సం ఇవ లోకం అముం పుషాణ
తస్మింశ్చ సమ్యగనిశం పరిపోష్యమాణే
నానాఫలైః ఫలతి కల్పలతేవ భూమిః ॥ 1.46 ॥
సత్యానృతా చ పరుషా ప్రియవాదినీ చ
హింస్రా దయాలురపి చార్థపరా వదాన్యా ।
నిత్యవ్యయా ప్రచురనిత్యధనాగమా చ
వారాఙ్గనేవ నృపనీతిరనేకరూపా ॥ 1.47 ॥
ఆజ్ఞా కీర్తిః పాలనం బ్రాహ్మణానాం
దానం భోగో మిత్రసంరక్షణం చ
యేషాం ఏతే షడ్గుణా న ప్రవృత్తాః
కోఽర్థస్తేషాం పార్థివోపాశ్రయేణ ॥ 1.48 ॥
యద్ధాత్రా నిజభాలపట్టలిఖితం స్తోకం మహద్వా ధనం
తత్ప్రాప్నోతి మరుస్థలేఽపి నితరాం మేరౌ తతో నాధికమ్ ।
తద్ధీరో భవ విత్తవత్సు కృపణాం వృత్తిం వృథా సా కృథాః
కూపే పశ్య పయోనిధావపి ఘటో గృహ్ణాతి తుల్యం జలమ్ ॥ 1.49 ॥
త్వం ఏవ చాతకాధారోఽ
సీతి కేషాం న గోచరః ।
కిం అమ్భోదవరాస్మాకం
కార్పణ్యోక్తం ప్రతీక్షసే ॥ 1.50 ॥
రే రే చాతక సావధానమనసా మిత్ర క్షణం శ్రూయతామ్
అమ్భోదా బహవో వసన్తి గగనే సర్వేఽపి నైతాదృశాః ।
కేచిద్వృష్టిభిరార్ద్రయన్తి వసుధాం గర్జన్తి కేచిద్వృథా
యం యం పశ్యసి తస్య తస్య పురతో మా బ్రూహి దీనం వచః ॥ 1.51 ॥
అకరుణత్వం అకారణవిగ్రహః
పరధనే పరయోషితి చ స్పృహా ।
సుజనబన్ధుజనేష్వసహిష్ణుతా
ప్రకృతిసిద్ధం ఇదం హి దురాత్మనామ్ ॥ 1.52 ॥
దుర్జనః పరిహర్తవ్యో
విద్యయాఽలకృతోఽపి సన్ ।
మణినా భూషితః సర్పః
కిం అసౌ న భయఙ్కరః ॥ 1.53 ॥
జాడ్యం హ్రీమతి గణ్యతే వ్రతరుచౌ దమ్భః శుచౌ కైతవం
శూరే నిర్ఘృణతా మునౌ విమతితా దైన్యం ప్రియాలాపిని ।
తేజస్విన్యవలిప్తతా ముఖరతా వక్తర్యశక్తిః స్థిరే
తత్కో నామ గుణో భవేత్స గుణినాం యో దుర్జనైర్నాఙ్కితః ॥ 1.54 ॥
లోభశ్చేదగుణేన కిం పిశునతా యద్యస్తి కిం పాతకైః
సత్యం చేత్తపసా చ కిం శుచి మనో యద్యస్తి తీర్థేన కిమ్ ।
సౌజన్యం యది కిం గుణైః సుమహిమా యద్యస్తి కిం మణ్డనైః
సద్విద్యా యది కిం ధనైరపయశో యద్యస్తి కిం మృత్యునా ॥ 1.55 ॥
శశీ దివసధూసరో గలితయౌవనా కామినీ
సరో విగతవారిజం ముఖం అనక్షరం స్వాకృతేః ।
ప్రభుర్ధనపరాయణః సతతదుర్గతః సజ్జనో
నృపాఙ్గణగతః ఖలో మనసి సప్త శల్యాని మే ॥ 1.56 ॥
న కశ్చిచ్చణ్డకోపానామ్
ఆత్మీయో నామ భూభుజామ్ ।
హోతారం అపి జుహ్వానం
స్పృష్టో వహతి పావకః ॥ 1.57 ॥
మౌనౌమూకః ప్రవచనపటుర్బాటులో జల్పకో వా
ధృష్టః పార్శ్వే వసతి చ సదా దూరతశ్చాప్రగల్భః ।
క్షాన్త్యా భీరుర్యది న సహతే ప్రాయశో నాభిజాతః
సేవాధర్మః పరమగహనో యోగినాం అప్యగమ్యః ॥ 1.58 ॥
ఉద్భాసితాఖిలఖలస్య విశృఙ్ఖలస్య
ప్రాగ్జాతవిస్తృతనిజాధమకర్మవృత్తేః ।
దైవాదవాప్తవిభవస్య గుణద్విషోఽస్య
నీచస్య గోచరగతైః సుఖం ఆప్యతే ॥ 1.59 ॥
ఆరమ్భగుర్వీ క్షయిణీ క్రమేణ
లఘ్వీ పురా వృద్ధిమతీ చ పశ్చాత్ ।
దినస్య పూర్వార్ధపరార్ధభిన్నా
ఛాయేవ మైత్రీ ఖలసజ్జనానామ్ ॥ 1.60 ॥
మృగమీనసజ్జనానాం తృణజలసన్తోషవిహితవృత్తీనామ్ ।
లుబ్ధకధీవరపిశునా నిష్కారణవైరిణో జగతి ॥ 1.61 ॥
వాఞ్ఛా సజ్జనసఙ్గమే పరగుణే ప్రీతిర్గురౌ నమ్రతా
విద్యాయాం వ్యసనం స్వయోషితి రతిర్లోకాపవాదాద్భయమ్ ।
భక్తిః శూలిని శక్తిరాత్మదమనే సంసర్గముక్తిః ఖలే
యేష్వేతే నివసన్తి నిర్మలగుణాస్తేభ్యో నరేభ్యో నమః ॥ 1.62 ॥
విపది ధైర్యం అథాభ్యుదయే క్షమా
సదసి వాక్యపటుతా యుధి విక్రమః ।
యశసి చాభిరుచిర్వ్యసనం శ్రుతౌ
ప్రకృతిసిద్ధం ఇదం హి మహాత్మనామ్ ॥ 1.63 ॥
ప్రదానం ప్రచ్ఛన్నం గృహం ఉపగతే సమ్భ్రమవిధిః
ప్రియం కృత్వా మౌనం సదసి కథనం చాప్యుపకృతేః ।
అనుత్సేకో లక్ష్మ్యాం అనభిభవగన్ధాః పరకథాః
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమం అసిధారావ్రతం ఇదమ్ ॥ 1.64 ॥
కరే శ్లాఘ్యస్త్యాగః శిరసి గురుపాదప్రణయితా
ముఖే సత్యా వాణీ విజయి భుజయోర్వీర్యం అతులమ్ ।
హృది స్వచ్ఛా వృత్తిః శ్రుతిం అధిగతం చ శ్రవణయోర్
వినాప్యైశ్వర్యేణ ప్రకృతిమహతాం మణ్డనం ఇదమ్ ॥ 1.65 ॥
సమ్పత్సు మహతాం చిత్తం
భవత్యుత్పలకౌమలమ్ ।ఆపత్సు చ మహాశైలశిలా
సఙ్ఘాతకర్కశమ్ ॥ 1.66 ॥
సన్తప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న జ్ఞాయతే
ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం రాజతే ।
స్వాత్యాం సాగరశుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే
ప్రాయేణాధమమధ్యమోత్తమగుణః సంసర్గతో జాయతే ॥ 1.67 ॥
ప్రీణాతి యః సుచరితైః పితరం స పుత్రో
యద్భర్తురేవ హితం ఇచ్ఛతి తత్కలత్రమ్ ।
తన్మిత్రం ఆపది సుఖే చ సమక్రియం యద్
ఏతత్త్రయం జగతి పుణ్యకృతో లభన్తే ॥ 1.68 ॥
ఏకో దేవః కేశవో వా శివో వా
హ్యేకం మిత్రం భూపతిర్వా యతిర్వా ।
ఏకో వాసః పత్తనే వా వనే వా
హ్యేకా భార్యా సున్దరీ వా దరీ వా ॥ 1.69 ॥
నమ్రత్వేనోన్నమన్తః పరగుణకథనైః స్వాన్గుణాన్ఖ్యాపయన్తః
స్వార్థాన్సమ్పాదయన్తో వితతపృథుతరారమ్భయత్నాః పరార్థే ।
క్షాన్త్యైవాక్షేపరుక్షాక్షరముఖరముఖాన్దుర్జనాన్దూషయన్తః
సన్తః సాశ్చర్యచర్యా జగతి బహుమతాః కస్య నాభ్యర్చనీయాః ॥ 1.70 ॥
భవన్తి నమ్రాస్తరవః ఫలోద్గమైర్
నవామ్బుభిర్దూరావలమ్బినో ఘనాః ।
అనుద్ధతాః సత్పురుషాః సమృద్ధిభిః
స్వభావ ఏష పరోపకారిణామ్ ॥ 1.71 ॥
శ్రోత్రం శ్రుతేనైవ న కుణ్డలేన
దానేన పాణిర్న తు కఙ్కణేన ।
విభాతి కాయః కరుణపరాణాం
పరోపకారైర్న తు చన్దనేన ॥ 1.72 ॥
పాపాన్నివారయతి యోజయతే హితాయ
గుహ్యం నిగూహతి గుణాన్ప్రకటీకరోతి ।
ఆపద్గతం చ న జహాతి దదాతి కాలే
సన్మిత్రలక్షణం ఇదం ప్రవదన్తి సన్తః ॥ 1.73 ॥
పద్మాకరం దినకరో వికచీకరోతి
చమ్ద్ర్ప్వోలాసయతి కైరవచక్రవాలమ్ ।
నాభ్యర్థితో జలధరోఽపి జలం దదాతి
సన్తః స్వయం పరహితే విహితాభియోగాః ॥ 1.74 ॥
ఏకే సత్పురుషాః పరార్థఘటకాః స్వార్థం పరిత్యజన్తి యే
సామాన్యాస్తు పరార్థం ఉద్యమభృతః స్వార్థావిరోధేన యే ।
తేఽమీ మానుషరాక్షసాః పరహితం స్వార్థాయ నిఘ్నన్తి యే
యే తు ఘ్నన్తి నిరర్థకం పరహితం తే కే న జానీమహే ॥ 1.75 ॥
క్షీరేణాత్మగతోదకాయ హి గుణా దత్తా పురా తేఽఖిలా
క్షీరోత్తాపం అవేక్ష్య తేన పయసా స్వాత్మా కృశానౌ హుతః ।
గన్తుం పావకం ఉన్మనస్తదభవద్దృష్ట్వా తు మిత్రాపదం
యుక్తం తేన జలేన శామ్యతి సతాం మైత్రీ పునస్త్వీదృశీ ॥ 1.76 ॥
ఇతః స్వపితి కేశవః కులం ఇతస్తదీయద్విషామ్
ఇతశ్చ శరణార్థినాం శిఖరిణాం గణాః శేరతే ।
ఇతోఽపి బడవానలః సహ సమస్తసంవర్తకైఋ
అహో వితతం ఊర్జితం భరసహం సిన్ధోర్వపుః ॥ 1.77 ॥
తృష్ణాం ఛిన్ధి భజ క్షమాం జహి మదం పాపే రతిం మా కృథాః
సత్యం బ్రూహ్యనుయాహి సాధుపదవీం సేవస్వ విద్వజ్జనమ్ ।
మాన్యాన్మానయ విద్విషోఽప్యనునయ ప్రఖ్యాపయ ప్రశ్రయం
కీర్తిం పాలయ దుఃఖితే కురు దయాం ఏతత్సతాం చేష్టితమ్ ॥ 1.78 ॥
మనసి వచసి కాయే పుణ్యపీయూషపూర్ణాస్
త్రిభువనం ఉపకారశ్రేణిభిః ప్రీణయన్తః ।
పరగుణపరమాణూన్పర్వతీకృత్య నిత్యం
నిజహృది వికసన్తః సన్త సన్తః కియన్తః ॥ 1.79 ॥
కిం తేన హేమగిరిణా రజతాద్రిణా వా
యత్రాశ్రితాశ్చ తరవస్తరవస్త ఏవ ।
మన్యామహే మలయం ఏవ యదాశ్రయేణ
కఙ్కోలనిమ్బకటుజా అపి చన్దనాః స్యుః ॥ 1.80 ॥
రత్నైర్మహార్హైస్తుతుషుర్న దేవా
న భేజిరే భీమవిషేణ భీతిమ్ ।
సుధాం వినా న పరయుర్విరామం
న నిశ్చితార్థాద్విరమన్తి ధీరాః ॥ 1.81 ॥
క్వచిత్పృథ్వీశయ్యః క్వచిదపి చ పరఙ్కశయనః
క్వచిచ్ఛాకాహారః క్వచిదపి చ శాల్యోదనరుచిః ।
క్వచిత్కన్థాధారీ క్వచిదపి చ దివ్యామ్బరధరో
మనస్వీ కార్యార్థీ న గణయతి దుఃఖం న చ సుఖమ్ ॥ 1.82 ॥
ఐశ్వర్యస్య విభూషణం సుజనతా శౌర్యస్య వాక్సంయమో
జ్ఞానస్యోపశమః శ్రుతస్య వినయో విత్తస్య పాత్రే వ్యయః ।
అక్రోధస్తపసః క్షమా ప్రభవితుర్ధర్మస్య నిర్వాజతా
సర్వేషాం అపి సర్వకారణం ఇదం శీలం పరం భూషణమ్ ॥ 1.83 ॥
నిన్దన్తు నీతినిపుణా యది వా స్తువన్తు
లక్ష్మీః సమావిశతు గచ్ఛతు వా యథేష్ఠమ్ ।
అద్యైవ వా మరణం అస్తు యుగాన్తరే వా
న్యాయ్యాత్పథః ప్రవిచలన్తి పదం న ధీరాః ॥ 1.84 ॥
భగ్నాశస్య కరణ్డపిణ్డితతనోర్మ్లానేన్ద్రియస్య క్షుధా
కృత్వాఖుర్వివరం స్వయం నిపతితో నక్తం ముఖే భోగినః ।
తృప్తస్తత్పిశితేన సత్వరం అసౌ తేనైవ యాతః యథా
లోకాః పశ్యత దైవం ఏవ హి నృణాం వృద్ధౌ క్షయే కారణమ్ ॥ 1.85 ॥
ఆలస్యం హి మనుష్యాణాం
శరీరస్థో మహాన్రిపుః ।
నాస్త్యుద్యమసమో బన్ధుః
కుర్వాణో నావసీదతి ॥ 1.86 ॥
ఛిన్నోఽపి రోహతి తర్క్షీణోఽప్యుపచీయతే పునశ్చన్ద్రః ।
ఇతి విమృశన్తః సన్తః సన్తప్యన్తే న దుఃఖేషు ॥ 1.87 ॥
నేతా యస్య బృహస్పతిః ప్రహరణం వజ్రం సురాః సైనికాః
స్వర్గో దుర్గం అనుగ్రహః కిల హరేరైరావతో వారణః ।
ఇత్యైశ్వర్యబలాన్వితోఽపి బలభిద్భగ్నః పరైః సఙ్గరే
తద్వ్యక్తం నను దైవం ఏవ శరణం ధిగ్ధిగ్వృథా పౌరుషమ్ ॥ 1.88 ॥
కర్మాయత్తం ఫలం పుంసాం
బుద్ధిః కర్మానుసారిణీ ।
తథాపి సుధియా భావ్యం
సువిచార్యైవ కుర్వతా ॥ 1.89 ॥
ఖల్వాతో దివసేశ్వరస్య కిరణైః సన్తాడితో మస్తకే
వాఞ్ఛన్దేశం అనాతపం విధివశాత్తాలస్య మూలం గతః ।
తత్రాప్యస్య మహాఫలేన పతతా భగ్నం సశబ్దం శిరః
ప్రాయో గచ్ఛతి యత్ర భాగ్యరహితస్తత్రైవ యాన్త్యాపదః ॥ 1.90 ॥
రవినిశాకరయోర్గ్రహపీడనం
గజభుజఙ్గమయోరపి బన్ధనమ్ ।
మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం
విధిరహో బలవానితి మే మతిః ॥ 1.91 ॥
సృజతి తావదశేషగుణకరం
పురుషరత్నం అలఙ్కరణం భువః ।
తదపి తత్క్షణభఙ్గి కరోతి
చేదహహ కష్టం అపణ్డితతా విధేః ॥ 1.92 ॥
పత్రం నైవ యదా కరీరవిటపే దోషో వసన్తస్య కిమ్
నోలూకోఽప్యవఓకతే యది దివా సూర్యస్య కిం దూషణమ్ ।
ధారా నైవ పతన్తి చాతకముఖే మేఘస్య కిం దూషణమ్
యత్పూర్వం విధినా లలాటలిఖితం తన్మార్జితుం కః క్షమః ॥ 1.93 ॥
నమస్యామో దేవాన్నను హతవిధేస్తేఽపి వశగా
విధిర్వన్ద్యః సోఽపి ప్రతినియతకర్మైకఫలదః ।
ఫలం కర్మాయత్తం యది కిం అమరైః కిం చ విధినా
నమస్తత్కర్మభ్యో విధిరపి న యేభ్యః ప్రభవతి ॥ 1.94 ॥
బ్రహ్మా యేన కులాలవన్నియమితో బ్రహ్మాడభాణ్డోదరే
విష్ణుర్యేన దశావతారగహనే క్షిప్తో మహాసఙ్కటే ।
రుద్రో యేన కపాలపాణిపుటకే భిక్షాటనం కారితః
సూర్యో భ్రామ్యతి నిత్యం ఏవ గగనే తస్మై నమః కర్మణే ॥ 1.95 ॥
నైవాకృతిః ఫలతి నైవా కులం న శీలం
విద్యాపి నైవ న చ యత్నకృతాపి సేవా ।
భాగ్యాని పూర్వతపసా ఖలు సఞ్చితాని
కాలే ఫలన్తి పురుషస్య యథైవ వృక్షాః ॥ 1.96 ॥
వనే రణే శత్రుజలాగ్నిమధ్యే
మహార్ణవే పర్వతమస్తకే వా ।
సుప్తం ప్రమత్తం విషమస్థితం వా
రక్షన్తి పుణ్యాని పురాకృతాని ॥ 1.97 ॥
యా సాధూంశ్చ ఖలాన్కరోతి విదుషో మూర్ఖాన్హితాన్ద్వేషిణః
ప్రత్యక్షం కురుతే పరీక్షం అమృతం హాలాహలం తత్క్షణాత్ ।
తాం ఆరాధయ సత్క్రియాం భగవతీం భోక్తుం ఫలం వాఞ్ఛితం
హే సాధో వ్యసనైర్గుణేషు విపులేష్వాస్థాం వృథా మా కృథాః ॥ 1.98 ॥
గుణవదగుణవద్వా కుర్వతా కార్యజాతం
పరిణతిరవధార్యా యత్నతః పణ్డితేన ।
అతిరభసకృతానాం కర్మణాం ఆవిపత్తేర్
భవతి హృదయదాహీ శల్యతుల్యో విపాకః ॥ 1.99 ॥
స్థాల్యాం వైదూర్యమయ్యాం పచతి తిలకణాంశ్చన్దనైరిన్ధనౌఘైః
సౌవర్ణైర్లాఙ్గలాగ్రైర్విలిఖతి వసుధాం అర్కమూలస్య హేతోః ।
కృత్వా కర్పూరఖణ్డాన్వృత్తిం ఇహ కురుతే కోద్రవాణాం సమన్తాత్
ప్రాప్యేమాం కర్మ్భూమిం న చరతి మనుజో యస్తోప మన్దభాగ్యః ॥ 1.100 ॥
మజ్జత్వమ్భసి యాతు మేరుశిఖరం శత్రుం జయత్వాహవే
వాణిజ్యం కృషిసేవనే చ సకలా విద్యాః కలాః శిక్షతామ్ ।
ఆకాశం విపులం ప్రయాతు ఖగవత్కృత్వా ప్రయత్నం పరం
నాభావ్యం భవతీహ కర్మవశతో భావ్యస్య నాశః కుతః ॥ 1.101 ॥
భీమం వనం భవతి తస్య పురం ప్రధానం
సర్వో జనః స్వజనతాం ఉపయాతి తస్య ।
కృత్స్నా చ భూర్భవతి సన్నిధిరత్నపూర్ణా
యస్యాస్తి పూర్వసుకృతం విపులం నరస్య ॥ 1.102 ॥
కో లాభో గుణిసఙ్గమః కిం అసుఖం ప్రాజ్ఞేతరైః సఙ్గతిః
కా హానిః సమయచ్యుతిర్నిపుణతా కా ధర్మతత్త్వే రతిః ।
కః శూరో విజితేన్ద్రియః ప్రియతమా కాఽనువ్రతా కిం ధనం
విద్యా కిం సుఖం అప్రవాసగమనం రాజ్యం కిం ఆజ్ఞాఫలమ్ ॥ 1.103 ॥
అప్రియవచనదరిద్రైః ప్రియవచనధనాఢ్యైః స్వదారపరితుష్టైః ।
పరపరివాదనివృత్తైః క్వచిత్క్వచిన్మణ్డితా వసుధా ॥ 1.104 ॥
కదర్థితస్యాపి హి ధైర్యవృత్తేర్
న శక్యతే ధైర్యగుణః ప్రమార్ష్టుమ్ ।
అధౌముఖస్యాపి కృతస్య వహ్నేర్
నాధః శిఖా యాతి కదాచిదేవ ॥ 1.105 ॥
కాన్తాకటాక్షవిశిఖా న లునన్తి యస్య
చిత్తం న నిర్దహతి కిపకృశానుతాపః ।
కర్షన్తి భూరివిషయాశ్చ న లోభపాశైర్
లోకత్రయం జయతి కృత్స్నం ఇదం స ధీరః ॥ 1.106 ॥
ఏకేనాపి హి శూరేణ
పాదాక్రాన్తం మహీతలమ్ ।
క్రియతే భాస్కరేణైవ
స్ఫారస్ఫురితతేజసా ॥ 1.107 ॥
వహ్నిస్తస్య జలాయతే జలనిధిః కుల్యాయతే తత్క్షణాన్
మేరుః స్వల్పశిలాయతే మృగపతిః సద్యః కురఙ్గాయతే ।
వ్యాలో మాల్యగుణాయతే విషరసః పీయూషవర్షాయతే
యస్యాఙ్గేఽఖిలలోకవల్లభతమం శీలం సమున్మీలతి ॥ 1.108 ॥
లజ్జాగుణౌఘజననీం జననీం ఇవ స్వామ్
అత్యన్తశుద్ధహృదయాం అనువర్తమానామ్ ।
తేజస్వినః సుఖం అసూనపి సన్త్యజనతి
సత్యవ్రతవ్యసనినో న పునః ప్రతిజ్ఞామ్ ॥ 1.109 ॥
