ධ්යානං
වාසුදේවේංද්රයෝගීංද්රං නත්වා ජ්ඤානප්රදං ගුරුම් ।
මුමුක්ෂූණාං හිතාර්ථාය තත්ත්වබෝධෝභිධීයතේ ॥

සාධනචතුෂ්ටයසංපන්නාධිකාරිණාං මෝක්ෂසාධනභූතං
තත්ත්වවිවේකප්රකාරං වක්ෂ්යාමඃ ।

සාධනචතුෂ්ටයම්
සාධනචතුෂ්ටයං කිම් ?
නිත්යානිත්යවස්තුවිවේකඃ ।
ඉහාමුත්රාර්ථඵලභෝගවිරාගඃ ।
ශමාදිෂට්කසංපත්තිඃ ।
මුමුක්ෂුත්වං චේති ।

නිත්යානිත්යවස්තුවිවේකඃ
නිත්යානිත්යවස්තුවිවේකඃ කඃ ?
නිත්යවස්ත්වේකං බ්රහ්ම තද්ව්යතිරික්තං සර්වමනිත්යම් ।
අයමේව නිත්යානිත්යවස්තුවිවේකඃ ।

විරාගඃ
විරාගඃ කඃ ?
ඉහස්වර්ගභෝගේෂු ඉච්ඡාරාහිත්යම් ।

ශමාදිසාධනසංපත්තිඃ
ශමාදිසාධනසංපත්තිඃ කා ?
ශමෝ දම උපරමස්තිතික්ෂා ශ්රද්ධා සමාධානං ච ඉති ।ශමඃ කඃ ?
මනෝනිග්රහඃ ।
දමඃ කඃ ?
චක්ෂුරාදිබාහ්යේංද්රියනිග්රහඃ ।
උපරමඃ කඃ ?
ස්වධර්මානුෂ්ඨානමේව ।
තිතික්ෂා කා ?
ශීතෝෂ්ණසුඛදුඃඛාදිසහිෂ්ණුත්වම් ।
ශ්රද්ධා කීදෘශී ?
ගුරුවේදාංතවාක්යාදිෂු විශ්වාසඃ ශ්රද්ධා ।
සමාධානං කිම් ?
චිත්තෛකාග්රතා ।

මුමුක්ෂුත්වං
මුමුක්ෂුත්වං කිම් ?
මෝක්ෂෝ මේ භූයාද් ඉති ඉච්ඡා ।
ඒතත් සාධනචතුෂ්ටයම් ।
තතස්තත්ත්වවිවේකස්යාධිකාරිණෝ භවංති ।

තත්ත්වවිවේකඃ
තත්ත්වවිවේකඃ කඃ ?
ආත්මා සත්යං තදන්යත් සර්වං මිථ්යේති ।ආත්මා කඃ ?
ස්ථූලසූක්ෂ්මකාරණශරීරාද්ව්යතිරික්තඃ පංචකෝශාතීතඃ සන්
අවස්ථාත්රයසාක්ෂී සච්චිදානංදස්වරූපඃ සන්
යස්තිෂ්ඨති ස ආත්මා ।

ශරීරත්රයං (ස්ථූලශරීරම්)
ස්ථූලශරීරං කිම් ?
පංචීකෘතපංචමහාභූතෛඃ කෘතං සත්කර්මජන්යං
සුඛදුඃඛාදිභෝගායතනං ශරීරම්
අස්ති ජායතේ වර්ධතේ විපරිණමතේ අපක්ෂීයතේ විනශ්යතීති
ෂඩ්විකාරවදේතත්ස්ථූලශරීරම් ।

ශරීරත්රයං (සූක්ෂ්මශරීරම්)
සූක්ෂ්මශරීරං කිම් ?
අපංචීකෘතපංචමහාභූතෛඃ කෘතං සත්කර්මජන්යං
සුඛදුඃඛාදිභෝගසාධනං
පංචජ්ඤානේංද්රියාණි පංචකර්මේංද්රියාණි පංචප්රාණාදයඃ
මනශ්චෛකං බුද්ධිශ්චෛකා
ඒවං සප්තදශාකලාභිඃ සහ යත්තිෂ්ඨති තත්සූක්ෂ්මශරීරම් ।

ජ්ඤානේංද්රියාණි
ශ්රෝත්රං ත්වක් චක්ෂුඃ රසනා ඝ්රාණං ඉති පංච ජ්ඤානේංද්රියාණි ।
ශ්රෝත්රස්ය දිග්දේවතා ।
ත්වචෝ වායුඃ ।
චක්ෂුෂඃ සූර්යඃ ।
රසනායා වරුණඃ ।
ඝ්රාණස්ය අශ්විනෞ ।
ඉති ජ්ඤානේංද්රියදේවතාඃ ।
ශ්රෝත්රස්ය විෂයඃ ශබ්දග්රහණම් ।
ත්වචෝ විෂයඃ ස්පර්ශග්රහණම් ।
චක්ෂුෂෝ විෂයඃ රූපග්රහණම් ।
රසනායා විෂයඃ රසග්රහණම් ।
ඝ්රාණස්ය විෂයඃ ගංධග්රහණං ඉති ।

පංචකර්මේංද්රියාණි
වාක්පාණිපාදපායූපස්ථානීති පංචකර්මේංද්රියාණි ।
වාචෝ දේවතා වහ්නිඃ ।
හස්තයෝරිංද්රඃ ।
පාදයෝර්විෂ්ණුඃ ।
පායෝර්මෘත්යුඃ ।
උපස්ථස්ය ප්රජාපතිඃ ।
ඉති කර්මේංද්රියදේවතාඃ ।
වාචෝ විෂයඃ භාෂණම් ।
පාණ්යෝර්විෂයඃ වස්තුග්රහණම් ।
පාදයෝර්විෂයඃ ගමනම් ।
පායෝර්විෂයඃ මලත්යාගඃ ।
උපස්ථස්ය විෂයඃ ආනංද ඉති ।

කාරණශරීරම්
කාරණශරීරං කිම් ?
අනිර්වාච්යානාද්යවිද්යාරූපං ශරීරද්වයස්ය කාරණමාත්රං
සත්ස්වරූපාऽජ්ඤානං නිර්විකල්පකරූපං යදස්ති තත්කාරණශරීරම් ।

අවස්ථාත්රයම්
අවස්ථාත්රයං කිම් ?
ජාග්රත්ස්වප්නසුෂුප්ත්යවස්ථාඃ ।

ජාග්රදවස්ථා
ජාග්රදවස්ථා කා ?
ශ්රෝත්රාදිජ්ඤානේංද්රියෛඃ ශබ්දාදිවිෂයෛශ්ච ජ්ඤායතේ ඉති යත්
සා ජාග්රදාවස්ථා ।
ස්ථූල ශරීරාභිමානී ආත්මා විශ්ව ඉත්යුච්යතේ ।

ස්වප්නාවස්ථා
ස්වප්නාවස්ථා කේති චේත් ?
ජාග්රදවස්ථායාං යද්දෘෂ්ටං යද් ශ්රුතම්
තජ්ජනිතවාසනයා නිද්රාසමයේ යඃ ප්රපංචඃ ප්රතීයතේ සා
ස්වප්නාවස්ථා ।
සූක්ෂ්මශරීරාභිමානී ආත්මා තෛජස ඉත්යුච්යතේ ।

සුෂුප්ත්යවස්ථා
අතඃ සුෂුප්ත්යවස්ථා කා ?
අහං කිමපි න ජානාමි සුඛේන මයා නිද්රාऽනුභූයත ඉති
සුෂුප්ත්යවස්ථා ।
කාරණශරීරාභිමානී ආත්මා ප්රාජ්ඤ ඉත්යුච්යතේ ।

පංච කෝශාඃ
පංච කෝශාඃ කේ ?
අන්නමයඃ ප්රාණමයඃ මනෝමයඃ විජ්ඤානමයඃ ආනංදමයශ්චේති ।

අන්නමයකෝශඃ
අන්නමයඃ කඃ ?
අන්නරසේනෛව භූත්වා අන්නරසේනෛව වෘද්ධිං ප්රාප්ය අන්නරූපපෘථිව්යාං
යද්විලීයතේ තදන්නමයඃ කෝශඃ ස්ථූලශරීරම් ।

ප්රාණමයකෝශඃ
ප්රාණමයඃ කඃ ?
ප්රාණාද්යාඃ පංචවායවඃ වාගාදීංද්රියපංචකං ප්රාණමයඃ කෝශඃ ।

මනෝමයකෝශඃ
මනෝමයඃ කෝශඃ කඃ ?
මනශ්ච ජ්ඤානේංද්රියපංචකං මිලිත්වා යෝ භවති ස මනෝමයඃ කෝශඃ ।

විජ්ඤානමයකෝශඃ
විජ්ඤානමයඃ කඃ ?
බුද්ධිජ්ඤානේංද්රියපංචකං මිලිත්වා යෝ භවති ස විජ්ඤානමයඃ කෝශඃ

ආනංදමයකෝශඃ
ආනංදමයඃ කඃ ?
ඒවමේව කාරණශරීරභූතාවිද්යාස්ථමලිනසත්ත්වං
ප්රියාදිවෘත්තිසහිතං සත් ආනංදමයඃ කෝශඃ ।
ඒතත්කෝශපංචකම් ।

පංචකෝශාතීත
මදීයං ශරීරං මදීයාඃ ප්රාණාඃ මදීයං මනශ්ච
මදීයා බුද්ධිර්මදීයං අජ්ඤානමිති ස්වේනෛව ජ්ඤායතේ
තද්යථා මදීයත්වේන ජ්ඤාතං කටකකුංඩල ගෘහාදිකං
ස්වස්මාද්භින්නං තථා පංචකෝශාදිකං ස්වස්මාද්භින්නම්
මදීයත්වේන ජ්ඤාතමාත්මා න භවති ॥

ආත්මන්
ආත්මා තර්හි කඃ ?
සච්චිදානංදස්වරූපඃ ।
සත්කිම් ?
කාලත්රයේऽපි තිෂ්ඨතීති සත් ।
චිත්කිම් ?
ජ්ඤානස්වරූපඃ ।
ආනංදඃ කඃ ?
සුඛස්වරූපඃ ।
ඒවං සච්චිදානංදස්වරූපං ස්වාත්මානං විජානීයාත් ।

ජගත්
අථ චතුර්විංශතිතත්ත්වෝත්පත්තිප්රකාරං වක්ෂ්යාමඃ ।

මායා
බ්රහ්මාශ්රයා සත්ත්වරජස්තමෝගුණාත්මිකා මායා අස්ති ।

පංචභූතාඃ
තතඃ ආකාශඃ සංභූතඃ ।
ආකාශාද් වායුඃ ।
වායෝස්තේජඃ ।
තේජස ආපඃ ।
අභ්ධයඃ පෘථිවී ।

සත්ත්වගුණඃ
ඒතේෂාං පංචතත්ත්වානාං මධ්යේ
ආකාශස්ය සාත්විකාංශාත් ශ්රෝත්රේංද්රියං සංභූතම් ।
වායෝඃ සාත්විකාංශාත් ත්වගිංද්රියං සංභූතම් ।
අග්නේඃ සාත්විකාංශාත් චක්ෂුරිංද්රියං සංභූතම් ।
ජලස්ය සාත්විකාංශාත් රසනේංද්රියං සංභූතම් ।
පෘථිව්යාඃ සාත්විකාංශාත් ඝ්රාණේංද්රියං සංභූතම් ।

අංතඃකරණ
ඒතේෂාං පංචතත්ත්වානාං සමෂ්ටිසාත්විකාංශාත්
මනෝබුද්ධ්යහංකාර චිත්තාංතඃකරණානි සංභූතානි ।
සංකල්පවිකල්පාත්මකං මනඃ ।
නිශ්චයාත්මිකා බුද්ධිඃ ।
අහංකර්තා අහංකාරඃ ।
චිංතනකර්තෘ චිත්තම් ।
මනසෝ දේවතා චංද්රමාඃ ।
බුද්ධේ බ්රහ්මා ।
අහංකාරස්ය රුද්රඃ ।
චිත්තස්ය වාසුදේවඃ ।

රජෝගුණඃ
ඒතේෂාං පංචතත්ත්වානාං මධ්යේ
ආකාශස්ය රාජසාංශාත් වාගිංද්රියං සංභූතම් ।
වායෝඃ රාජසාංශාත් පාණීංද්රියං සංභූතම් ।
වන්හේඃ රාජසාංශාත් පාදේංද්රියං සංභූතම් ।
ජලස්ය රාජසාංශාත් උපස්ථේංද්රියං සංභූතම් ।
පෘථිව්යා රාජසාංශාත් ගුදේංද්රියං සංභූතම් ।
ඒතේෂාං සමෂ්ටිරාජසාංශාත් පංචප්රාණාඃ සංභූතාඃ ।

තමෝගුණඃ
ඒතේෂාං පංචතත්ත්වානාං තාමසාංශාත්
පංචීකෘතපංචතත්ත්වානි භවංති ।
පංචීකරණං කථං ඉති චේත් ।
ඒතේෂාං පංචමහාභූතානාං තාමසාංශස්වරූපම්
ඒකමේකං භූතං ද්විධා විභජ්ය ඒකමේකමර්ධං පෘථක්
තූෂ්ණීං ව්යවස්ථාප්ය අපරමපරමර්ධං චතුර්ධාං විභජ්ය
ස්වාර්ධමන්යේෂු අර්ධේෂු ස්වභාගචතුෂ්ටයසංයෝජනං කාර්යම් ।
තදා පංචීකරණං භවති ।
ඒතේභ්යඃ පංචීකෘතපංචමහාභූතේභ්යඃ ස්ථූලශරීරං භවති ।
ඒවං පිංඩබ්රහ්මාංඩයෝරෛක්යං සංභූතම් ।

ජීවඃ, ඊශ්වරඃ ච
ස්ථූලශරීරාභිමානි ජීවනාමකං බ්රහ්මප්රතිබිංබං භවති ।
ස ඒව ජීවඃ ප්රකෘත්යා ස්වස්මාත් ඊශ්වරං භින්නත්වේන ජානාති ।
අවිද්යෝපාධිඃ සන් ආත්මා ජීව ඉත්යුච්යතේ ।
මායෝපාධිඃ සන් ඊශ්වර ඉත්යුච්යතේ ।
ඒවං උපාධිභේදාත් ජීවේශ්වරභේදදෘෂ්ටිඃ යාවත්පර්යංතං තිෂ්ඨති
තාවත්පර්යංතං ජන්මමරණාදිරූපසංසාරෝ න නිවර්තතේ ।
තස්මාත්කාරණාන්න ජීවේශ්වරයෝර්භේදබුද්ධිඃ ස්වීකාර්යා ।

තත් ත්වං අසි
නනු සාහංකාරස්ය කිංචිජ්ජ්ඤස්ය ජීවස්ය නිරහංකාරස්ය සර්වජ්ඤස්ය
ඊශ්වරස්ය තත්ත්වමසීති මහාවාක්යාත් කථමභේදබුද්ධිඃ ස්යාදුභයෝඃ
විරුද්ධධර්මාක්රාංතත්වාත් ।
ඉති චේන්න । ස්ථූලසූක්ෂ්මශරීරාභිමානී ත්වංපදවාච්යාර්ථඃ ।
උපාධිවිනිර්මුක්තං සමාධිදශාසංපන්නං ශුද්ධං චෛතන්යං
ත්වංපදලක්ෂ්යාර්ථඃ ।
ඒවං සර්වජ්ඤත්වාදිවිශිෂ්ට ඊශ්වරඃ තත්පදවාච්යාර්ථඃ ।
උපාධිශූන්යං ශුද්ධචෛතන්යං තත්පදලක්ෂ්යාර්ථඃ ।
ඒවං ච ජීවේශ්වරයෝ චෛතන්යරූපේණාऽභේදේ බාධකාභාවඃ ।

ජීවන්මුක්තඃ
ඒවං ච වේදාංතවාක්යෛඃ සද්ගුරූපදේශේන ච සර්වේෂ්වපි
භූතේෂු යේෂාං
බ්රහ්මබුද්ධිරුත්පන්නා තේ ජීවන්මුක්තාඃ ඉත්යර්ථඃ ।නනු ජීවන්මුක්තඃ කඃ ?
යථා දේහෝऽහං පුරුෂෝऽහං බ්රාහ්මණෝऽහං ශූද්රෝऽහමස්මීති
දෘඪනිශ්චයස්තථා නාහං බ්රාහ්මණඃ න ශූද්රඃ න පුරුෂඃ
කිංතු අසංගඃ සච්චිදානංද ස්වරූපඃ ප්රකාශරූපඃ සර්වාංතර්යාමී
චිදාකාශරූපෝऽස්මීති දෘඪනිශ්චය
රූපෝऽපරෝක්ෂජ්ඤානවාන් ජීවන්මුක්තඃ ॥බ්රහ්මෛවාහමස්මීත්යපරෝක්ෂජ්ඤානේන නිඛිලකර්මබංධවිනිර්මුක්තඃ
ස්යාත් ।

කර්මාණි
කර්මාණි කතිවිධානි සංතීති චේත්
ආගාමිසංචිතප්රාරබ්ධභේදේන ත්රිවිධානි සංති ।

ආගාමි කර්ම
ජ්ඤානෝත්පත්ත්යනංතරං ජ්ඤානිදේහකෘතං පුණ්යපාපරූපං කර්ම
යදස්ති තදාගාමීත්යභිධීයතේ ।

සංචිත කර්ම
සංචිතං කර්ම කිම් ?
අනංතකෝටිජන්මනාං බීජභූතං සත් යත්කර්මජාතං පූර්වාර්ජිතං
තිෂ්ඨති තත් සංචිතං ජ්ඤේයම් ।

ප්රාරබ්ධ කර්ම
ප්රාරබ්ධං කර්ම කිමිති චේත් ।
ඉදං ශරීරමුත්පාද්ය ඉහ ලෝකේ ඒවං සුඛදුඃඛාදිප්රදං යත්කර්ම
තත්ප්රාරබ්ධං
භෝගේන නෂ්ටං භවති ප්රාරබ්ධකර්මණාං භෝගාදේව ක්ෂය ඉති ।

කර්ම මුක්තඃ
සංචිතං කර්ම බ්රහ්මෛවාහමිති නිශ්චයාත්මකජ්ඤානේන නශ්යති ।ආගාමි කර්ම අපි ජ්ඤානේන නශ්යති කිංච ආගාමි කර්මණාං
නලිනීදලගතජලවත් ජ්ඤානිනාං සංබංධෝ නාස්ති ।

ජ්ඤානිඃ
කිංච යේ ජ්ඤානිනං ස්තුවංති භජංති අර්චයංති තාන්ප්රති
ජ්ඤානිකෘතං ආගාමි පුණ්යං ගච්ඡති ।
යේ ජ්ඤානිනං නිංදංති ද්විෂංති දුඃඛප්රදානං කුර්වංති තාන්ප්රති
ජ්ඤානිකෘතං සර්වමාගාමි ක්රියමාණං යදවාච්යං කර්ම
පාපාත්මකං තද්ගච්ඡති ।
සුහෘදඃ පුණ්යකෘතං දුර්හෘදඃ පාපකෘත්යං ගෘහ්ණංති ।

බ්රහ්මානංදම්
තථා චාත්මවිත්සංසාරං තීර්ත්වා බ්රහ්මානංදමිහෛව ප්රාප්නෝති ।
තරති ශෝකමාත්මවිත් ඉති ශ්රුතේඃ ।
තනුං ත්යජතු වා කාශ්යාං ශ්වපචස්ය ගෘහේऽථ වා ।
ජ්ඤානසංප්රාප්තිසමයේ මුක්තාऽසෞ විගතාශයඃ । ඉති ස්මෘතේශ්ච ।ඉති ශ්රීශංකරභගවත්පාදාචාර්යප්රණීතඃ තත්ත්වබෝධප්රකරණං සමාප්තම් ।