(कात्यायन सूत्रानुसारम्)

श्री गुरुभ्यो नमः । हरिः ओम् ॥

॥ गुरु प्रार्थन ॥
ॐ-वँन्दे-ऽह-म्मङ्गलात्मान-म्भास्वन्तं​वेँदविग्रहम् ।
याज्ञवल्क्य-म्मुनिश्रेष्ठ-ञ्जिष्णुं हरिहर प्रभुम् ॥
जितेन्द्रिय-ञ्जितक्रोधं सदाध्यानपरायणम् ।
आनन्दनिलयं-वँन्दे योगानन्द मुनीश्वरम् ॥
एव-न्द्वादश नामानि त्रिसन्ध्या यः पठेन्नरः ।
योगीश्वर प्रसादेन विद्यावा-न्धनवा-न्भवेत् ॥
ॐ श्री याज्ञवल्क्य गुरुभ्यो नमः ।
कण्वकात्यायनादि महर्​षिभ्यो नमः ॥

गुरुर्ब्रह्म गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः ।
गुरुस्साक्षा-त्परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः ॥
गुरवे सर्वलोकाना-म्भिषजे भवरोगिणाम् ।
निधये सर्वविद्याना-न्दक्षिणामूर्तये नमः ॥
————–

॥ मानस स्नानम् ॥
अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्था-ङ्गतो-ऽपि वा ।
यस्स्मरेत्पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तरश्शुचिः ॥
पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्षाय नमः ॥

गोविन्देति सदास्नान-ङ्गोविन्देति सदा जपः ।
गोविन्देति सदा ध्यानं सदा गोविन्द कीर्तनम् ॥

॥ आचमनम् ॥
1. ओ-ङ्केशवाय स्वाहा
2. ओ-न्नारायणाय स्वाहा
3. ओ-म्माधवाय स्वाहा
4. ओ-ङ्गोविन्दाय नमः
5. ॐ-विँष्णवे नमः
6. ओ-म्मधुसूदनाय नमः
7. ओ-न्त्रिविक्रमाय नमः
8. ॐ-वाँमनाय नमः
9. ॐ श्रीधराय नमः
10. ॐ हृषीकेशाय नमः
11. ओ-म्पद्मनाभाय नमः
12. ओ-न्दामोदराय नमः
13. ॐ सङ्कर्​षणाय नमः
14. ॐ-वाँसुदेवाय नमः
15. ओ-म्प्रद्युम्नाय नमः
16. ॐ अनिरुद्धाय नमः
17. ओ-म्पुरुषोत्तमाय नमः
18. ॐ अथोक्षजाय नमः
19. ओ-न्नारसिंहाय नमः
20. ॐ अच्युताय नमः
21. ओ-ञ्जनार्दनाय नमः
22. ॐ उपेन्द्राय नमः
23. ॐ हरये नमः
24. ॐ श्री कृष्णाय नमः

॥ भूमि प्रार्थन ॥

पृथिवीत्यस्य, मेरुपृष्ठ ऋषिः, कूर्मो देवता, सुतल-ञ्छन्दः, आसने विनियोगः ।

ओ-म्पृथ्वी त्वया धृता लोका देवि त्वं-विँष्णुना धृता ।
त्व-ञ्च धारय मा-न्देवि पवित्र-ङ्कुरु चासनम् ।

॥ प्राणायामम् ॥

प्रणवस्य परब्रह्म ऋषिः, परमात्मा देवता, दैवी गायत्री छन्दः ।
सप्तानां-व्याँहृतीना-म्प्रजापति ऋषिः, अग्नि-वायु-सूर्य-बृहस्पति-वरुणेन्द्र-विश्वेदेवा देवताः, गायत्र्युष्णिक् अनुष्टुप् बृहती पङ्क्तिः, त्रिष्टुब्जगत्यश्छन्दांसि ।
तत्सवितुरित्यस्य विश्वामित्र ऋषिः, सविता देवता, गायत्री छन्दः ।
शिरोमन्त्रस्य प्रजापति ऋषिः, ब्रह्म-अग्नि-वायु-सूर्या देवताः, यजुश्छन्दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।

ओ-म्भूः । ओ-म्भुवः॑ । ओग्‍ं सुवः॑ । ओ-म्महः॑ । ओ-ञ्जनः॑ । ओ-न्तपः॑ । ओग्‍ं सत्यम् ।
ओ-न्तत्स॑वि॒तुर्वरे॑ण्य॒-म्भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥
ॐ आपो॒ ज्योती॒ रसो॒मृत॒-म्ब्रह्म॒ भूर्भुव॒स्स्व॒रोम् ।

॥ सङ्कल्पम् ॥
मम उपात्त समस्त दुरितक्षय द्वारा श्रीपरमेश्वरमुद्दिश्य श्रीपरमेश्वर प्रीत्यर्थं शुभे शोभने मुहूर्ते श्री महाविष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणः द्वितीय परार्थे श्वेतवराह कल्पे वैवस्वत मन्वन्तरे कलियुगे प्रथमपादे जम्बूद्वीपे भारतवर्​षे भरतखण्डे मेरोर्दक्षिण दिग्भागे श्रीशैलस्य …… प्रदेशे ……, …… नद्योः मध्य प्रदेशे मङ्गल गृहे अस्मिन् वर्तमन व्यावहरिक चान्द्रमानेन स्वस्ति श्री …….. (1) नाम सं​वँत्सरे …… अयने(2) …… ऋतौ (3) …… मासे(4) …… पक्षे (5) …… तिथौ (6) …… वासरे (7) …… नक्षत्रे (8) …… योगे (9) …… करण (10) एव-ङ्गुण विशेषण विशिष्टायां शुभतिथौ श्रीमान् …… गोत्रः …… नामधेयः (श्रीमतः …… गोत्रस्य …… नामधेयस्य मम धर्मपत्नी समेतस्य) श्री परमेश्वर प्रीत्यर्थ-म्मम श्रौत स्मार्त नित्य कर्मानुष्ठान योग्यता फलसिद्ध्यर्थ-म्प्रातः/माध्याह्निक/सायं सन्ध्यां उपासिष्ये ॥

॥ मार्जनमु ॥
गङ्गे च यमुने कृष्णे गोदावरी सरस्वती ।
नर्मदे सिन्धु कावेरी जले-ऽस्मिन् सन्निधि-ङ्कुरु ॥

आपोहिष्ठेति तिसृणाम्, सिन्धुद्वीप ऋषिः, आपो देवता, गायत्री छन्दः, मार्जने विनियोगः ।

ॐ आपो॒ हिष्ठा म॑यो॒भुवः॑ । (पादमुल पै)
ओ-न्ता न॑ ऊ॒र्जे द॑धातन । (शिरस्सु पै)
ओ-म्म॒हेरणा॑य॒ चक्ष॑से । (हृदयमु पै)
ॐ-योँ व॑श्शि॒वत॑मो॒ रसः॑ । (शिरस्सु पै)
ओ-न्तस्य॑ भाजयते॒ ह नः॑ । (हृदयमु पै)
ॐ उ॒श॒तीरि॑व मा॒त॑रः । (पादमुल पै)
ओ-न्तस्मा॒ अर॑ङ्गमामवः । (हृदयमु पै)
ॐ-यँस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ । (पादमुल पै)
ॐ आपो॑ ज॒नय॑था च नः । (शिरस्सु पै)

॥ मन्त्राचमनम् ॥

(प्रातः काले)
सूर्यश्चेति मन्त्रस्य, उपनिषद्याज्ञवल्क्य ऋषिः, सूर्यो देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, उदक प्राशने विनियोगः ।

ॐ सूर्यश्च मा मन्युश्च मन्युपतयश्च मन्यु॑कृते॒भ्यः ।
पापेभ्यो॑ रक्ष॒न्ताम् । यद्रात्र्या पाप॑मका॒र्​षम् ।
मनसा वाचा॑ हस्ता॒भ्याम् । पद्भ्यामुदरे॑ण शि॒श्ना ।
रात्रि॒स्तद॑वलु॒म्पतु । यत्किञ्च॑ दुरि॒त-म्मयि॑ ।
इ॒दम॒ह-म्माममृत॑यो॒नौ ।
सूर्ये ज्योतिषि जुहो॑मि स्वा॒हा ।

(मध्याह्न काले)
आपः पुनन्त्विति मन्त्रस्य, नारायण ऋषिः, आपो देवता, गायत्री छन्दः, उदक प्राशने विनियोगः ।

आपः॑ पुनन्तु पृथि॒वी-म्पृथि॒वी पू॒ता पु॑नातु॒ माम् ।
पु॒नन्तु॒ ब्रह्म॑ण॒स्पति॒र्ब्रह्म॑पू॒ता पु॑नातु माम् ॥
यदुच्छि॑ष्टमभो᳚ज्य॒-ञ्च यद्वा॑ दु॒श्चरि॑त॒-म्मम॑ ।
सर्व॑-म्पुनन्तु॒ मामापो॑-ऽस॒ता-ञ्च॑ प्रति॒ग्रह॒ग्ं स्वाहा᳚ ॥

(साय-ङ्काले)
अग्निश्चेति मन्त्रस्य, याज्ञवल्क्य उपनिषदृषिः, अग्निर्देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, उदक प्राशने विनियोगः ।

अग्निश्च मा मन्युश्च मन्युपतयश्च मन्यु॑कृते॒भ्यः ।
पापेभ्यो॑ रक्ष॒न्ताम् । यदह्ना पाप॑मका॒र्​षम् ।
मनसा वाचा॑ हस्ता॒भ्याम् । पद्भ्यामुदरे॑ण शि॒श्ना ।
अह॒स्तद॑वलु॒म्पतु । यत्किञ्च॑ दुरि॒त-म्मयि॑ ।
इ॒दम॒ह-म्माममृत॑यो॒नौ । सत्ये ज्योतिषि जुहो॑मि स्वा॒हा ।

॥ पुनर्मार्जनम् ॥

आचम्य (चे.) ॥

ओ-म्भूर्भुव॒स्स्वः॑ ।
तत्स॑वि॒तुर्वरे॑ण्य॒-म्भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि ।
धियो॒ यो नः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥

आपो॒ हिष्ठा म॑यो॒भुव॒स्ता न॑ ऊ॒र्जे द॑धातन ।
म॒हेरणा॑य॒ चक्ष॑से ।
यो व॑श्शि॒वत॑मो रस॒स्तस्य॑ भाजयते॒ ह नः॑ ।
उ॒श॒तीरि॑व मा॒त॑रः ।
तस्मा॒ अर॑ङ्गमामवो॒ यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ ।
आपो॑ ज॒नय॑था च नः ।

॥ अघमर्​षणम् ॥
द्रुपदा दिवेत्यस्य मन्त्रस्य, कोकिल राजपुत्र ऋषिः, आपो देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, अघमर्​षणे विनियोगः ।

ओ-न्द्रु॒प॒दा दि॑व मुञ्चतु । द्रु॒प॒दा दि॒वेन्मु॑मुचा॒नः ।
स्वि॒न्न-स्स्ना॒त्वी मला॑दिव । पू॒त-म्प॒वित्रे॑णे॒वाज्य᳚म् ।
आपः॑ शुन्धन्तु॒ मैन॑सः । (तै.ब्रा.2.6.6.4)

शत्रुक्षयार्थ मार्जनम् ॥
सुमित्रान इत्यस्य मन्त्रस्य, प्रजापति ऋषिः, आपो देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, शत्रुक्षयार्थे विनियोगः ।

ॐ सु॒मि॒त्रा न॒ आप॒ ओष॑धय-स्सन्तु । दु॒र्मि॒त्रास्तस्मै॑ भुयासुः ।
यो᳚-ऽस्मान्द्वेष्टि॑ । य-ञ्च॑ व॒य-न्द्वि॒ष्मः । (तै.ब्रा.2.6.6.3)

पापक्षयार्थ मार्जनम् ॥
इदमाप इत्यस्य मन्त्रस्य, उचक्थ्य ऋषिः, आपो देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, दुरितक्षयार्थ मार्जने विनियोगः ।

ॐ इ॒दमा॑पः॒ प्रव॑हत॒ यत्कि-ञ्च॑ दुरि॒त-म्मयि॑ ।
यद्वा॒हम॑भिदु॒द्रोह॒ यद्वा॑ शे॒प उ॒तानृ॑तम् ॥

॥ अर्घ्यप्रदानमु ॥

आचम्य (चे.) ॥
प्राणानायम्य (चे.) ॥

पूर्वोक्त एव-ङ्गुण विशेषण विशिष्टायां शुभतिथौ (कालातिक्रमणदोष निवृत्यर्थ-म्प्रायश्चित्तार्घ्य पूर्वक) प्रातः/माध्याह्निक/सायं सन्ध्याङ्ग अर्घ्यप्रदान-ङ्करिष्ये ॥

भूर्भुवस्स्वरिति महाव्याहृतीनाम्, परमेष्ठी प्रजापति ऋषिः, अग्नि-वायु-सूर्या देवताः, गायत्र्युष्णिक् अनुष्टुप्छन्दांसि ।
तत्सवितुरित्यस्य, विश्वामित्र ऋषिः, सविता देवता, गायत्री छन्दः, अर्घ्यप्रदाने विनियोगः ।

ओ-म्भूर्भुव॒स्स्वः॑ । ओ-न्तत्स॑वितु॒र्वरे॑ण्य॒म् । भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धी॒महि । धियो॒ यो नः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥

श्री पद्मिनी उषा सौज्ञा छाया समेत श्री सूर्यनारायण परब्रह्मणे नमः । इदमर्घ्यं समर्पयामि ।

(प्रातः काले)
उषस्त इत्यस्य मन्त्रस्य, गौतम ऋषिः, उषो देवता, उष्णिक्छन्दः, प्रायश्चित्तार्घ्य प्रदाने विनियोगः ।

ॐ उष॒स्तच्चि॒त्रमाभ॑रा॒स्मभ्यं॑-वाँजनीवति येनतो॒क-ञ्च॒ तन॑य-ञ्च॒ धाम॑हे ॥
श्री पद्मिनी उषा सौज्ञा छाया समेत श्री सूर्यनारायण परब्रह्मणे नमः । इदमर्घ्यं समर्पयामि ।

ओ-म्भूः । ओ-म्भुवः॑ । ओग्‍ं सुवः॑ । ओ-न्तत्स॑वितु॒र्वरे॑ण्य॒म् । भ॒र्गो॑ दे॒वस्य॑ धी॒महि । धियो॒ योनः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥ [3]

(मध्याह्न काले)
आकृष्णेनेत्यस्य मन्त्रस्य, हिरण्य स्तूप ऋषिः, सूर्यो देवता, त्रिष्टुप्छन्दः, प्रायश्चित्तार्घ्य प्रदाने विनियोगः ॥

ॐ आकृ॒ष्णेन॒ रज॑सा॒ वर्त॑मानो निवे॒शय॑न्न॒मृत॒-म्मर्त्य॑ञ्च ।
हि॒र॒ण्यये॑न सवि॒ता रथे॒ना-ऽऽदे॒वो या॑ति॒भुव॑नानि॒ पश्यन्॑ ॥
श्री पद्मिनी उषा सौज्ञा छाया समेत श्री सूर्यनारायण परब्रह्मणे नमः । इदमर्घ्यं समर्पयामि ।

ओ-म्भूः । ओ-म्भुवः॑ । ओग्‍ं सुवः॑ । ओ-न्तत्स॑वितु॒र्वरे॑ण्य॒म् । भ॒र्गो॑ दे॒वस्य॑ धी॒महि । धियो॒ योनः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥ [1]

(साय-ङ्काले)
आरात्रीत्यस्य मन्त्रस्य, कशिपा भरद्वाज दुहिता ऋषिः, रात्रिर्देवता, पथ्भ्या बृहती छन्दः, प्रायश्चितार्घ्य प्रदाने विनियोगः ।

ॐ आरा॑त्रि॒ पार्थि॑व॒ग्ं॒ रजः॑ पि॒तुर॑ प्रायि॒ धाम॑भिः । दि॒व-स्सदा॑ग्ग्‍सि बृह॒ती विति॑ष्ठस॒ आत्वे॒षं-वँ॑र्तते॒ त॑मः ॥
श्री पद्मिनी उषा सौज्ञा छाया समेत श्री सूर्यनारायण परब्रह्मणे नमः । इदमर्घ्यं समर्पयामि ।

ओ-म्भूः । ओ-म्भुवः॑ । ओग्‍ं सुवः॑ । ओ-न्तत्स॑वितु॒र्वरे॑ण्य॒म् । भ॒र्गो॑ दे॒वस्य॑ धी॒महि । धियो॒ योनः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥ [3]

॥ भूप्रदक्षिण ॥

असावादित इत्यस्य मन्त्रस्य, ब्रह्मा ऋषिः, आदित्यो देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, भू प्रदक्षिणे विनियोग ।

अ॒सावा॑दि॒त्यो ब्र॒ह्म ॥

॥ सन्ध्या तर्पणम् ॥

(प्रातः काले)
गायत्र्या, व्यास ऋषिः, ब्रह्मा देवता, गायत्री छन्दः, प्रात-स्सन्ध्या तर्पणे विनियोगः ।

ओ-म्भूः पुरुषस्तृप्यताम्
ॐ ऋग्वेदस्तृप्यताम्
ओ-म्मण्डलस्तृप्यताम्
ॐ हिरण्यगर्भरूपी तृप्यताम्
ॐ आत्मा तृप्यताम्
ओ-ङ्गायत्री तृप्यताम्
ॐ-वेँदमाता तृप्यताम्
ॐ साङ्कृती तृप्यताम्
ॐ सन्ध्या तृप्यताम्
ओ-ङ्कुमारी तृप्यताम्
ओ-म्ब्राह्मी तृप्यताम्
ॐ उषस्तृप्यताम्
ओ-न्निर्मृजी तृप्यताम्
ॐ सर्वार्थसिद्धिकरी तृप्यताम्
ॐ सर्वमन्त्राधिपतिस्तृप्यताम्
ओ-म्भूर्भवस्स्वः पुरुषस्तृप्यताम्

(मध्याह्न काले)
सावित्र्याः, कश्यप ऋषिः, रुद्रो देवता, त्रिष्टु-प्छन्दः, माध्याह्निक सन्ध्या तर्पणे विनियोगः ।

ओ-म्भुवः पुरुषस्तृप्यताम्
ॐ-यँजुर्वेदस्तृप्यताम्
ओ-म्मण्डलस्तृप्यताम्
ॐ रुद्ररूपी तृप्यताम्
ॐ अनन्तरात्मा तृप्यताम्
ॐ सावित्री तृप्यताम्
ॐ-वेँदमाता तृप्यताम्
ॐ साङ्कृती तृप्यताम्
ॐ सन्ध्या तृप्यताम्
ॐ-युँवती तृप्यताम्
ॐ रौद्री तृप्यताम्
ॐ उषस्तृप्यताम्
ओ-न्निर्मृजी तृप्यताम्
ॐ सर्वर्थसिद्धिकरी तृप्यताम्
ॐ सर्वमन्त्राधिपतिस्तृप्यताम्
ओ-म्भूर्भुवस्स्वः पुरुषस्तृप्यताम्

(सायन्त्र काले)
सरस्वत्या, वशिष्ठ ऋषिः, विष्णुर्देवता जगती छन्दः, सायं सन्ध्या तर्पणे विनियोगः ।

ओग्ग् स्वः पुरुषस्तृप्यताम्
ॐ सामवेदस्तृप्यताम्
ओ-म्मण्डलस्तृप्यताम्
ॐ-विँष्णुरूपी तृप्यताम्
ओ-म्परमात्मा तृप्यताम्
ॐ सरस्वती तृप्यताम्
ॐ-वेँदमाता तृप्यताम्
ॐ साङ्कृती तृप्यताम्
ॐ सन्ध्या तृप्यताम्
ॐ-वृँद्धा तृप्यताम्
ॐ-वैँष्णवी तृप्यताम्
ॐ उषस्तृप्यताम्
ओ-न्निर्मृजी तृप्यताम्
ॐ सर्वार्थसिद्धिकरी तृप्यताम्
ॐ सर्वमन्त्राधिपतिस्तृप्यताम्
ओ-म्भूर्भुवस्स्वः पुरुष स्तृप्यताम्

॥ सूर्योपस्थानमु ॥

उदुत्य मित्यस्याः, प्रस्कण्वृषिः, सविता देवता, गायत्री छन्दः ।
चित्र-न्देवानामित्यस्याः, कुत्स ऋषिः, सूर्यो देवता, त्रिष्टुप्छन्दः, सूर्योपस्थाने विनियोगः ॥

ॐ उदु॒त्य-ञ्जा॒तवे॑दस-न्दे॒वं-वँ॑हन्ति के॒तवः॑। दृ॒शे विश्वा॑य॒ सूर्य॑म् ॥
ओ-ञ्चि॒त्र-न्दे॒वाना॒मुद॑गा॒दनी॑क॒-ञ्चक्षु॑र्मि॒त्रस्य॒ वरु॑णस्या॒ग्नेः । आप्रा॒द्यावा॑ पृथि॒वी अ॒न्तरि॑क्ष॒ग्॒ सूर्य॑ आ॒त्मा जग॑दस्त॒स्थुष॑श्च ॥

(प्रातः काले)
ओ-म्मित्रस्येत्यादि चतुर्णाम्, विश्वामित्र ऋषिः, लिङ्गोक्ता देवताः, गायत्री बृहत्यनुष्टुप् धृतयश्छन्दांसि, सूर्योपस्थाने विनियोगः ।

ओ-म्मि॒त्रस्य॑ चर्​षणी॒ दृतोवो॑ दे॒वस्य॑सान॒सि द्यु॒म्न-ञ्चि॒त्र स्र॑वस्तमम् ॥
ओ-न्दे॒वस्त्वा॑ सवि॒तोद्व॑पतु सुपा॒णिस्स्व॑ज्गु॒रिस्सु॑ बा॒हुरु॒तशक्त्या॑ । अव्य॑थमाना पृथि॒व्या माशा॒दिश॒ आपृ॑ण ॥
ॐ उ॒त्थाय॑ बृह॒ती भ॒वो दु॑त्तिष्ठध्रु॒वात्वम् । मित्रै॒तान्त॑ उ॒खा-म्परि॑ददा॒म्यभि॑त्या ए॒षा माभे॑दि ॥
ॐ-वँस॑व॒स्त्वा छृ॑न्दन्तु गाय॒त्रेण॒ छन्द॑साज्गिर॒स्व द्रु॒द्रास्त्वा छृ॑न्दन्तु॒ त्रैष्टु॑भेन॒ छन्द॑साज्गिर॒स्वत् ।
आ॒दि॒त्यास्त्वा छृ॑न्दन्तु॒ जाग॑तेन॒ छन्द॑साज्गिर॒स्व द्विश्वे॑त्वा दे॒वावै॑श्वान॒रा आछृ॑न्द॒न्त्वानु॑ष्टुभेन॒ छन्द॑साज्गिर॒स्वत् ॥

(मध्याह्न काले)
उद्वयमुदित्यमितिद्वयो, प्रस्कण्व ऋषिः, सविता देवता, प्रथमस्यानुष्टुप्छन्दः, द्वितीयस्य गायत्री छन्दः,
चित्र-न्देवानामित्यस्य, कुत्स ऋषिः, सविता देवता, त्रिष्टुप्छन्दः, तच्चक्षुरित्यस्य, दध्यङ्गाथर्वण ऋषिः, सूर्यो देवता, पङ्क्तिश्छन्दः, सूर्योपस्थाने विनियोगः ॥

ॐ उद्व॒य-न्तम॑स॒स्परि॒स्वः॒ पश्य॑न्त॒ उत्त॑रम् ।
दे॒व-न्दे॑व॒त्रा सूर्य॒ मग॑न्म॒ ज्योति॑रुत्त॒मम् ॥
ॐ उदु॒त्य-ञ्जा॒तवे॑दस-न्दे॒वं-वँ॑हन्ति के॒तवः॑ ।
दृ॒शे विश्वा॑य॒ सूर्य॑म् ॥
ओ-ञ्चि॒त्र-न्दे॒वाना॒मुद॑गा॒दनी॑क॒-ञ्चक्षु॑र्मि॒त्रस्य॒ वरु॑णस्या॒ग्नेः ।
आप्रा॒द्यावा॑ पृथि॒वी अ॒न्तरि॑क्ष॒ग्॒ सूर्य॑ आ॒त्मा ज॑गदस्त॒स्थुष॑श्च ॥
ओ-न्तच्चक्षु॑र्दे॒वहि॑त-म्पु॒रस्ता॑च्छु॒क्र मु॒च्चर॑त् ।
पश्ये॒म श॒रद॑श्श॒त-ञ्जीवे॑म श॒रद॑श्श॒तग् शृणु॑याम श॒रद॑श्श॒तम् ॥

(साय-ङ्काले)
इम-म्मे वरुण तत्वायामीत्यनयोश्शुनश्शेफ ऋषिः, वरुणो देवता, गायत्री त्रिष्टुभौ छन्दसि, सूर्योपस्धाने विनियोगः ॥

ॐ इ॒म-म्मे॑ वरुण श्रुधी॒हव॑म॒द्या च॑ मृलय । त्वाम॑व॒स्युराच॑के ॥
ओ-न्तत्वा॑यामि॒ ब्रह्म॑णा॒ वन्द॑मान॒स्तदाशा॑स्ते॒ यज॑मानो ह॒विर्भिः॑ ।
अहे॑लमानो वरुणे॒ हबो॒ध्युरु॑शग्ं स॒ मा न॒ आयुः॒ प्रमो॑षीः ॥

॥ गायत्री ॥

आचम्य (चे.) ॥
प्राणानायम्य (चे.) ॥

उग्रभूतपिशाचास्ते इत्येते भूमि भारकाः ।
भूतानामविरोधेन ब्रह्म कर्म समारभे ॥

पूर्वोक्त एव-ङ्गुण विशेषण विशिष्टायां शुभतिथौ यथा शक्ति प्रातः/मध्याह्निक/सायं सन्ध्याङ्ग गायत्री मन्त्र जप-ङ्करिष्ये ॥

गायत्र्यावाहनम् ।

ॐ ओजो॑-ऽसि॒ सहो॑-ऽसि॒ बलम॑सि॒ भ्राजो॑-ऽसि दे॒वाना॒-न्धाम॒नामा॑सि विश्व॑मसि वि॒श्वायु॒-स्सर्व॑मसि स॒र्वायुरभिभूरोम् । गायत्रीमावा॑हया॒मि॒ । सावित्रीमावा॑हया॒मि॒ । सरस्वतीमावा॑हया॒मि॒ । छन्दर्​षीनावा॑हया॒मि॒ । श्रियमावा॑हया॒मि॒ ॥

गा॒यत्र्या गायत्री छन्दो विश्वामित्र ऋषि-स्सविता देवता अग्निर्मुख-म्ब्रह्माशिरः विष्णुर्‍हृदयग्ं रुद्रश्शिखा पृथिवी योनिः प्राणापानव्यानोदान समानास्सप्राणा-श्श्वेतवर्णा साङ्ख्यायन सगोत्रा गायत्री चतुर्विग्‍ंशत्यक्षरा त्रिपदा॑ षट्कु॒क्षिः॒ पञ्चशीर्​षोपनयने वि॑नियो॒गः॒ ॥

आयात्वित्यनुवाकस्य, वामदेव ऋषिः, गायत्री देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, गायत्र्यावाहने विनियोगः ॥
ॐ आया॑तु॒ वर॑दा दे॒वी॒ अ॒क्षर॑-म्ब्रह्म॒ सम्मि॑तम् ।
गा॒य॒त्री॑-ञ्छन्द॑सा-म्मा॒ते॒द-म्ब्र॑ह्म जु॒षस्व॑ नः ।

तेजो-ऽसीत्यस्य मन्त्रस्य, प्रजापति ऋषिः, सौवर्ण-न्निष्क-न्देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, गायत्र्यावाहने विनियोगः ॥
ओ-न्तेजो॑-ऽसि शु॒क्रम॒मृत॑मायु॒ष्पा आयु॑र्मेपाहि ।
दे॒वस्य॑त्वा सवि॒तुः प्र॑स॒वे॒-ऽश्विनो॑र्बा॒हुभ्या॑-म्पू॒ष्णो हस्ता॑भ्या॒माद॑धे ॥

प्रार्थन ॥

गायत्र्यस्येकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पद्य पदसि न हि पद्यसे ।
नमस्ते तुरीयाय दर्​शताय पदाय परोरजसेसावदो मा प्रापत् ।

(प्रातः काले)
प्रात-स्सन्ध्या, गायत्री नामा, रक्तवर्णा, हंसवाहना, ब्रह्महृदया, बाल रूपा, आवहनीयाग्निरूपस्थाना, भूरायतना, जाग्रद्वद्धृतिः, प्रातस्सवने ऋग्वेदे विनियोगः ।

(मध्याह्न काले)
माध्याह्निक सन्ध्या, सावित्री नामा, श्वेतवर्णा, वृषभ वाहना, रुद्रहृदया, यव्वन रूपा, गार्​हपत्याग्निरूपस्थाना, अन्तरिक्षायतना, स्वप्नवद्धृतिः, माध्याह्निक सवने यजुर्वेदे विनियोगः ।

(साय-ङ्काले)
सायं सन्ध्या, सरस्वती नामा, कृष्णवर्णा, गरुड वाहना, विष्णु हृदया, वृद्धरूपा, दक्षिणाग्निरूपस्थाना, द्यौरायतना, सुषुप्तिवद्धृतिः, सायंसवने सामवेदे विनियोगः ।

(त्रिकाले)
आगच्छ वरदे देवि जपे मे सन्निधौ भव ।
गायन्त-न्त्रायसे यस्माद्गायत्री त्वमुदाहृता ॥

न्यासम् ॥
ओ-म्भूरिति पादयोः ।
ओ-म्भुवरिति जङ्घयोः ।
ओग्ग्‍ं स्वरिति जान्वोः ।
ओ-म्मह इति जठरे ।
ओ-ञ्जन इति कण्ठे ।
ओ-न्तप इति मुखे ।
ओग्ग्‍ं सत्यमिति शिरसि ।

ओ-म्भूः अङ्गुष्ठाभ्या-न्नमः ।
ओ-म्भुवः तर्जनीभ्या-न्नमः ।
ओग्‍ं स्वः मध्यमाभ्या-न्नमः ।
ओ-न्तत्सवितुर्वरेण्यं अनामिकाभ्या-न्नमः ।
ओ-म्भर्गो देवस्य धीमहि कनिष्ठिकाभ्या-न्नमः ।
ओ-न्धियो यो नः प्रचोदया-त्करतल करपृष्ठाभ्या-न्नमः ।

ओ-म्भूः हृदयाय नमः ।
ओ-म्भुव-श्शिरसे स्वाहा ।
ओग्ं स्व-श्शिखायै वषट् ।
ओ-न्तत्सवितुर्वरेण्य-ङ्कवचाय हुम् ।
ओ-म्भर्गो देवस्य धीमहि नेत्रत्रयाय वौषट् ।
ओ-न्धियो यो नः प्रचोदयात् अस्त्राय फट् ।
ओ-म्भूर्भवस्स्वरोमिति दिग्बन्धः ।

गायत्री ध्यानम् ॥
मुक्ताविद्रुमहेमनीलधवल-च्छायैर्मुखैस्त्रीक्षणैः ।
युक्तामिन्दुनिबद्धरत्नमकुटा-न्तत्त्वार्थ वर्णात्मिकाम् ॥
गायत्रीं-वँरदा-ऽभया-ऽङ्कुश कशाश्शुभ्र-ङ्कपाल-ङ्गदाम् ।
शङ्ख-ञ्चक्रमथा-ऽरविन्दयुगलं हस्तैर्वहन्ती-म्भजे ॥

लमित्यादि पञ्चपूजा ॥
ल-म्पृथिवीतत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायै नमः ।
गन्ध-म्परिकल्पयामि ॥
हं आकाशतत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायै नमः ।
पुष्प-म्परिकल्पयामि ॥
यं-वाँयुतत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायै नमः ।
धूप-म्परिकल्पयामि ॥
रं-वँह्नितत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायै नमः ।
दीप-म्परिकल्पयामि ॥
वं अमृततत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायै नमः ।
नैवेद्य-म्परिकल्पयामि ॥
सं सर्वतत्त्वात्मिकायै गायत्री देवतायैनमः ।
सर्वोपचारा-न्परिकल्पयामि॥

प्रणवस्य परब्रह्म ऋषिः, परमात्मा देवता, दैवी गायत्री छन्दः ।
भूर्भुवस्स्वरिति महाव्याहृतीना-म्परमेष्ठी प्रजापति ऋषिः, अग्नि-वायु-सूर्या देवताः, गायत्र्युष्णिगनुष्टु-प्छन्दांसि ।
गायत्र्या विश्वामित्र ऋषिः, सविता देवता, गायत्री छन्दः ।

गायत्री मुद्रलु ॥

सुमुखं सम्पुट-ञ्चैव विततं-विँस्तृत-न्तथा ।
द्विमुख-न्त्रिमुख-ञ्चैव चतुः पञ्चमुख-न्तथा ॥
षण्मुखो-ऽधोमुख-ञ्चैव व्यापिकाञ्जलिक-न्तथा ।
शकटं-यँमपाश-ञ्च ग्रथितं सम्मुखोन्मुखम् ॥
प्रलम्ब-म्मुष्टिक-ञ्चैव मत्स्यः कूर्मो वराहकम् ।
सिंहाक्रान्त-म्महाक्रान्त-म्मुद्गर-म्पल्लव-न्तथा ॥

गायत्री मन्त्रम् ॥
ओ-म्भूर्भुव॒स्स्वः॑ । तत्स॑वि॒तुर्वरे॑ण्य॒-म्भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि ।
धियो॒ यो नः॑ प्रचो॒दया॑त् ॥

॥ मन्त्र जपावसानम् ॥

पूर्वोक्त एव-ङ्गुण विशेषण विशिष्टायां शुभ तिथौ गायत्री जपोपसंहार-ङ्करिष्ये ।

अस्य श्री गायत्री महामन्त्रस्य, विश्वामित्र ऋषिः, सविता देवता, गायत्री छन्दः, मम जपोपसंहारे विनियोगः ।

ओ-म्भूरिति पादयोः ।
ओ-म्भुवरिति जङ्घयोः ।
ओग्ग्‍ं स्वरिति जान्वोः ।
ओ-म्मह इति जठरे ।
ओ-ञ्जन इति कण्ठे ।
ओ-न्तप इति मुखे ।
ओग्ग्‍ं सत्यमिति शिरसि ।

ओ-म्भूः अङ्गुष्ठाभ्या-न्नमः ।
ओ-म्भुवः तर्जनीभ्या-न्नमः ।
ओग्‍ं स्वः मध्यमाभ्या-न्नमः ।
ओ-न्तत्सवितुर्वरेण्यं अनामिकाभ्या-न्नमः ।
ओ-म्भर्गो देवस्य धीमहि कनिष्ठिकाभ्या-न्नमः ।
ओ-न्धियो यो नः प्रचोदया-त्करतल करपृष्ठाभ्या-न्नमः ।

ओ-म्भूः हृदयाय नमः ।
ओ-म्भुव-श्शिरसे स्वाहा ।
ओग्ं स्व-श्शिखायै वषट् ।
ओ-न्तत्सवितुर्वरेण्य-ङ्कवचाय हुम् ।
ओ-म्भर्गो देवस्य धीमहि नेत्रत्रयाय वौषट् ।
ओ-न्धियो यो नः प्रचोदयात् अस्त्राय फट् ।
भूर्भुवस्स्वरोमिति दिग्विमोकः ।

उत्तर मुद्रलु ॥
सुरभिः ज्ञान चक्रे च योनिः कूर्मो-ऽथ पङ्कजम् ।
लिङ्ग-न्निर्याण मुद्रा चेत्यष्टमुद्राः प्रकीर्तिताः ।

॥ गायत्री तर्पणम् ॥
पूर्वोक्त एव-ङ्गुण विशेषण विशिष्ठायां शुभ तिथौ सवितृप्रीति योगाय गायत्री तर्पणमह-ङ्करिष्ये ।

ऋषिर्व्यास-स्समुद्दिष्टो ब्रह्मादैव तमुच्यते ।
छन्दो गायत्रक-ञ्चैव विनियोगस्तु तर्पणे ॥

ओ-म्भूः पुरुष ऋग्वेदस्तृप्यताम्
ओ-म्भुवः पुरुष यजुर्वेदस्तृप्यताम्
ओग्ग्‍ं स्वः पुरुष सामवेदस्तृप्यताम्
ओ-म्महः पुरुष अथर्वणवेदस्तृप्यताम्
ओ-ञ्जनः पुरुष इतिहासपुराणस्तृप्यताम्
ओ-न्तपः पुरुष सर्वागमस्तृप्यताम्
ॐ सत्य-म्पुरुष सत्यलोकस्तृप्यताम्
ओ-म्भूर्भुव-स्स्वः पुरुष मण्डलान्तर्गतस्तृप्यताम्
ओ-म्भूरेकपदा गायत्री तृप्यताम्
ओ-म्भुवः द्विपदा गायत्री तृप्यताम्
ओग्‍ं स्वः त्रिपदा गायत्री तृप्यताम्
ओ-म्भूर्भुवस्स्व-श्चतुष्पदा गायत्री तृप्यताम्
ॐ उषस्तृप्यताम्
ओ-ङ्गायत्री तृप्यताम्
ॐ सावित्री तृप्यताम्
ॐ सरस्वती तृप्यताम्
ॐ-वेँदमाता तृप्यताम्
ओ-म्पृथिवी तृप्यताम्
ओ-ञ्जया तृप्यताम्
ओ-ङ्कौशिकी तृप्यताम्
ॐ साङ्कृति तृप्यताम्
ॐ सर्वापराजिता तृप्यताम्
ॐ सहस्रमूर्तिस्तृप्यताम्
ॐ आनन्दमूर्तिस्तृप्यताम् ।

॥ दिङ्नमस्कारः ॥

ओ-म्प्राच्यै दिशे नमः । इन्द्राय नमः ।
ॐ आग्नेयै दिशे नमः । अग्नये नमः ।
ओ-न्दक्षिणायै दिशे नमः । यमाय नमः ।
ओ-न्नैर्-ऋत्यै दिशे नमः । निर्-ऋतये नमः ।
ओ-म्प्रतीच्यै दिशे नमः । वरुणाय नमः ।
ॐ-वाँयुव्यै दिशे नमः । वायवे नमः ।
ॐ उदीच्यै दिशे नमः । कुबेराय नमः ।
ॐ ईशान्यै दिशे नमः । ईश्वराय नमः ।
ॐ ऊर्ध्वायै दिशे नमः । ब्रह्मणे नमः ।
ॐ अधरायै दिशे नमः । अनन्ताय नमः ।

ॐ सन्ध्यायै नमः
ओ-ङ्गायत्र्यै नमः
ॐ सावित्र्यै नमः
ॐ सरस्वत्यै नमः
ॐ सर्वेभ्यो देवताभ्यो नमः
ओ-न्देवेभ्यो नमः ।
ॐ ऋषिभ्यो नमः
ओ-म्मुनिभ्यो नमः
ओ-ङ्गुरुभ्यो नमः
ओ-म्पितृभ्यो नमः
ओ-म्मातृभ्यो नमः
ओ-न्नमो नमः इति ।

॥ उद्वासनम् ॥

उत्तमेत्यनुवाकस्य, वामदेव ऋषिः, गायत्री देवता, अनुष्टु-प्छन्दः, उद्वासने विनियोगः ॥
ॐ उ॒त्तमे॑ शिख॑रे देवी भू॒म्या-म्प॑र्वत॒मूर्ध॑नि ।
ब्राह्मणे॑भ्यो-ऽभ्य॑नुज्ञा॒ता॒ ग॒च्छ दे॑वि य॒था सु॑खम् ॥

॥जप निवेदनम् ॥

देवा गातु विद इत्यस्य मन्त्रस्य, मनसस्पत ऋषिः, वातो देवता, विराट् छन्दः, जपनिवेदने विनियोगः॥
ओ-न्देवा॑गातु विदोगा॒तु मि॒त्वागा॒तु मि॑त ।
मन॑सस्पत इ॒म-न्दे॑व य॒ज्ञग्ग् स्वाहा॒ वाते॑थाः ॥

(प्रातः काले)
प्रातस्सन्ध्याङ्ग भूतेन गायत्र्यास्तु जपेन च ।
सा-ऽष्टेन शत सङ्ख्येन ब्रह्म मे प्रियतां रविः ॥

(मध्याह्न काले)
मध्याह्न सन्ध्याङ्गत्वेन गायत्र्या जपितेन च ।
यथा सङ्ख्येन जपेन रुद्रो मे प्रियतां रविः ॥

(साय-ङ्काले)
सायं सन्ध्याङ्ग भूतेन गायत्र्यास्तु जपेन च ।
सा-ऽष्टेन शत सङ्ख्येन ब्रह्म मे प्रियतां रविः ॥

॥ प्रवर ॥

प्रवरलु चू. ॥

चतुस्सागर पर्यन्त-ङ्गोब्राह्मणेभ्य-श्शुभ-म्भवतु । ………. प्रवरान्वित ………… गोत्र-श्शुक्ल यजुर्वेदान्तर्गत काण्व शाखाध्यायी कात्यायन सूत्रः ………. शर्मा-ऽह-म्भो अभिवादये ॥

समर्पणम् ।
आसत्यलोकात्पाताला-दालोकालोकपर्वतात् ।
ये सन्ति ब्राह्मणादेवास्तेभ्यो नित्य-न्नमो नमः ॥

विष्णुपत्नीसमुद्भूते शङ्खवर्णे महीतले ।
अनेकरत्नसम्पन्ने भूमिदेवि नमो-ऽस्तु ते ॥
समुद्रवसने देवि पर्वतस्तनमण्डले ।
विष्णुपत्नी नमस्तुभ्य-म्पादस्पर्​श-ङ्क्षमस्व मे ॥