(శ్రీదేవీభాగవతం, ద్వాదశ స్కన్ధం, దశమోఽధ్యాయః, , మణిద్వీప వర్ణన - 1)

వ్యాస ఉవాచ –
బ్రహ్మలోకాదూర్ధ్వభాగే సర్వలోకోఽస్తి యః శ్రుతః ।
మణిద్వీపః స ఏవాస్తి యత్ర దేవీ విరాజతే ॥ 1 ॥

సర్వస్మాదధికో యస్మాత్సర్వలోకస్తతః స్మృతః ।
పురా పరామ్బయైవాయం కల్పితో మనసేచ్ఛయా ॥ 2 ॥

సర్వాదౌ నిజవాసార్థం ప్రకృత్యా మూలభూతయా ।
కైలాసాదధికో లోకో వైకుణ్ఠాదపి చోత్తమః ॥ 3 ॥

గోలోకాదపి సర్వస్మాత్సర్వలోకోఽధికః స్మృతః ।
నైతత్సమం త్రిలోక్యాం తు సున్దరం విద్యతే క్వచిత్ ॥ 4 ॥

ఛత్రీభూతం త్రిజగతో భవసన్తాపనాశకమ్ ।
ఛాయాభూతం తదేవాస్తి బ్రహ్మాణ్డానాం తు సత్తమ ॥ 5 ॥

బహుయోజనవిస్తీర్ణో గమ్భీరస్తావదేవ హి ।
మణిద్వీపస్య పరితో వర్తతే తు సుధోదధిః ॥ 6 ॥

మరుత్సఙ్ఘట్టనోత్కీర్ణతరఙ్గ శతసఙ్కులః ।
రత్నాచ్ఛవాలుకాయుక్తో ఝషశఙ్ఖసమాకులః ॥ 7 ॥

వీచిసఙ్ఘర్షసఞ్జాతలహరీకణశీతలః ।
నానాధ్వజసమాయుక్తా నానాపోతగతాగతైః ॥ 8 ॥

విరాజమానః పరితస్తీరరత్నద్రుమో మహాన్ ।
తదుత్తరమయోధాతునిర్మితో గగనే తతః ॥ 9 ॥

సప్తయోజనవిస్తీర్ణః ప్రాకారో వర్తతే మహాన్ ।
నానాశస్త్రప్రహరణా నానాయుద్ధవిశారదాః ॥ 10 ॥

రక్షకా నివసన్త్యత్ర మోదమానాః సమన్తతః ।
చతుర్ద్వారసమాయుక్తో ద్వారపాలశతాన్వితః ॥ 11 ॥

నానాగణైః పరివృతో దేవీభక్తియుతైర్నృప ।
దర్శనార్థం సమాయాన్తి యే దేవా జగదీశితుః ॥ 12 ॥

తేషాం గణా వసన్త్యత్ర వాహనాని చ తత్ర హి ।
విమానశతసఙ్ఘర్షఘణ్టాస్వనసమాకులః ॥ 13 ॥

హయహేషాఖురాఘాతబధిరీకృతదిమ్ముఖః ।
గణైః కిలకిలారావైర్వేత్రహస్తైశ్చ తాడితాః ॥ 14 ॥

సేవకా దేవసఙ్గానాం భ్రాజన్తే తత్ర భూమిప ।
తస్మిఙ్కోలాహలే రాజన్నశబ్దః కేనచిత్క్వచిత్ ॥ 15 ॥

కస్యచిచ్ఛ్రూయతేఽత్యన్తం నానాధ్వనిసమాకులే ।
పదే పదే మిష్టవారిపరిపూర్ణసరాన్సి చ ॥ 16 ॥

వాటికా వివిధా రాజన్ రత్నద్రుమవిరాజితాః ।
తదుత్తరం మహాసారధాతునిర్మితమణ్డలః ॥ 17 ॥

సాలోఽపరో మహానస్తి గగనస్పర్శి యచ్ఛిరః ।
తేజసా స్యాచ్ఛతగుణః పూర్వసాలాదయం పరః ॥ 18 ॥

గోపురద్వారసహితో బహువృక్షసమన్వితః ।
యా వృక్షజాతయః సన్తి సర్వాస్తాస్తత్ర సన్తి చ ॥ 19 ॥

నిరన్తరం పుష్పయుతాః సదా ఫలసమన్వితాః ।
నవపల్లవసంయుక్తాః పరసౌరభసఙ్కులాః ॥ 20 ॥

పనసా బకులా లోధ్రాః కర్ణికారాశ్చ శింశపాః ।
దేవదారుకాఞ్చనారా ఆమ్రాశ్చైవ సుమేరవః ॥ 21 ॥

లికుచా హిఙ్గులాశ్చైలా లవఙ్గాః కట్ఫలాస్తథా ।
పాటలా ముచుకున్దాశ్చ ఫలిన్యో జఘనేఫలాః ॥ 22 ॥

తాలాస్తమాలాః సాలాశ్చ కఙ్కోలా నాగభద్రకాః ।
పున్నాగాః పీలవః సాల్వకా వై కర్పూరశాఖినః ॥ 23 ॥

అశ్వకర్ణా హస్తికర్ణాస్తాలపర్ణాశ్చ దాడిమాః ।
గణికా బన్ధుజీవాశ్చ జమ్బీరాశ్చ కురణ్డకాః ॥ 24 ॥

చామ్పేయా బన్ధుజీవాశ్చ తథా వై కనకద్రుమాః ।
కాలాగురుద్రుమాశ్చైవ తథా చన్దనపాదపాః ॥ 25 ॥

ఖర్జూరా యూథికాస్తాలపర్ణ్యశ్చైవ తథేక్షవః ।
క్షీరవృక్షాశ్చ ఖదిరాశ్చిఞ్చాభల్లాతకాస్తథా ॥ 26 ॥

రుచకాః కుటజా వృక్షా బిల్వవృక్షాస్తథైవ చ ।
తులసీనాం వనాన్యేవం మల్లికానాం తథైవ చ ॥ 27 ॥

ఇత్యాదితరుజాతీనాం వనాన్యుపవనాని చ ।
నానావాపీశతైర్యుక్తాన్యేవం సన్తి ధరాధిప ॥ 28 ॥

కోకిలారావసంయుక్తా గున్జద్భ్రమరభూషితాః ।
నిర్యాసస్రావిణః సర్వే స్నిగ్ధచ్ఛాయాస్తరూత్తమాః ॥ 29 ॥

నానాఋతుభవా వృక్షా నానాపక్షిసమాకులాః ।
నానారసస్రావిణీభిర్నదీభిరతిశోభితాః ॥ 30 ॥

పారావతశుకవ్రాతసారికాపక్షమారుతైః ।
హంసపక్షసముద్భూత వాతవ్రాతైశ్చలద్ద్రుమమ్ ॥ 31 ॥

సుగన్ధగ్రాహిపవనపూరితం తద్వనోత్తమమ్ ।
సహితం హరిణీయూథైర్ధావమానైరితస్తతః ॥ 32 ॥

నృత్యద్బర్హికదమ్బస్య కేకారావైః సుఖప్రదైః ।
నాదితం తద్వనం దివ్యం మధుస్రావి సమన్తతః ॥ 33 ॥

కాంస్యసాలాదుత్తరే తు తామ్రసాలః ప్రకీర్తితః ।
చతురస్రసమాకార ఉన్నత్యా సప్తయోజనః ॥ 34 ॥

ద్వయోస్తు సాలయోర్మధ్యే సమ్ప్రోక్తా కల్పవాటికా ।
యేషాం తరూణాం పుష్పాణి కాఞ్చనాభాని భూమిప ॥ 35 ॥

పత్రాణి కాఞ్చనాభాని రత్నబీజఫలాని చ ।
దశయోజనగన్ధో హి ప్రసర్పతి సమన్తతః ॥ 36 ॥

తద్వనం రక్షితం రాజన్వసన్తేనర్తునానిశమ్ ।
పుష్పసింహాసనాసీనః పుష్పచ్ఛత్రవిరాజితః ॥ 37 ॥

పుష్పభూషాభూషితశ్చ పుష్పాసవవిఘూర్ణితః ।
మధుశ్రీర్మాధవశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 38 ॥

క్రీడతః స్మేరవదనే సుమస్తబకకన్దుకైః ।
అతీవ రమ్యం విపినం మధుస్రావి సమన్తతః ॥ 39 ॥

దశయోజనపర్యన్తం కుసుమామోదవాయునా ।
పూరితం దివ్యగన్ధర్వైః సాఙ్గనైర్గానలోలుపైః ॥ 40 ॥

శోభితం తద్వనం దివ్యం మత్తకోకిలనాదితమ్ ।
వసన్తలక్ష్మీసంయుక్తం కామికామప్రవర్ధనమ్ ॥ 41 ॥

తామ్రసాలాదుత్తరత్ర సీససాలః ప్రకీర్తితః ।
సముచ్ఛ్రాయః స్మృతోఽప్యస్య సప్తయోజనసఙ్ఖ్యయా ॥ 42 ॥

సన్తానవాటికామధ్యే సాలయోస్తు ద్వయోర్నృప ।
దశయోజనగన్ధస్తు ప్రసూనానాం సమన్తతః ॥ 43 ॥

హిరణ్యాభాని కుసుమాన్యుత్ఫుల్లాని నిరన్తరమ్ ।
అమృతద్రవసంయుక్తఫలాని మధురాణి చ ॥ 44 ॥

గ్రీష్మర్తుర్నాయకస్తస్యా వాటికాయా నృపోత్తమ ।
శుక్రశ్రీశ్చ శుచిశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 45 ॥

సన్తాపత్రస్తలోకాస్తు వృక్షమూలేషు సంస్థితాః ।
నానాసిద్ధైః పరివృతో నానాదేవైః సమన్వితః ॥ 46 ॥

విలాసినీనాం బృన్దైస్తు చన్దనద్రవపఙ్కిలైః ।
పుష్పమాలాభూషితైస్తు తాలవృన్తకరామ్బుజైః ॥ 47 ॥

[పాఠభేదః- ప్రాకారః]
ప్రకారః శోభితో ఏజచ్ఛీతలామ్బునిషేవిభిః ।
సీససాలాదుత్తరత్రాప్యారకూటమయః శుభః ॥ 48 ॥

ప్రాకారో వర్తతే రాజన్మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
హరిచన్దనవృక్షాణాం వాటీ మధ్యే తయోః స్మృతా ॥ 49 ॥

సాలయోరధినాథస్తు వర్షర్తుర్మేఘవాహనః ।
విద్యుత్పిఙ్గలనేత్రశ్చ జీమూతకవచః స్మృతః ॥ 50 ॥

వజ్రనిర్ఘోషముఖరశ్చేన్ద్రధన్వా సమన్తతః ।
సహస్రశో వారిధారా ముఞ్చన్నాస్తే గణావృతః ॥ 51 ॥

నభః శ్రీశ్చ నభస్యశ్రీః స్వరస్యా రస్యమాలినీ ।
అమ్బా దులా నిరత్నిశ్చాభ్రమన్తీ మేఘయన్తికా ॥ 52 ॥

వర్షయన్తీ చిబుణికా వారిధారా చ సమ్మతాః ।
వర్షర్తోర్ద్వాదశ ప్రోక్తాః శక్తయో మదవిహ్వలాః ॥ 53 ॥

నవపల్లవవృక్షాశ్చ నవీనలతికాన్వితాః ।
హరితాని తృణాన్యేవ వేష్టితా యైర్ధరాఽఖిలా ॥ 54 ॥

నదీనదప్రవాహాశ్చ ప్రవహన్తి చ వేగతః ।
సరాంసి కలుషామ్బూని రాగిచిత్తసమాని చ ॥ 55 ॥

వసన్తి దేవాః సిద్ధాశ్చ యే దేవీకర్మకారిణః ।
వాపీకూపతడాగాశ్చ యే దేవ్యర్థం సమర్పితాః ॥ 56 ॥

తే గణా నివసన్త్యత్ర సవిలాసాశ్చ సాఙ్గనాః ।
ఆరకూటమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ॥ 57 ॥

పఞ్చలోహాత్మకః సాలో మధ్యే మన్దారవాటికా ।
నానాపుష్పలతాకీర్ణా నానాపల్లవశోభితా ॥ 58 ॥

అధిష్ఠాతాఽత్ర సమ్ప్రోక్తః శరదృతురనామయః ।
ఇషలక్ష్మీరూర్జలక్ష్మీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 59 ॥

నానాసిద్ధా వసన్త్యత్ర సాఙ్గనాః సపరిచ్ఛదాః ।
పఞ్చలోహమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ॥ 60 ॥

దీప్యమానో మహాశృఙ్గైర్వర్తతే రౌప్యసాలకః ।
పారిజాతాటవీమధ్యే ప్రసూనస్తబకాన్వితా ॥ 61 ॥

దశయోజనగన్ధీని కుసుమాని సమన్తతః ।
మోదయన్తి గణాన్సర్వాన్యే దేవీకర్మకారిణః ॥ 62 ॥

తత్రాధినాథః సమ్ప్రోక్తో హేమన్తర్తుర్మహోజ్జ్వలః ।
సగణః సాయుధః సర్వాన్ రాగిణో రఞ్జయన్నపః ॥ 63 ॥

సహశ్రీశ్చ సహస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ।
వసన్తి తత్ర సిద్ధాశ్చ యే దేవీవ్రతకారిణః ॥ 64 ॥

రౌప్యసాలమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
సౌవర్ణసాలః సమ్ప్రోక్తస్తప్తహాటకకల్పితః ॥ 65 ॥

మధ్యే కదమ్బవాటీ తు పుష్పపల్లవశోభితా ।
కదమ్బమదిరాధారాః ప్రవర్తన్తే సహస్రశః ॥ 66 ॥

యాభిర్నిపీతపీతాభిర్నిజానన్దోఽనుభూయతే ।
తత్రాధినాథః సమ్ప్రోక్తః శైశిరర్తుర్మహోదయః ॥ 67 ॥

తపఃశ్రీశ్చ తపస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ।
మోదమానః సహైతాభ్యాం వర్తతే శిశిరాకృతిః ॥ 68 ॥

నానావిలాససంయుక్తో నానాగణసమావృతః ।
నివసన్తి మహాసిద్ధా యే దేవీదానకారిణః ॥ 69 ॥

నానాభోగసముత్పన్నమహానన్దసమన్వితాః ।
సాఙ్గనాః పరివారైస్తు సఙ్ఘశః పరివారితాః ॥ 70 ॥

స్వర్ణసాలమయాదగ్రే మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
పుష్పరాగమయః సాలః కుఙ్కుమారుణవిగ్రహః ॥ 71 ॥

పుష్పరాగమయీ భూమిర్వనాన్యుపవనాని చ ।
రత్నవృక్షాలవాలాశ్చ పుష్పరాగమయాః స్మృతాః ॥ 72 ॥

ప్రాకారో యస్య రత్నస్య తద్రత్నరచితా ద్రుమాః ।
వనభూః పక్షినశ్చైవ రత్నవర్ణజలాని చ ॥ 73 ॥

మణ్డపా మణ్డపస్తమ్భాః సరాన్సి కమలాని చ ।
ప్రాకారే తత్ర యద్యత్స్యాత్తత్సర్వం తత్సమం భవేత్ ॥ 74 ॥

పరిభాషేయముద్దిష్టా రత్నసాలాదిషు ప్రభో ।
తేజసా స్యాల్లక్షగుణః పూర్వసాలాత్పరో నృప ॥ 75 ॥

దిక్పాలా నివసన్త్యత్ర ప్రతిబ్రహ్మాన్డవర్తినామ్ ।
దిక్పాలానాం సమష్ట్యాత్మరూపాః స్ఫూర్జద్వరాయుధాః ॥ 76 ॥

పూర్వాశాయాం సముత్తుఙ్గశృఙ్గా పూరమరావతీ ।
నానోపవనసంయుక్తా మహేన్ద్రస్తత్ర రాజతే ॥ 77 ॥

స్వర్గశోభా చ యా స్వర్గే యావతీ స్యాత్తతోఽధికా ।
సమష్టిశతనేత్రస్య సహస్రగుణతః స్మృతా ॥ 78 ॥

ఐరావతసమారూఢో వజ్రహస్తః ప్రతాపవాన్ ।
దేవసేనాపరివృతో రాజతేఽత్ర శతక్రతుః ॥ 79 ॥

దేవాఙ్గనాగణయుతా శచీ తత్ర విరాజతే ।
వహ్నికోణే వహ్నిపురీ వహ్నిపూః సదృశీ నృప ॥ 80 ॥

స్వాహాస్వధాసమాయుక్తో వహ్నిస్తత్ర విరాజతే ।
నిజవాహనభూషాఢ్యో నిజదేవగణైర్వృతః ॥ 81 ॥

యామ్యాశాయాం యమపురీ తత్ర దణ్డధరో మహాన్ ।
స్వభటైర్వేష్టితో రాజన్ చిత్రగుప్తపురోగమైః ॥ 82 ॥

నిజశక్తియుతో భాస్వత్తనయోఽస్తి యమో మహాన్ ।
నైరృత్యాం దిశి రాక్షస్యాం రాక్షసైః పరివారితః ॥ 83 ॥

ఖడ్గధారీ స్ఫురన్నాస్తే నిరృతిర్నిజశక్తియుక్ ।
వారుణ్యాం వరుణో రాజా పాశధారీ ప్రతాపవాన్ ॥ 84 ॥

మహాఝశసమారూఢో వారుణీమధువిహ్వలః ।
నిజశక్తిసమాయుక్తో నిజయాదోగణాన్వితః ॥ 85 ॥

సమాస్తే వారుణే లోకే వరుణానీరతాకులః ।
వాయుకోణే వాయులోకో వాయుస్తత్రాధితిష్ఠతి ॥ 86 ॥

వాయుసాధనసంసిద్ధయోగిభిః పరివారితః ।
ధ్వజహస్తో విశాలాక్షో మృగవాహనసంస్థితః ॥ 87 ॥

మరుద్గణైః పరివృతో నిజశక్తిసమన్వితః ।
ఉత్తరస్యాం దిశి మహాన్యక్షలోకోఽస్తి భూమిప ॥ 88 ॥

యక్షాధిరాజస్తత్రాఽఽస్తే వృద్ధిఋద్ధ్యాదిశక్తిభిః ।
నవభిర్నిధిభిర్యుక్తస్తున్దిలో ధననాయకః ॥ 89 ॥

మణిభద్రః పూర్ణభద్రో మణిమాన్మణికన్ధరః ।
మణిభూషో మణిస్రగ్వీ మణికార్ముకధారకః ॥ 90 ॥

ఇత్యాదియక్షసేనానీసహితో నిజశక్తియుక్ ।
ఈశానకోణే సమ్ప్రోక్తో రుద్రలోకో మహత్తరః ॥ 91 ॥

అనర్ఘ్యరత్నఖచితో యత్ర రుద్రోఽధిదైవతమ్ ।
మన్యుమాన్దీప్తనయనో బద్ధపృష్ఠమహేషుధిః ॥ 92 ॥

స్ఫూర్జద్ధనుర్వామహస్తోఽధిజ్యధన్వభిరావృతః ।
స్వసమానైరసఙ్ఖ్యాతరుద్రైః శూలవరాయుధైః ॥ 93 ॥

వికృతాస్యైః కరాలాస్యైర్వమద్వహ్నిభిరాస్యతః ।
దశహస్తైః శతకరైః సహస్రభుజసంయుతైః ॥ 94 ॥

దశపాదైర్దశగ్రీవైస్త్రినేత్రైరుగ్రమూర్తిభిః ।
అన్తరిక్షచరా యే చ యే చ భూమిచరాః స్మృతాః ॥ 95 ॥

రుద్రాధ్యాయే స్మృతా రుద్రాస్తైః సర్వైశ్చ సమావృతః ।
రుద్రాణీకోటిసహితో భద్రకాల్యాదిమాతృభిః ॥ 96 ॥

నానాశక్తిసమావిష్టడామర్యాదిగణావృతః ।
వీరభద్రాదిసహితో రుద్రో రాజన్విరాజతే ॥ 97 ॥

ముణ్డమాలాధరో నాగవలయో నాగకన్ధరః ।
వ్యాఘ్రచర్మపరీధానో గజచర్మోత్తరీయకః ॥ 98 ॥

చితాభస్మాఙ్గలిప్తాఙ్గః ప్రమథాదిగణావృతః ।
నినదడ్డమరుధ్వానైర్బధిరీకృతదిమ్ముఖః ॥ 99 ॥

అట్టహాసాస్ఫోటశబ్దైః సన్త్రాసితనభస్తలః ।
భూతసఙ్ఘసమావిష్టో భూతావాసో మహేశ్వరః ॥ 100 ॥

ఈశానదిక్పతిః సోఽయం నామ్నా చేశాన ఏవ చ ॥ 101 ॥

ఇతి శ్రీదేవీభాగవతే మహాపురాణే ద్వాదశస్కన్ధే మణిద్వీపవర్ణనం నామ దశమోఽధ్యాయః ॥