શ્લોકઃ
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ
ધર્મક્ષેત્રે કુરુક્ષેત્રે સમવેતા યુયુત્સવઃ ।
મામકાઃ પાંડવાશ્ચૈવ કિમકુર્વત સંજય ॥ 1 ॥
Meaning
ધૃતરાષ્ટ્રઃ ઉવાચ — King Dhritarāṣṭra said; ધર્મ-ક્ષેત્રે — in the place of pilgrimage; કુરુ-ક્ષેત્રે — in the place named Kurukṣetra; સમવેતાઃ — assembled; યુયુત્સવઃ — desiring to fight; મામકાઃ — my party (sons); પાંડવાઃ — the sons of Pāṇḍu; ચ — and; એવ — certainly; કિમ્ — what; અકુર્વત — did they do; સંજય — O Sañjaya.
Translation
Dhritarāṣṭra said: O Sañjaya, after my sons and the sons of Pāṇḍu assembled in the place of pilgrimage at Kurukṣetra, desiring to fight, what did they do?
શ્લોકઃ
સંજય ઉવાચ
દૃષ્ટ્વા તુ પાંડવાનીકં વ્યૂઢં દુર્યોધનસ્તદા ।
આચાર્યમુપસંગમ્ય રાજા વચનમબ્રવીત્ ॥ 2 ॥
Meaning
સંજયઃ ઉવાચ — Sañjaya said; દૃષ્ટ્વા — after seeing; તુ — but; પાંડવ-અનીકમ્ — the soldiers of the Pāṇḍavas; વ્યૂઢમ્ — arranged in a military phalanx; દુર્યોધનઃ — King Duryodhana; તદા — at that time; આચાર્યમ્ — the teacher; ઉપસંગમ્ય — approaching; રાજા — the king; વચનમ્ — words; અબ્રવીત્ — spoke.
Translation
Sañjaya said: O King, after looking over the army arranged in military formation by the sons of Pāṇḍu, King Duryodhana went to his teacher and spoke the following words.
શ્લોકઃ
પશ્યૈતાં પાંડુપુત્રાણામાચાર્ય મહતીં ચમૂમ્ ।
વ્યૂઢાં દ્રુપદપુત્રેણ તવ શિષ્યેણ ધીમતા ॥ 3 ॥
Meaning
પશ્ય — behold; એતામ્ — this; પાંડુ-પુત્રાનામ્ — of the sons of Pāṇḍu; આચાર્ય — O teacher; મહતીમ્ — great; ચમૂમ્ — military force; વ્યૂઢામ્ — arranged; દ્રુપદ-પુત્રેણ — by the son of Drupada; તવ — your; શિષ્યેણ — disciple; ધી-મતા — very intelligent.
Translation
O my teacher, behold the great army of the sons of Pāṇḍu, so expertly arranged by your intelligent disciple the son of Drupada.
શ્લોકઃ
અત્ર શૂરા મહેષ્વાસા ભીમાર્જુનસમા યુધિ ।
યુયુધાનો વિરાટશ્ચ દ્રુપદશ્ચ મહારથઃ ॥ 4 ॥
Meaning
અત્ર — here; શૂરાઃ — heroes; મહા-ઇષુ-આસાઃ — mighty bowmen; ભીમ-અર્જુન — to Bhīma and Arjuna; સમાઃ — equal; યુધિ — in the fight; યુયુધાનઃ — Yuyudhāna; વિરાટઃ — Virāṭa; ચ — also; દ્રુપદઃ — Drupada; ચ — also; મહા-રથઃ — great fighter.
Translation
Here in this army are many heroic bowmen equal in fighting to Bhīma and Arjuna: great fighters like Yuyudhāna, Virāṭa and Drupada.
શ્લોકઃ
ધૃષ્ટકેતુશ્ચેકિતાનઃ કાશિરાજશ્ચ વીર્યવાન્ ।
પુરુજિત્કુંતિભોજશ્ચ શૈબ્યશ્ચ નરપુંગવઃ ॥ 5 ॥
Meaning
ધૃષ્ટકેતુઃ — Dhriṣṭaketu; ચેકિતાનઃ — Cekitāna; કાશિરાજઃ — Kāśirāja; ચ — also; વીર્ય-વાન્ — very powerful; પુરુજિત્ — Purujit; કુંતિભોજઃ — Kuntibhoja; ચ — and; શૈબ્યઃ — Śaibya; ચ — and; નર-પુંગવઃ — hero in human society.
Translation
There are also great heroic, powerful fighters like Dhriṣṭaketu, Cekitāna, Kāśirāja, Purujit, Kuntibhoja and Śaibya.
શ્લોકઃ
યુધામન્યુશ્ચ વિક્રાંત ઉત્તમૌજાશ્ચ વીર્યવાન્ ।
સૌભદ્રો દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વ એવ મહારથાઃ ॥ 6 ॥
Meaning
યુધામન્યુઃ — Yudhāmanyu; ચ — and; વિક્રાંતઃ — mighty; ઉત્તમૌજાઃ — Uttamaujā; ચ — and; વીર્ય-વાન્ — very powerful; સૌભદ્રઃ — the son of Subhadrā; દ્રૌપદેયાઃ — the sons of Draupadī; ચ — and; સર્વે — all; એવ — certainly; મહા-રથાઃ — great chariot fighters.
Translation
There are the mighty Yudhāmanyu, the very powerful Uttamaujā, the son of Subhadrā and the sons of Draupadī. All these warriors are great chariot fighters.
શ્લોકઃ
અસ્માકં તુ વિશિષ્ટા યે તાન્નિબોધ દ્વિજોત્તમ ।
નાયકા મમ સૈન્યસ્ય સંજ્ઞાર્થ તાન્બ્રવીમિ તે ॥ 7 ॥
Meaning
અસ્માકમ્ — our; તુ — but; વિશિષ્ટાઃ — especially powerful; યે — who; તાન્ — them; નિબોધ — just take note of, be informed; દ્વિજ-ઉત્તમ — O best of the brāhmaṇas; નાયકાઃ — captains; મમ — my; સૈન્યસ્ય — of the soldiers; સંજ્ઞા-અર્થમ્ — for information; તાન્ — them; બ્રવીમિ — I am speaking; તે — to you.
Translation
But for your information, O best of the brāhmaṇas, let me tell you about the captains who are especially qualified to lead my military force.
શ્લોકઃ
ભવાન્ભીષ્મશ્ચ કર્ણશ્ચ કૃપશ્ચ સમિતિંજયઃ ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સૌમદત્તિસ્તથૈવ ચ ॥ 8 ॥
Meaning
ભવાન્ — your good self; ભીષ્મઃ — Grandfather Bhīṣma; ચ — also; કર્ણઃ — Karṇa; ચ — and; કૃપઃ — Kripa; ચ — and; સમિતિમ્-જયઃ — always victorious in battle; અશ્વત્થામા — Aśvatthāmā; વિકર્ણઃ — Vikarṇa; ચ — as well as; સૌમદત્તિઃ — the son of Somadatta; તથા — as well as; એવ — certainly; ચ — also.
Translation
There are personalities like you, Bhīṣma, Karṇa, Kripa, Aśvatthāmā, Vikarṇa and the son of Somadatta called Bhūriśravā, who are always victorious in battle.
શ્લોકઃ
અન્યે ચ બહવઃ શૂરા મદર્થે ત્યક્તજીવિતાઃ ।
નાનાશસ્ત્રપ્રહરણાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 9 ॥
Meaning
અન્યે — others; ચ — also; બહવઃ — in great numbers; શૂરાઃ — heroes; મત્-અર્થે — for my sake; ત્યક્ત-જીવિતાઃ — prepared to risk life; નાના — many; શસ્ત્ર — weapons; પ્રહરણાઃ — equipped with; સર્વે — all of them; યુદ્ધ-વિશારદાઃ — experienced in military science.
Translation
There are many other heroes who are prepared to lay down their lives for my sake. All of them are well equipped with different kinds of weapons, and all are experienced in military science.
શ્લોકઃ
અપર્યાપ્તં તદસ્માકં બલં ભીષ્માભિરક્ષિતમ્ ।
પર્યાપ્તં ત્વિદમેતેષાં બલં ભીમાભિરક્ષિતમ્ ॥ 10 ॥
Meaning
અપર્યાપ્તમ્ — immeasurable; તત્ — that; અસ્માકમ્ — of ours; બલમ્ — strength; ભીષ્મ — by Grandfather Bhīṣma; અભિરક્ષિતમ્ — perfectly protected; પર્યાપ્તમ્ — limited; તુ — but; ઇદમ્ — all this; એતેષામ્ — of the Pāṇḍavas; બલમ્ — strength; ભીમ — by Bhīma; અભિરક્ષિતમ્ — carefully protected.
Translation
Our strength is immeasurable, and we are perfectly protected by Grandfather Bhīṣma, whereas the strength of the Pāṇḍavas, carefully protected by Bhīma, is limited.
શ્લોકઃ
અયનેષુ ચ સર્વેષુ યથાભાગવમસ્થિતાઃ ।
ભીષ્મમેવાભિરક્ષંતુ ભવંતઃ સર્વ એવ હિ ॥ 11 ॥
Meaning
અયનેષુ — in the strategic points; ચ — also; સર્વેષુ — everywhere; યથા-ભાગમ્ — as differently arranged; અવસ્થિતાઃ — situated; ભીષ્મમ્ — unto Grandfather Bhīṣma; એવ — certainly; અભિરક્ષંતુ — should give support; ભવંતઃ — you; સર્વે — all respectively; એવ હિ — certainly.
Translation
All of you must now give full support to Grandfather Bhīṣma, as you stand at your respective strategic points of entrance into the phalanx of the army.
શ્લોકઃ
તસ્ય સંજનયન્હર્ષં કુરુવૃદ્ધઃ પિતામહઃ ।
સિંહનાદં વિનદ્યોચ્ચઐઃ શંખં દધ્મૌ પ્રતાપવાન્ ॥ 12 ॥
Meaning
તસ્ય — his; સંજનયન્ — increasing; હર્ષમ્ — cheerfulness; કુરુ-વૃદ્ધઃ — the grandsire of the Kuru dynasty (Bhīṣma); પિતામહઃ — the grandfather; સિંહ-નાદમ્ — roaring sound, like that of a lion; વિનદ્ય — vibrating; ઉચ્ચૈઃ — very loudly; શંખમ્ — conchshell; દધ્મૌ — blew; પ્રતાપ-વાન્ — the valiant.
Translation
Then Bhīṣma, the great valiant grandsire of the Kuru dynasty, the grandfather of the fighters, blew his conchshell very loudly, making a sound like the roar of a lion, giving Duryodhana joy.
શ્લોકઃ
તતઃ શંખાશ્ચ ભેર્યશ્ચ પણવાનકગોમુખાઃ ।
સહસૈવાભ્યહન્યંત સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 13 ॥
Meaning
તતઃ — thereafter; શંખાઃ — conchshells; ચ — also; ભેર્યઃ — large drums; ચ — and; પણવ-આનક — small drums and kettledrums; ગો-મુખાઃ — horns; સહસા — all of a sudden; એવ — certainly; અભ્યહન્યંત — were simultaneously sounded; સઃ — that; શબ્દઃ — combined sound; તુમુલઃ — tumultuous; અભવત્ — became.
Translation
After that, the conchshells, drums, bugles, trumpets and horns were all suddenly sounded, and the combined sound was tumultuous.
શ્લોકઃ
તતઃ શ્વેતૈર્હયૈર્યુક્તે મહતિ સ્યંદને સ્થિતૌ ।
માધવઃ પાંડવશ્ચૈવ દિવ્યૌ શંખૌ પ્રદધ્મતુઃ ॥ 14 ॥
Meaning
તતઃ — thereafter; શ્વેતૈઃ — with white; હયૈઃ — horses; યુક્તે — being yoked; મહતિ — in a great; સ્યંદને — chariot; સ્થિતૌ — situated; માધવઃ — Kriṣṇa (the husband of the goddess of fortune); પાંડવઃ — Arjuna (the son of Pāṇḍu); ચ — also; એવ — certainly; દિવ્યૌ — transcendental; શંખૌ — conchshells; પ્રદધ્મતુઃ — sounded.
Translation
On the other side, both Lord Kriṣṇa and Arjuna, stationed on a great chariot drawn by white horses, sounded their transcendental conchshells.
શ્લોકઃ
પાંચજન્યં હૃષીકેશો દેવદત્તં ધનંજયઃ ।
પૌંડ્રં દધ્મૌ મહાશંખં ભીમકર્મા વૃકોદરઃ ॥ 15 ॥
Meaning
પાંચજન્યમ્ — the conchshell named Pāñcajanya; હૃષીક-ઈશઃ — Hriṣīkeśa (Kriṣṇa, the Lord who directs the senses of the devotees); દેવદત્તમ્ — the conchshell named Devadatta; ધનમ્-જયઃ — Dhanañjaya (Arjuna, the winner of wealth); પૌંડ્રમ્ — the conch named Pauṇḍra; દધ્મૌ — blew; મહા-શંખમ્ — the terrific conchshell; ભીમ-કર્મા — one who performs herculean tasks; વૃક-ઉદરઃ — the voracious eater (Bhīma).
Translation
Lord Kriṣṇa blew His conchshell, called Pāñcajanya; Arjuna blew his, the Devadatta; and Bhīma, the voracious eater and performer of herculean tasks, blew his terrific conchshell, called Pauṇḍra.
શ્લોકઃ
અનંતવિજયં રાજા કુંતીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સુઘોષમણિપુષ્પકૌ ॥ 16 ॥
કાશ્યશ્ચ પરમેષ્વાસઃ શિખંડી ચ મહારથઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વિરાટશ્ચ સાત્યકિશ્ચાપરાજિતઃ ॥ 17 ॥
દ્રુપદો દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વશઃ પૃથિવીપતે ।
સૌભદ્રશ્ચ મહાબાહુઃ શંખાંદધ્મુઃ પૃથક્પૃથક્ ॥ 18 ॥
Meaning
અનંત-વિજયમ્ — the conch named Ananta-vijaya; રાજા — the king; કુંતી-પુત્રઃ — the son of Kuntī; યુધિષ્ઠિરઃ — Yudhiṣṭhira; નકુલઃ — Nakula; સહદેવઃ — Sahadeva; ચ — and; સુઘોષ-મણિપુષ્પકૌ — the conches named Sughoṣa and Maṇipuṣpaka; કાશ્યઃ — the King of Kāśī (Vārāṇasī); ચ — and; પરમ-ઇષુ-આસઃ — the great archer; શિખંડી — Śikhaṇḍī; ચ — also; મહા-રથઃ — one who can fight alone against thousands; ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ — Dhriṣṭadyumna (the son of King Drupada); વિરાટઃ — Virāṭa (the prince who gave shelter to the Pāṇḍavas while they were in disguise); ચ — also; સાત્યકિઃ — Sātyaki (the same as Yuyudhāna, the charioteer of Lord Kriṣṇa); ચ — and; અપરાજિતઃ — who had never been vanquished; દ્રુપદઃ — Drupada, the King of Pāñcāla; દ્રૌપદેયાઃ — the sons of Draupadī; ચ — also; સર્વશઃ — all; પૃથિવી-પતે — O King; સૌભદ્રઃ — Abhimanyu, the son of Subhadrā; ચ — also; મહા-બાહુઃ — mighty-armed; શંખાન્ — conchshells; દધ્મુઃ — blew; પૃથક્ પૃથક્ — each separately.
Translation
King Yudhiṣṭhira, the son of Kuntī, blew his conchshell, the Ananta-vijaya, and Nakula and Sahadeva blew the Sughoṣa and Maṇipuṣpaka. That great archer the King of Kāśī, the great fighter Śikhaṇḍī, Dhriṣṭadyumna, Virāṭa, the unconquerable Sātyaki, Drupada, the sons of Draupadī, and others, O King, such as the mighty-armed son of Subhadrā, all blew their respective conchshells.
શ્લોકઃ
સ ઘોષો ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં હૃદયાનિ વ્યદારયત્ ।
નભશ્ચ પૃથિવીં ચૈવ તુમુલોઽભ્યનુનાદયન્ ॥ 19 ॥
Meaning
સઃ — that; ઘોષઃ — vibration; ધાર્તરાષ્ટ્રાણામ્ — of the sons of Dhritarāṣṭra; હૃદયાનિ — hearts; વ્યદારયત્ — shattered; નભઃ — the sky; ચ — also; પૃથિવીમ્ — the surface of the earth; ચ — also; એવ — certainly; તુમુલઃ — uproarious; અભ્યનુનાદયન્ — resounding.
Translation
The blowing of these different conchshells became uproarious. Vibrating both in the sky and on the earth, it shattered the hearts of the sons of Dhritarāṣṭra.
શ્લોકઃ
અથ વ્યવસ્થિતાંદૃષ્ટ્વા ધાર્તરાષ્ટ્રાન્કપિધ્વજઃ ।
પ્રવૃત્તે શસ્ત્રસંપાતે ધનુરુદ્યમ્ય પાંડવઃ ।
હૃષીકેશં તદા વાક્યમિદમાહ મહીપતે ॥ 20 ॥
Meaning
અથ — thereupon; વ્યવસ્થિતાન્ — situated; દૃષ્ટ્વા — looking upon; ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ — the sons of Dhritarāṣṭra; કપિ-ધ્વજઃ — he whose flag was marked with Hanumān; પ્રવૃત્તે — while about to engage; શસ્ત્ર-સંપાતે — in releasing his arrows; ધનુઃ — bow; ઉદ્યમ્ય — taking up; પાંડવઃ — the son of Pāṇḍu (Arjuna); હૃષીકેશમ્ — unto Lord Kriṣṇa; તદા — at that time; વાક્યમ્ — words; ઇદમ્ — these; આહ — said; મહી-પતે — O King.
Translation
At that time Arjuna, the son of Pāṇḍu, seated in the chariot bearing the flag marked with Hanumān, took up his bow and prepared to shoot his arrows. O King, after looking at the sons of Dhritarāṣṭra drawn in military array, Arjuna then spoke to Lord Kriṣṇa these words.
શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
સેનયોરુભયોર્મધ્યે રથં સ્થાપય મેઽચ્યુત ।
યાવદેતાન્નિરીક્ષેઽહં યોદ્ધુકામાનવસ્થિતાન્ ॥ 21 ॥
કૈર્મયા સહ યોદ્ધવ્યમસ્મિન્રણસમુદ્યમે ॥ 22 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; સેનયોઃ — of the armies; ઉભયોઃ — both; મધ્યે — between; રથમ્ — the chariot; સ્થાપય — please keep; મે — my; અચ્યુત — O infallible one; યાવત્ — as long as; એતાન્ — all these; નિરીક્ષે — may look upon; અહમ્ — I; યોદ્ધુ-કામાન્ — desiring to fight; અવસ્થિતાન્ — arrayed on the battlefield; કૈઃ — with whom; મયા — by me; સહ — together; યોદ્ધવ્યમ્ — have to fight; અસ્મિન્ — in this; રણ — strife; સમુદ્યમે — in the attempt.
Translation
Arjuna said: O infallible one, please draw my chariot between the two armies so that I may see those present here, who desire to fight, and with whom I must contend in this great trial of arms.
શ્લોકઃ
યોત્સ્યમાનાનવેક્ષેઽહં ય એતેઽત્ર સમાગતાઃ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્બુદ્ધેર્યુદ્ધે પ્રિયચિકીર્ષવઃ ॥ 23 ॥
Meaning
યોત્સ્યમાનાન્ — those who will be fighting; અવેક્ષે — let me see; અહમ્ — I; યે — who; એતે — those; અત્ર — here; સમાગતાઃ — assembled; ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય — for the son of Dhritarāṣṭra; દુર્બુદ્ધેઃ — evil-minded; યુદ્ધે — in the fight; પ્રિય — well; ચિકીર્ષવઃ — wishing.
Translation
Let me see those who have come here to fight, wishing to please the evil-minded son of Dhritarāṣṭra.
શ્લોકઃ
સંજય ઉવાચ
એવમુક્તો હૃષીકેશો ગુડાકેશેન ભારત ।
સેનયોરુભયોર્મધ્યે સ્થાપયિત્વા રથોત્તમમ્ ॥ 24 ॥
Meaning
સંજયઃ ઉવાચ — Sañjaya said; એવમ્ — thus; ઉક્તઃ — addressed; હૃષીકેશઃ — Lord Kriṣṇa; ગુડાકેશેન — by Arjuna; ભારત — O descendant of Bharata; સેનયોઃ — of the armies; ઉભયોઃ — both; મધ્યે — in the midst; સ્થાપયિત્વા — placing; રથ-ઉત્તમમ્ — the finest chariot.
Translation
Sañjaya said: O descendant of Bharata, having thus been addressed by Arjuna, Lord Kriṣṇa drew up the fine chariot in the midst of the armies of both parties.
શ્લોકઃ
ભીષ્મદ્રોણપ્રમુખતઃ સર્વેષાં ચ મહીક્ષિતામ્ ।
ઉવાચ પાર્થ પશ્યૈતાન્સમવેતાન્કુરુનિતિ ॥ 25 ॥
Meaning
ભીષ્મ — Grandfather Bhīṣma; દ્રોણ — the teacher Droṇa; પ્રમુખતઃ — in front of; સર્વેષામ્ — all; ચ — also; મહી-ક્ષિતામ્ — chiefs of the world; ઉવાચ — said; પાર્થ — O son of Prithā; પશ્ય — just behold; એતાન્ — all of them; સમવેતાન્ — assembled; કુરૂન્ — the members of the Kuru dynasty; ઇતિ — thus.
Translation
In the presence of Bhīṣma, Droṇa and all the other chieftains of the world, the Lord said, “Just behold, Pārtha, all the Kurus assembled here.”
શ્લોકઃ
તત્રાપશ્યત્સ્થિતાન્પાર્થઃ પિતૄનથ પિતામહાન્।
આચાર્યાન્માતુલાન્ભ્રાતૄન્પુત્રાન્પૌત્રાન્સખીંસ્તથા।
શ્વશઉરાન્સુહૃદશ્ચૈવ સેનયોરુભયોરપિ ॥ 26 ॥
Meaning
તત્ર — there; અપશ્યત્ — he could see; સ્થિતાન્ — standing; પાર્થઃ — Arjuna; પિતૄન્ — fathers; અથ — also; પિતામહાન્ — grandfathers; આચાર્યાન્ — teachers; માતુલાન્ — maternal uncles; ભ્રાતૄન્ — brothers; પુત્રાન્ — sons; પૌત્રાન્ — grandsons; સખીન્ — friends; તથા — too; શ્વશુરાન્ — fathers-in-law; સુહૃદઃ — well-wishers; ચ — also; એવ — certainly; સેનયોઃ — of the armies; ઉભયોઃ — of both parties; અપિ — including.
Translation
There Arjuna could see, within the midst of the armies of both parties, his fathers, grandfathers, teachers, maternal uncles, brothers, sons, grandsons, friends, and also his fathers-in-law and well-wishers.
શ્લોકઃ
તાન્સમીક્ષ્ય સ કૌંતેયઃ સર્વાન્બંધૂનવસ્થિતાન્ ।
કૃપયા પરયાવિષ્ટો વિષીદન્નિદમબ્રવીત્ ॥ 27 ॥
Meaning
તાન્ — all of them; સમીક્ષ્ય — after seeing; સઃ — he; કૌંતેયઃ — the son of Kuntī; સર્વાન્ — all kinds of; બંધૂન્ — relatives; અવસ્થિતાન્ — situated; કૃપયા — by compassion; પરયા — of a high grade; આવિષ્ટઃ — overwhelmed; વિષીદન્ — while lamenting; ઇદમ્ — thus; અબ્રવીત્ — spoke.
Translation
When the son of Kuntī, Arjuna, saw all these different grades of friends and relatives, he became overwhelmed with compassion and spoke thus.
શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
દૃષ્ટ્વેમં સ્વજનં કૃષ્ણ યુયુત્સું સમુપસ્થિતમ્ ।
સીદંતિ મમ ગાત્રાણિ મુખં ચ પરિશઉષ્યતિ ॥ 28 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; દૃષ્ટ્વા — after seeing; ઇમમ્ — all these; સ્વ-જનમ્ — kinsmen; કૃષ્ણ — O Kriṣṇa; યુયુત્સુમ્ — all in a fighting spirit; સમુપસ્થિતમ્ — present; સીદંતિ — are quivering; મમ — my; ગાત્રાણિ — limbs of the body; મુખમ્ — mouth; ચ — also; પરિશુષ્યતિ — is drying up.
Translation
Arjuna said: My dear Kriṣṇa, seeing my friends and relatives present before me in such a fighting spirit, I feel the limbs of my body quivering and my mouth drying up.
શ્લોકઃ
વેપથુશ્ચ શરીરે મે રોમહર્ષશ્ચ જાયતે ।
ગાંડીવં સ્રંસતે હસ્તાત્ત્વક્ચઐવ પરિદહ્યતે ॥ 29 ॥
Meaning
વેપથુઃ — trembling of the body; ચ — also; શરીરે — on the body; મે — my; રોમ-હર્ષઃ — standing of hair on end; ચ — also; જાયતે — is taking place; ગાંડીવમ્ — the bow of Arjuna; સ્રંસતે — is slipping; હસ્તાત્ — from the hand; ત્વક્ — skin; ચ — also; એવ — certainly; પરિદહ્યતે — is burning.
Translation
My whole body is trembling, my hair is standing on end, my bow Gāṇḍīva is slipping from my hand, and my skin is burning.
શ્લોકઃ
ન ચ શક્નોમ્યવસ્થાતું ભ્રમતીવ ચ મે મનઃ ।
નિમિત્તાનિ ચ પશ્યામિ વિપરીતાનિ કેશવ ॥ 30 ॥
Meaning
ન — nor; ચ — also; શક્નોમિ — am I able; અવસ્થાતુમ્ — to stay; ભ્રમતિ — forgetting; ઇવ — as; ચ — and; મે — my; મનઃ — mind; નિમિત્તાનિ — causes; ચ — also; પશ્યામિ — I see; વિપરીતાનિ — just the opposite; કેશવ — O killer of the demon Keśī (Kriṣṇa).
Translation
I am now unable to stand here any longer. I am forgetting myself, and my mind is reeling. I see only causes of misfortune, O Kriṣṇa, killer of the Keśī demon.
શ્લોકઃ
ન ચ શ્રેયોઽનુપશ્યામિ હત્વા સ્વજનમાહવે ।
ન કાંક્ષે વિજયં કૃષ્ણ ન ચ રાજ્યં સુખાનિ ચ ॥ 31 ॥
Meaning
ન — nor; ચ — also; શ્રેયઃ — good; અનુપશ્યામિ — do I foresee; હત્વા — by killing; સ્વ-જનમ્ — own kinsmen; આહવે — in the fight; ન — nor; કાંક્ષે — do I desire; વિજયમ્ — victory; કૃષ્ણ — O Kriṣṇa; ન — nor; ચ — also; રાજ્યમ્ — kingdom; સુખાનિ — happiness thereof; ચ — also.
Translation
I do not see how any good can come from killing my own kinsmen in this battle, nor can I, my dear Kriṣṇa, desire any subsequent victory, kingdom or happiness.
શ્લોકઃ
કિં નો રાજ્યેન ગોવિંદ કિં ભોગૈર્જીવિતેન વા ।
યેષામર્થે કાઙ્ક્ષિતં નો રાજ્યં ભોગાઃ સુખાનિ ચ ॥ 32 ॥
ત ઇમેઽવસ્થિતા યુદ્ધે પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા ધનાનિ ચ ।
આચાર્યાઃ પિતરઃ પુત્રાસ્તથૈવ ચ પિતામહાઃ ॥ 33 ॥
માતુલાઃ શ્વશઉરાઃ પૌત્રાઃ શ્યાલાઃ સંબંધિનસ્તથા ।
એતાન્ન હંતુમિચ્છામિ ઘ્નતોઽપિ મધુસૂદન ॥ 34 ॥
અપિ ત્રૈલોક્યરાજ્યસ્ય હેતોઃ કિં નુ મહીકૃતે ।
નિહત્ય ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નઃ કા પ્રીતિઃ સ્યાજ્જનાર્દન ॥ 35 ॥
Meaning
કિમ્ — what use; નઃ — to us; રાજ્યેન — is the kingdom; ગોવિંદ — O Kriṣṇa; કિમ્ — what; ભોગૈઃ — enjoyment; જીવિતેન — living; વા — either; યેષામ્ — of whom; અર્થે — for the sake; કાંક્ષિતમ્ — is desired; નઃ — by us; રાજ્યમ્ — kingdom; ભોગાઃ — material enjoyment; સુખાનિ — all happiness; ચ — also; તે — all of them; ઇમે — these; અવસ્થિતાઃ — situated; યુદ્ધે — on this battlefield; પ્રાણાન્ — lives; ત્યક્ત્વા — giving up; ધનાનિ — riches; ચ — also; આચાર્યાઃ — teachers; પિતરઃ — fathers; પુત્રાઃ — sons; તથા — as well as; એવ — certainly; ચ — also; પિતામહાઃ — grandfathers; માતુલાઃ — maternal uncles; શ્વશુરાઃ — fathers-in-law; પૌત્રાઃ — grandsons; શ્યાલાઃ — brothers-in-law; સંબંધિનઃ — relatives; તથા — as well as; એતાન્ — all these; ન — never; હંતુમ્ — to kill; ઇચ્ચામિ — do I wish; ઘ્નતઃ — being killed; અપિ — even; મધુસૂદન — O killer of the demon Madhu (Kriṣṇa); અપિ — even if; ત્રૈ-લોક્ય — of the three worlds; રાજ્યસ્ય — for the kingdom; હેતોઃ — in exchange; કિં નુ — what to speak of; મહી-કૃતે — for the sake of the earth; નિહત્ય — by killing; ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ — the sons of Dhritarāṣṭra; નઃ — our; કા — what; પ્રીતિઃ — pleasure; સ્યાત્ — will there be; જનાર્દન — O maintainer of all living entities.
Translation
O Govinda, of what avail to us are a kingdom, happiness or even life itself when all those for whom we may desire them are now arrayed on this battlefield? O Madhusūdana, when teachers, fathers, sons, grandfathers, maternal uncles, fathers-in-law, grandsons, brothers-in-law and other relatives are ready to give up their lives and properties and are standing before me, why should I wish to kill them, even though they might otherwise kill me? O maintainer of all living entities, I am not prepared to fight with them even in exchange for the three worlds, let alone this earth. What pleasure will we derive from killing the sons of Dhritarāṣṭra?
શ્લોકઃ
પાપમેવાશ્રયેદસ્માન્હત્વૈતાનાતતાયિનઃ ।
તસ્માન્નાર્હા વયં હંતું ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સબાંધવાન્ ।
સ્વજનં હિ કથં હત્વા સુખિનઃ સ્યામ માધવ ॥ 36 ॥
Meaning
પાપમ્ — vices; એવ — certainly; આશ્રયેત્ — must come upon; અસ્માન્ — us; હત્વા — by killing; એતાન્ — all these; આતતાયિનઃ — aggressors; તસ્માત્ — therefore; ન — never; અર્હાઃ — deserving; વયમ્ — we; હંતુમ્ — to kill; ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ — the sons of Dhritarāṣṭra; સ-બાંધવાન્ — along with friends; સ્વ-જનમ્ — kinsmen; હિ — certainly; કથમ્ — how; હત્વા — by killing; સુખિનઃ — happy; સ્યામ — will we become; માધવ — O Kriṣṇa, husband of the goddess of fortune.
Translation
Sin will overcome us if we slay such aggressors. Therefore it is not proper for us to kill the sons of Dhritarāṣṭra and our friends. What should we gain, O Kriṣṇa, husband of the goddess of fortune, and how could we be happy by killing our own kinsmen?
શ્લોકઃ
યદ્યપ્યેતે ન પશ્યંતિ લોભોપહતચેતસઃ ।
કુલક્ષયકૃતં દોષં મિત્રદ્રોહે ચ પાતકમ્ ॥ 37 ॥
કથં ન જ્ઞેયમસ્માભિઃ પાપાદસ્મન્નિવર્તિતુમ્ ।
કુલક્ષયકૃતં દોષં પ્રપશ્યદ્ભઇર્જનાર્દન ॥ 38 ॥
Meaning
યદિ — if; અપિ — even; એતે — they; ન — do not; પશ્યંતિ — see; લોભ — by greed; ઉપહત — overpowered; ચેતસઃ — their hearts; કુલ-ક્ષય — in killing the family; કૃતમ્ — done; દોષમ્ — fault; મિત્ર-દ્રોહે — in quarreling with friends; ચ — also; પાતકમ્ — sinful reactions; કથમ્ — why; ન — should not; જ્ઞેયમ્ — be known; અસ્માભિઃ — by us; પાપાત્ — from sins; અસ્માત્ — these; નિવર્તિતુમ્ — to cease; કુલ-ક્ષય — in the destruction of a dynasty; કૃતમ્ — done; દોષમ્ — crime; પ્રપશ્યદ્ભિઃ — by those who can see; જનાર્દન — O Kriṣṇa.
Translation
O Janārdana, although these men, their hearts overtaken by greed, see no fault in killing one’s family or quarreling with friends, why should we, who can see the crime in destroying a family, engage in these acts of sin?
શ્લોકઃ
કુલક્ષયે પ્રણશ્યંતિ કુલધર્માઃ સનાતનાઃ ।
ધર્મે નષ્ટે કુલં કૃત્સ્નમધર્મોઽભિભવત્યુત ॥ 39 ॥
Meaning
કુલ-ક્ષયે — in destroying the family; પ્રણશ્યંતિ — become vanquished; કુલ-ધર્માઃ — the family traditions; સનાતનાઃ — eternal; ધર્મે — religion; નષ્ટે — being destroyed; કુલમ્ — family; કૃત્સ્નમ્ — whole; અધર્મઃ — irreligion; અભિભવતિ — transforms; ઉત — it is said.
Translation
With the destruction of the dynasty, the eternal family tradition is vanquished, and thus the rest of the family becomes involved in irreligion.
શ્લોકઃ
અધર્માભિભવાત્કૃષ્ણ પ્રદુષ્યંતિ કુલસ્ત્રિયઃ ।
સ્ત્રીષુ દુષ્ટાસુ વાર્ષ્ણેય જાયતે વર્ણસંકરઃ ॥ 40 ॥
Meaning
અધર્મ — irreligion; અભિભવાત્ — having become predominant; કૃષ્ણ — O Kriṣṇa; પ્રદુષ્યંતિ — become polluted; કુલ-સ્ત્રિયઃ — family ladies; સ્ત્રીષુ — by the womanhood; દુષ્ટાસુ — being so polluted; વાર્ષ્ણેય — O descendant of Vriṣṇi; જાયતે — comes into being; વર્ણ-સંકરઃ — unwanted progeny.
Translation
When irreligion is prominent in the family, O Kriṣṇa, the women of the family become polluted, and from the degradation of womanhood, O descendant of Vriṣṇi, comes unwanted progeny.
શ્લોકઃ
સંકરો નરકાયૈવ કુલઘ્નઆનાં કુલસ્ય ચ ।
પતંતિ પિતરો હ્યેષાં લુપ્તપિંડોદકક્રિયાઃ ॥ 41 ॥
Meaning
સંકરઃ — such unwanted children; નરકાય — make for hellish life; એવ — certainly; કુલ-ઘ્નાનામ્ — for those who are killers of the family; કુલસ્ય — for the family; ચ — also; પતંતિ — fall down; પિતરઃ — forefathers; હિ — certainly; એષામ્ — of them; લુપ્ત — stopped; પિંડ — of offerings of food; ઉદક — and water; ક્રિયાઃ — performances.
Translation
An increase of unwanted population certainly causes hellish life both for the family and for those who destroy the family tradition. The ancestors of such corrupt families fall down, because the performances for offering them food and water are entirely stopped.
શ્લોકઃ
દોષૈરેતૈઃ કુલઘ્નઆનાં વર્ણસંકરકારકૈઃ ।
ઉત્સાદ્યંતે જાતિધર્માઃ કુલધર્માશ્ચ શાશ્વતાઃ ॥ 42 ॥
Meaning
દોષૈઃ — by such faults; એતૈઃ — all these; કુલ-ઘ્નાનામ્ — of the destroyers of the family; વર્ણ-સંકર — of unwanted children; કારકૈઃ — which are causes; ઉત્સાદ્યંતે — are devastated; જાતિ-ધર્માઃ — community projects; કુલ-ધર્માઃ — family traditions; ચ — also; શાશ્વતાઃ — eternal.
Translation
By the evil deeds of those who destroy the family tradition and thus give rise to unwanted children, all kinds of community projects and family welfare activities are devastated.
શ્લોકઃ
ઉત્સન્નકુલધર્માણાં મનુષ્યાણાં જનાર્દન ।
નરકે નિયતં વાસો ભવતીત્યનુશઉશ્રુમ ॥ 43 ॥
Meaning
ઉત્સન્ન — spoiled; કુલ-ધર્માણામ્ — of those who have the family traditions; મનુષ્યાણામ્ — of such men; જનાર્દન — O Kriṣṇa; નરકે — in hell; નિયતમ્ — always; વાસઃ — residence; ભવતિ — it so becomes; ઇતિ — thus; અનુશુશ્રુમ — I have heard by disciplic succession.
Translation
O Kriṣṇa, maintainer of the people, I have heard by disciplic succession that those whose family traditions are destroyed dwell always in hell.
શ્લોકઃ
અહો બત મહત્પાપં કર્તું વ્યવસિતા વયમ્ ।
યદ્રાજ્યસુખલોભેન હંતું સ્વજનમુદ્યતાઃ ॥ 44 ॥
Meaning
અહો — alas; બત — how strange it is; મહત્ — great; પાપમ્ — sins; કર્તુમ્ — to perform; વ્યવસિતાઃ — have decided; વયમ્ — we; યત્ — because; રાજ્ય-સુખ-લોભેન — driven by greed for royal happiness; હંતુમ્ — to kill; સ્વ-જનમ્ — kinsmen; ઉદ્યતાઃ — trying.
Translation
Alas, how strange it is that we are preparing to commit greatly sinful acts. Driven by the desire to enjoy royal happiness, we are intent on killing our own kinsmen.
શ્લોકઃ
યદિ મામપ્રતીકારમશસ્ત્રં શસ્ત્રપાણયઃ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રા રણે હન્યુસ્તન્મે ક્ષેમતરં ભવેત્ ॥ 45 ॥
Meaning
યદિ — even if; મામ્ — me; અપ્રતીકારમ્ — without being resistant; અશસ્ત્રમ્ — without being fully equipped; શસ્ત્ર-પાણયઃ — those with weapons in hand; ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ — the sons of Dhritarāṣṭra; રણે — on the battlefield; હન્યુઃ — may kill; તત્ — that; મે — for me; ક્ષેમ-તરમ્ — better; ભવેત્ — would be.
Translation
Better for me if the sons of Dhritarāṣṭra, weapons in hand, were to kill me unarmed and unresisting on the battlefield.
શ્લોકઃ
સંજય ઉવાચ
એવમુક્ત્વાર્જુનઃ સંખ્યે રથોપસ્થ ઉપાવિશત્ ।
વિસૃજ્ય સશરં ચાપં શોકસંવિગ્નમાનસઃ ॥ 46 ॥
Meaning
સંજયઃ ઉવાચ — Sañjaya said; એવમ્ — thus; ઉક્ત્વા — saying; અર્જુનઃ — Arjuna; સંખ્યે — in the battlefield; રથ — of the chariot; ઉપસ્થે — on the seat; ઉપાવિશત્ — sat down again; વિસૃજ્ય — putting aside; સ-શરમ્ — along with arrows; ચાપમ્ — the bow; શોક — by lamentation; સંવિગ્ન — distressed; માનસઃ — within the mind.
Translation
Sañjaya said: Arjuna, having thus spoken on the battlefield, cast aside his bow and arrows and sat down on the chariot, his mind overwhelmed with grief.
Browse Related Categories:
