શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞમેવ ચ ।
એતદ્વેદિતુમિચ્છામિ જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચ કેશવ ॥ 1 ॥
શ્રીભગવાનુવાચ
ઇદં શરીરં કૌંતેય ક્ષેત્રમિત્યભિધીયતે ।
એતદ્યો વેત્તિ તં પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તદ્વિદઃ ॥ 2 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; પ્રકૃતિમ્ — nature; પુરુષમ્ — the enjoyer; ચ — also; એવ — certainly; ક્ષેત્રમ્ — the field; ક્ષેત્ર-જ્ઞમ્ — the knower of the field; એવ — certainly; ચ — also; એતત્ — all this; વેદિતુમ્ — to understand; ઇચ્ચામિ — I wish; જ્ઞાનમ્ — knowledge; જ્ઞેયમ્ — the object of knowledge; ચ — also; કેશવ — O Kriṣṇa; શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — the Personality of Godhead said; ઇદમ્ — this; શરીરમ્ — body; કૌંતેય — O son of Kuntī; ક્ષેત્રમ્ — the field; ઇતિ — thus; અભિધીયતે — is called; એતત્ — this; યઃ — one who; વેત્તિ — knows; તમ્ — he; પ્રાહુઃ — is called; ક્ષેત્ર-જ્ઞઃ — the knower of the field; ઇતિ — thus; તત્-વિદઃ — by those who know this.
Translation
Arjuna said: O my dear Kriṣṇa, I wish to know about prakriti [nature], puruṣa [the enjoyer], and the field and the knower of the field, and of knowledge and the object of knowledge. The Supreme Personality of Godhead said: This body, O son of Kuntī, is called the field, and one who knows this body is called the knower of the field.
શ્લોકઃ
ક્ષેત્રજ્ઞં ચાપિ માં વિદ્ધિ સર્વક્ષેત્રેષુ ભારત ।
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોર્જ્ઞાનં યત્તજ્જ્ઞાનં મતં મમ ॥ 3 ॥
Meaning
ક્ષેત્ર-જ્ઞમ્ — the knower of the field; ચ — also; અપિ — certainly; મામ્ — Me; વિદ્ધિ — know; સર્વ — all; ક્ષેત્રેષુ — in bodily fields; ભારત — O son of Bharata; ક્ષેત્ર — the field of activities (the body); ક્ષેત્ર-જ્ઞયોઃ — and the knower of the field; જ્ઞાનમ્ — knowledge of; યત્ — that which; તત્ — that; જ્ઞાનમ્ — knowledge; મતમ્ — opinion; મમ — My.
Translation
O scion of Bharata, you should understand that I am also the knower in all bodies, and to understand this body and its knower is called knowledge. That is My opinion.
શ્લોકઃ
તત્ક્ષેત્રં યચ્ચ યાદૃક્ચ યદ્વિકારિ યતશ્ચ યત્ ।
સ ચ યો યત્પ્રભાવશ્ચ તત્સમાસેન મે શઋણુ ॥ 4 ॥
Meaning
તત્ — that; ક્ષેત્રમ્ — field of activities; યત્ — what; ચ — also; યાદૃક્ — as it is; ચ — also; યત્ — having what; વિકારિ — changes; યતઃ — from which; ચ — also; યત્ — what; સઃ — he; ચ — also; યઃ — who; યત્ — having what; પ્રભાવઃ — influence; ચ — also; તત્ — that; સમાસેન — in summary; મે — from Me; શૃણુ — understand.
Translation
Now please hear My brief description of this field of activity and how it is constituted, what its changes are, whence it is produced, who that knower of the field of activities is, and what his influences are.
શ્લોકઃ
ઋષિભિર્બહુધા ગીતં છંદોભિર્વિવિધૈઃ પૃથક્ ।
બ્રહ્મસૂત્રપદૈશ્ચૈવ હેતુમદ્ભઇર્વિનિશ્ચિતૈઃ ॥ 5 ॥
Meaning
ઋષિભિઃ — by the wise sages; બહુધા — in many ways; ગીતમ્ — described; ચંદોભિઃ — by Vedic hymns; વિવિધૈઃ — various; પૃથક્ — variously; બ્રહ્મ-સૂત્ર — of the Vedānta; પદૈઃ — by the aphorisms; ચ — also; એવ — certainly; હેતુ-મદ્ભિઃ — with cause and effect; વિનિશ્ચિતૈઃ — certain.
Translation
That knowledge of the field of activities and of the knower of activities is described by various sages in various Vedic writings. It is especially presented in Vedānta-sūtra with all reasoning as to cause and effect.
શ્લોકઃ
મહાભૂતાન્યહંકારો બુદ્ધિરવ્યક્તમેવ ચ ।
ઇંદ્રિયાણિ દશૈકં ચ પંચ ચેંદ્રિયગોચરાઃ ॥ 6 ॥
ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખં દુઃખં સંઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ ।
એતત્ક્ષેત્રં સમાસેન સવિકારમુદાહૃતમ્ ॥ 7 ॥
Meaning
મહા-ભૂતાનિ — the great elements; અહંકારઃ — false ego; બુદ્ધિઃ — intelligence; અવ્યક્તમ્ — the unmanifested; એવ — certainly; ચ — also; ઇંદ્રિયાણિ — the senses; દશ-એકમ્ — eleven; ચ — also; પંચ — five; ચ — also; ઇંદ્રિય-ગો-ચરાઃ — the objects of the senses; ઇચ્ચા — desire; દ્વેષઃ — hatred; સુખમ્ — happiness; દુઃખમ્ — distress; સંઘાતઃ — the aggregate; ચેતના — living symptoms; ધૃતિઃ — conviction; એતત્ — all this; ક્ષેત્રમ્ — the field of activities; સમાસેન — in summary; સ-વિકારમ્ — with interactions; ઉદાહૃતમ્ — exemplified.
Translation
The five great elements, false ego, intelligence, the unmanifested, the ten senses and the mind, the five sense objects, desire, hatred, happiness, distress, the aggregate, the life symptoms, and convictions – all these are considered, in summary, to be the field of activities and its interactions.
શ્લોકઃ
અમાનિત્વમદંભિત્વમહિંસા ક્ષાંતિરાર્જવમ્ ।
આચાર્યોપાસનં શૌચં સ્થૈર્યમાત્મવિનિગ્રહઃ ॥ 8 ॥
ઇંદ્રિયાર્થેષુ વૈરાગ્યમનહંકાર એવ ચ ।
જન્મમૃત્યુજરાવ્યાધિદુઃખદોષાનુદર્શનમ્ ॥ 9 ॥
અસક્તિરનભિષ્વંગઃ પુત્રદારગૃહાદિષુ ।
નિત્યં ચ સમચિત્તત્વમિષ્ટાનિષ્ટોપપત્તિષુ ॥ 10 ॥
મયિ ચાનન્યયોગેન ભક્તિરવ્યભિચારિણી ।
વિવિક્તદેશસેવિત્વમરતિર્જનસંસદિ ॥ 11 ॥
અધ્યાત્મજ્ઞાનનિત્યત્વં તત્ત્વજ્ઞાનાર્થદર્શનમ્ ।
એતજ્જ્ઞાનમિતિ પ્રોક્તમજ્ઞાનં યદતોઽન્યથા ॥ 12 ॥
Meaning
અમાનિત્વમ્ — humility; અદંભિત્વમ્ — pridelessness; અહિંસા — nonviolence; ક્ષાંતિઃ — tolerance; આર્જવમ્ — simplicity; આચાર્ય-ઉપાસનમ્ — approaching a bona fide spiritual master; શૌચમ્ — cleanliness; સ્થૈર્યમ્ — steadfastness; આત્મ-વિનિગ્રહઃ — self-control; ઇંદ્રિય-અર્થેષુ — in the matter of the senses; વૈરાગ્યમ્ — renunciation; અનહંકારઃ — being without false egoism; એવ — certainly; ચ — also; જન્મ — of birth; મૃત્યુ — death; જરા — old age; વ્યાધિ — and disease; દુઃખ — of the distress; દોષ — the fault; અનુદર્શનમ્ — observing; અસક્તિઃ — being without attachment; અનભિષ્વંગઃ — being without association; પુત્ર — for son; દાર — wife; ગૃહ-આદિષુ — home, etc.; નિત્યમ્ — constant; ચ — also; સમ-ચિત્તત્વમ્ — equilibrium; ઇષ્ટ — the desirable; અનિષ્ટ — and undesirable; ઉપપત્તિષુ — having obtained; મયિ — unto Me; ચ — also; અનન્ય-યોગેન — by unalloyed devotional service; ભક્તિઃ — devotion; અવ્યભિચારિણી — without any break; વિવિક્ત — to solitary; દેશ — places; સેવિત્વમ્ — aspiring; અરતિઃ — being without attachment; જન-સંસદિ — to people in general; અધ્યાત્મ — pertaining to the self; જ્ઞાન — in knowledge; નિત્યત્વમ્ — constancy; તત્ત્વ-જ્ઞાન — of knowledge of the truth; અર્થ — for the object; દર્શનમ્ — philosophy; એતત્ — all this; જ્ઞાનમ્ — knowledge; ઇતિ — thus; પ્રોક્તમ્ — declared; અજ્ઞાનમ્ — ignorance; યત્ — that which; અતઃ — from this; અન્યથા — other.
Translation
Humility; pridelessness; nonviolence; tolerance; simplicity; approaching a bona fide spiritual master; cleanliness; steadiness; self-control; renunciation of the objects of sense gratification; absence of false ego; the perception of the evil of birth, death, old age and disease; detachment; freedom from entanglement with children, wife, home and the rest; even-mindedness amid pleasant and unpleasant events; constant and unalloyed devotion to Me; aspiring to live in a solitary place; detachment from the general mass of people; accepting the importance of self-realization; and philosophical search for the Absolute Truth – all these I declare to be knowledge, and besides this whatever there may be is ignorance.
શ્લોકઃ
જ્ઞેયં યત્તત્પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વામૃતમશ્નઉતે ।
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાસદુચ્યતે ॥ 13 ॥
Meaning
જ્ઞેયમ્ — the knowable; યત્ — which; તત્ — that; પ્રવક્ષ્યામિ — I shall now explain; યત્ — which; જ્ઞાત્વા — knowing; અમૃતમ્ — nectar; અશ્નુતે — one tastes; અનાદિ — beginningless; મત્-પરમ્ — subordinate to Me; બ્રહ્મ — spirit; ન — neither; સત્ — cause; તત્ — that; ન — nor; અસત્ — effect; ઉચ્યતે — is said to be.
Translation
I shall now explain the knowable, knowing which you will taste the eternal. Brahman, the spirit, beginningless and subordinate to Me, lies beyond the cause and effect of this material world.
શ્લોકઃ
સર્વતઃ પાણિપાદં તત્સર્વતોઽક્ષિશિરોમુખમ્ ।
સર્વતઃશ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ॥ 14 ॥
Meaning
સર્વતઃ — everywhere; પાણિ — hands; પાદમ્ — legs; તત્ — that; સર્વતઃ — everywhere; અક્ષિ — eyes; શિરઃ — heads; મુખમ્ — faces; સર્વતઃ — everywhere; શ્રુતિ-મત્ — having ears; લોકે — in the world; સર્વમ્ — everything; આવૃત્ય — covering; તિષ્ઠતિ — exists.
Translation
Everywhere are His hands and legs, His eyes, heads and faces, and He has ears everywhere. In this way the Supersoul exists, pervading everything.
શ્લોકઃ
સર્વેંદ્રિયગુણાભાસં સર્વેંદ્રિયવિવર્જિતમ્ ।
અસક્તં સર્વભૃચ્ચઐવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ ॥ 15 ॥
Meaning
સર્વ — of all; ઇંદ્રિય — senses; ગુણ — of the qualities; આભાસમ્ — the original source; સર્વ — all; ઇંદ્રિય — senses; વિવર્જિતમ્ — being without; અસક્તમ્ — without attachment; સર્વ-ભૃત્ — the maintainer of everyone; ચ — also; એવ — certainly; નિર્ગુણમ્ — without material qualities; ગુણ-ભોક્તૃ — master of the guṇas; ચ — also.
Translation
The Supersoul is the original source of all senses, yet He is without senses. He is unattached, although He is the maintainer of all living beings. He transcends the modes of nature, and at the same time He is the master of all the modes of material nature.
શ્લોકઃ
બહિરંતશ્ચ ભૂતાનામચરં ચરમેવ ચ ।
સૂક્ષ્મત્વાત્તદવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાંતિકે ચ તત્ ॥ 16 ॥
Meaning
બહિઃ — outside; અંતઃ — inside; ચ — also; ભૂતાનામ્ — of all living entities; અચરમ્ — not moving; ચરમ્ — moving; એવ — also; ચ — and; સૂક્ષ્મત્વાત્ — on account of being subtle; તત્ — that; અવિજ્ઞેયમ્ — unknowable; દૂર-સ્થમ્ — far away; ચ — also; અંતિકે — near; ચ — and; તત્ — that.
Translation
The Supreme Truth exists outside and inside of all living beings, the moving and the nonmoving. Because He is subtle, He is beyond the power of the material senses to see or to know. Although far, far away, He is also near to all.
શ્લોકઃ
અવિભક્તં ચ ભૂતેષુ વિભક્તમિવ ચ સ્થિતમ્ ।
ભૂતભર્તૃ ચ તજ્જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ ॥ 17 ॥
Meaning
અવિભક્તમ્ — without division; ચ — also; ભૂતેષુ — in all living beings; વિભક્તમ્ — divided; ઇવ — as if; ચ — also; સ્થિતમ્ — situated; ભૂત-ભર્તૃ — the maintainer of all living entities; ચ — also; તત્ — that; જ્ઞેયમ્ — to be understood; ગ્રસિષ્ણુ — devouring; પ્રભવિષ્ણુ — developing; ચ — also.
Translation
Although the Supersoul appears to be divided among all beings, He is never divided. He is situated as one. Although He is the maintainer of every living entity, it is to be understood that He devours and develops all.
શ્લોકઃ
જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિસ્તમસઃ પરમુચ્યતે ।
જ્ઞાનં જ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય વિષ્ઠિતમ્ ॥ 18 ॥
Meaning
જ્યોતિષામ્ — in all luminous objects; અપિ — also; તત્ — that; જ્યોતિઃ — the source of light; તમસઃ — the darkness; પરમ્ — beyond; ઉચ્યતે — is said; જ્ઞાનમ્ — knowledge; જ્ઞેયમ્ — to be known; જ્ઞાન-ગમ્યમ્ — to be approached by knowledge; હૃદિ — in the heart; સર્વસ્ય — of everyone; વિષ્ઠિતમ્ — situated.
Translation
He is the source of light in all luminous objects. He is beyond the darkness of matter and is unmanifested. He is knowledge, He is the object of knowledge, and He is the goal of knowledge. He is situated in everyone’s heart.
શ્લોકઃ
ઇતિ ક્ષેત્રં તથા જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચોક્તં સમાસતઃ ।
મદ્ભક્ત એતદ્વિજ્ઞાય મદ્ભઆવાયોપપદ્યતે ॥ 19 ॥
Meaning
ઇતિ — thus; ક્ષેત્રમ્ — the field of activities (the body); તથા — also; જ્ઞાનમ્ — knowledge; જ્ઞેયમ્ — the knowable; ચ — also; ઉક્તમ્ — described; સમાસતઃ — in summary; મત્-ભક્તઃ — My devotee; એતત્ — all this; વિજ્ઞાય — after understanding; મત્-ભાવાય — to My nature; ઉપપદ્યતે — attains.
Translation
Thus the field of activities [the body], knowledge and the knowable have been summarily described by Me. Only My devotees can understand this thoroughly and thus attain to My nature.
શ્લોકઃ
પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ વિદ્ધ્યનાદી ઉભાવપિ ।
વિકારાંશ્ચ ગુણાંશ્ચૈવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિસંભવાન્ ॥ 20 ॥
Meaning
પ્રકૃતિમ્ — material nature; પુરુષમ્ — the living entities; ચ — also; એવ — certainly; વિદ્ધિ — you must know; અનાદી — without beginning; ઉભૌ — both; અપિ — also; વિકારાન્ — transformations; ચ — also; ગુણાન્ — the three modes of nature; ચ — also; એવ — certainly; વિદ્ધિ — know; પ્રકૃતિ — material nature; સંભવાન્ — produced of.
Translation
Material nature and the living entities should be understood to be beginningless. Their transformations and the modes of matter are products of material nature.
શ્લોકઃ
કાર્યકારણકર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિરુચ્યતે ।
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે ॥ 21 ॥
Meaning
કાર્ય — of effect; કારણ — and cause; કર્તૃત્વે — in the matter of creation; હેતુઃ — the instrument; પ્રકૃતિઃ — material nature; ઉચ્યતે — is said to be; પુરુષઃ — the living entity; સુખ — of happiness; દુઃખાનામ્ — and distress; ભોક્તૃત્વે — in enjoyment; હેતુઃ — the instrument; ઉચ્યતે — is said to be.
Translation
Nature is said to be the cause of all material causes and effects, whereas the living entity is the cause of the various sufferings and enjoyments in this world.
શ્લોકઃ
પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુંક્તે પ્રકૃતિજાન્ગુણાન્ ।
કારણં ગુણસંગોઽસ્ય સદસદ્યોનિજન્મસુ ॥ 22 ॥
Meaning
પુરુષઃ — the living entity; પ્રકૃતિ-સ્થઃ — being situated in the material energy; હિ — certainly; ભુંક્તે — enjoys; પ્રકૃતિ-જાન્ — produced by the material nature; ગુણાન્ — the modes of nature; કારણમ્ — the cause; ગુણ-સંગઃ — the association with the modes of nature; અસ્ય — of the living entity; સત્-અસત્ — in good and bad; યોનિ — species of life; જન્મસુ — in births.
Translation
The living entity in material nature thus follows the ways of life, enjoying the three modes of nature. This is due to his association with that material nature. Thus he meets with good and evil among various species.
શ્લોકઃ
ઉપદ્રષ્ટાનુમંતા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ ।
પરમાત્મેતિ ચાપ્યુક્તો દેહેઽસ્મિન્પુરુષઃ પરઃ ॥ 23 ॥
Meaning
ઉપદ્રષ્ટા — overseer; અનુમંતા — permitter; ચ — also; ભર્તા — master; ભોક્તા — supreme enjoyer; મહા-ઈશ્વરઃ — the Supreme Lord; પરમ-આત્મા — the Supersoul; ઇતિ — also; ચ — and; અપિ — indeed; ઉક્તઃ — is said; દેહે — in the body; અસ્મિન્ — this; પુરુષઃ — enjoyer; પરઃ — transcendental.
Translation
Yet in this body there is another, a transcendental enjoyer, who is the Lord, the supreme proprietor, who exists as the overseer and permitter, and who is known as the Supersoul.
શ્લોકઃ
ય એવં વેત્તિ પુરુષં પ્રકૃતિં ચ ગુણૈઃ સહ ।
સર્વથા વર્તમાનોઽપિ ન સ ભૂયોઽભિજાયતે ॥ 24 ॥
Meaning
યઃ — anyone who; એવમ્ — thus; વેત્તિ — understands; પુરુષમ્ — the living entity; પ્રકૃતિમ્ — material nature; ચ — and; ગુણૈઃ — the modes of material nature; સહ — with; સર્વથા — in all ways; વર્તમાનઃ — being situated; અપિ — in spite of; ન — never; સઃ — he; ભૂયઃ — again; અભિજાયતે — takes his birth.
Translation
One who understands this philosophy concerning material nature, the living entity and the interaction of the modes of nature is sure to attain liberation. He will not take birth here again, regardless of his present position.
શ્લોકઃ
ધ્યાનેનાત્મનિ પશ્યંતિ કેચિદાત્માનમાત્મના ।
અન્યે સાંખ્યેન યોગેન કર્મયોગેન ચાપરે ॥ 25 ॥
Meaning
ધ્યાનેન — by meditation; આત્મનિ — within the self; પશ્યંતિ — see; કેચિત્ — some; આત્માનમ્ — the Supersoul; આત્મના — by the mind; અન્યે — others; સાંખ્યેન — of philosophical discussion; યોગેન — by the yoga system; કર્મ-યોગેન — by activities without fruitive desire; ચ — also; અપરે — others.
Translation
Some perceive the Supersoul within themselves through meditation, others through the cultivation of knowledge, and still others through working without fruitive desires.
શ્લોકઃ
અન્યે ત્વેવમજાનંતઃ શ્રુત્વાન્યેભ્ય ઉપાસતે ।
તેઽપિ ચાતિતરંત્યેવ મૃત્યું શ્રુતિપરાયણાઃ ॥ 26 ॥
Meaning
અન્યે — others; તુ — but; એવમ્ — thus; અજાનંતઃ — without spiritual knowledge; શ્રુત્વા — by hearing; અન્યેભ્યઃ — from others; ઉપાસતે — begin to worship; તે — they; અપિ — also; ચ — and; અતિતરંતિ — transcend; એવ — certainly; મૃત્યુમ્ — the path of death; શ્રુતિ-પરાયણાઃ — inclined to the process of hearing.
Translation
Again there are those who, although not conversant in spiritual knowledge, begin to worship the Supreme Person upon hearing about Him from others. Because of their tendency to hear from authorities, they also transcend the path of birth and death.
શ્લોકઃ
યાવત્સંજાયતે કિંચિત્સત્ત્વં સ્થાવરજંગમમ્ ।
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞસંયોગાત્તદ્વિદ્ધિ ભરતર્ષભ ॥ 27 ॥
Meaning
યાવત્ — whatever; સંજાયતે — comes into being; કિંચિત્ — anything; સત્ત્વમ્ — existence; સ્થાવર — not moving; જંગમમ્ — moving; ક્ષેત્ર — of the body; ક્ષેત્ર-જ્ઞ — and the knower of the body; સંયોગાત્ — by the union between; તત્ વિદ્ધિ — you must know it; ભરત-ઋષભ — O chief of the Bhāratas.
Translation
O chief of the Bhāratas, know that whatever you see in existence, both the moving and the nonmoving, is only a combination of the field of activities and the knower of the field.
શ્લોકઃ
સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠંતં પરમેશ્વરમ્ ।
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યંતં યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ॥ 28 ॥
Meaning
સમમ્ — equally; સર્વેષુ — in all; ભૂતેષુ — living entities; તિષ્ઠન્ તમ્ — residing; પરમ-ઈશ્વરમ્ — the Supersoul; વિનશ્યત્સુ — in the destructible; અવિનશ્યંતમ્ — not destroyed; યઃ — anyone who; પશ્યતિ — sees; સઃ — he; પશ્યતિ — actually sees.
Translation
One who sees the Supersoul accompanying the individual soul in all bodies, and who understands that neither the soul nor the Supersoul within the destructible body is ever destroyed, actually sees.
શ્લોકઃ
સમં પશ્યન્હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમીશ્વરમ્ ।
ન હિનસ્ત્યાત્મનાત્માનં તતો યાતિ પરાં ગતિમ્ ॥ 29 ॥
Meaning
સમમ્ — equally; પશ્યન્ — seeing; હિ — certainly; સર્વત્ર — everywhere; સમવસ્થિતમ્ — equally situated; ઈશ્વરમ્ — the Supersoul; ન — does not; હિનસ્તિ — degrade; આત્મના — by the mind; આત્માનમ્ — the soul; તતઃ — then; યાતિ — reaches; પરામ્ — the transcendental; ગતિમ્ — destination.
Translation
One who sees the Supersoul equally present everywhere, in every living being, does not degrade himself by his mind. Thus he approaches the transcendental destination.
શ્લોકઃ
પ્રકૃત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ ।
યઃ પશ્યતિ તથાત્માનમકર્તારં સ પશ્યતિ ॥ 30 ॥
Meaning
પ્રકૃત્યા — by material nature; એવ — certainly; ચ — also; કર્માણિ — activities; ક્રિયમાણાનિ — being performed; સર્વશઃ — in all respects; યઃ — anyone who; પશ્યતિ — sees; તથા — also; આત્માનમ્ — himself; અકર્તારમ્ — the nondoer; સઃ — he; પશ્યતિ — sees perfectly.
Translation
One who can see that all activities are performed by the body, which is created of material nature, and sees that the self does nothing, actually sees.
શ્લોકઃ
યદા ભૂતપૃથગ્ભાવમેકસ્થમનુપશ્યતિ ।
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા ॥ 31 ॥
Meaning
યદા — when; ભૂત — of living entities; પૃથક્-ભાવમ્ — separated identities; એક-સ્થમ્ — situated in one; અનુપશ્યતિ — one tries to see through authority; તતઃ એવ — thereafter; ચ — also; વિસ્તારમ્ — the expansion; બ્રહ્મ — the Absolute; સંપદ્યતે — he attains; તદા — at that time.
Translation
When a sensible man ceases to see different identities due to different material bodies and he sees how beings are expanded everywhere, he attains to the Brahman conception.
શ્લોકઃ
અનાદિત્વાન્નિર્ગુણત્વાત્પરમાત્માયમવ્યયઃ ।
શરીરસ્થોઽપિ કૌંતેય ન કરોતિ ન લિપ્યતે ॥ 32 ॥
Meaning
અનાદિત્વાત્ — due to eternity; નિર્ગુણત્વાત્ — due to being transcendental; પરમ — beyond material nature; આત્મા — spirit; અયમ્ — this; અવ્યયઃ — inexhaustible; શરીર-સ્થઃ — dwelling in the body; અપિ — though; કૌંતેય — O son of Kuntī; ન કરોતિ — never does anything; ન લિપ્યતે — nor is he entangled.
Translation
Those with the vision of eternity can see that the imperishable soul is transcendental, eternal, and beyond the modes of nature. Despite contact with the material body, O Arjuna, the soul neither does anything nor is entangled.
શ્લોકઃ
યથા સર્વગતં સૌક્ષ્મ્યાદાકાશં નોપલિપ્યતે ।
સર્વત્રાવસ્થિતો દેહે તથાત્મા નોપલિપ્યતે ॥ 33 ॥
Meaning
યથા — as; સર્વ-ગતમ્ — all-pervading; સૌક્ષ્મ્યાત્ — due to being subtle; આકાશમ્ — the sky; ન — never; ઉપલિપ્યતે — mixes; સર્વત્ર — everywhere; અવસ્થિતઃ — situated; દેહે — in the body; તથા — so; આત્મા — the self; ન — never; ઉપલિપ્યતે — mixes.
Translation
The sky, due to its subtle nature, does not mix with anything, although it is all-pervading. Similarly, the soul situated in Brahman vision does not mix with the body, though situated in that body.
શ્લોકઃ
યથા પ્રકાશયત્યેકઃ કૃત્સ્નં લોકમિમં રવિઃ ।
ક્ષેત્રં ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ ભારત ॥ 34 ॥
Meaning
યથા — as; પ્રકાશયતિ — illuminates; એકઃ — one; કૃત્સ્નમ્ — the whole; લોકમ્ — universe; ઇમમ્ — this; રવિઃ — sun; ક્ષેત્રમ્ — this body; ક્ષેત્રી — the soul; તથા — similarly; કૃત્સ્નમ્ — all; પ્રકાશયતિ — illuminates; ભારત — O son of Bharata.
Translation
O son of Bharata, as the sun alone illuminates all this universe, so does the living entity, one within the body, illuminate the entire body by consciousness.
શ્લોકઃ
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોરેવમંતરં જ્ઞાનચક્ષુષા ।
ભૂતપ્રકૃતિમોક્ષં ચ યે વિદુર્યાંતિ તે પરમ્ ॥ 35 ॥
Meaning
ક્ષેત્ર — of the body; ક્ષેત્ર-જ્ઞયોઃ — of the proprietor of the body; એવમ્ — thus; અંતરમ્ — the difference; જ્ઞાન-ચક્ષુષા — by the vision of knowledge; ભૂત — of the living entity; પ્રકૃતિ — from material nature; મોક્ષમ્ — the liberation; ચ — also; યે — those who; વિદુઃ — know; યાંતિ — approach; તે — they; પરમ્ — the Supreme.
Translation
Those who see with eyes of knowledge the difference between the body and the knower of the body, and can also understand the process of liberation from bondage in material nature, attain to the supreme goal.
Browse Related Categories:
