શ્લોકઃ
સંજય ઉવાચ
તં તથા કૃપયાવિષ્ટમશ્રુપૂર્ણાકુલેક્ષણમ્ ।
વિષીદંતમિદં વાક્યમુવાચ મધુસૂદનઃ ॥ 1 ॥
Meaning
સંજયઃ ઉવાચ — Sañjaya said; તમ્ — unto Arjuna; તથા — thus; કૃપયા — by compassion; આવિષ્ટમ્ — overwhelmed; અશ્રુ-પૂર્ણ-આકુલ — full of tears; ઈક્ષણમ્ — eyes; વિષીદંતમ્ — lamenting; ઇદમ્ — these; વાક્યમ્ — words; ઉવાચ — said; મધુ-સૂદનઃ — the killer of Madhu.
Translation
Sañjaya said: Seeing Arjuna full of compassion, his mind depressed, his eyes full of tears, Madhusūdana, Kriṣṇa, spoke the following words.
શ્લોકઃ
શ્રી ભગવાનુવાચ
કુતસ્ત્વા કશ્મલમિદં વિષમે સમુપસ્થિતમ્ ।
અનાર્યજુષ્ટમસ્વર્ગ્યકીર્તિકરમર્જુન ॥ 2 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; કુતઃ — wherefrom; ત્વા — unto you; કશ્મલમ્ — dirtiness; ઇદમ્ — this lamentation; વિષમે — in this hour of crisis; સમુપસ્થિતમ્ — arrived; અનાર્ય — persons who do not know the value of life; જુષ્ટમ્ — practiced by; અસ્વર્ગ્યમ્ — which does not lead to higher planets; અકીર્તિ — infamy; કરમ્ — the cause of; અર્જુન — O Arjuna.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: My dear Arjuna, how have these impurities come upon you? They are not at all befitting a man who knows the value of life. They lead not to higher planets but to infamy.
શ્લોકઃ
ક્લઐબ્યં મા સ્મ ગમઃ પાર્થ નૈતત્ત્વય્યુપપદ્યતે ।
ક્ષુદ્રં હૃદયદૌર્બલ્યં ત્યક્ત્વોત્તિષ્ઠ પરંતપ ॥ 3 ॥
Meaning
ક્લૈબ્યમ્ — impotence; મા સ્મ — do not; ગમઃ — take to; પાર્થ — O son of Prithā; ન — never; એતત્ — this; ત્વયિ — unto you; ઉપપદ્યતે — is befitting; ક્ષુદ્રમ્ — petty; હૃદય — of the heart; દૌર્બલ્યમ્ — weakness; ત્યક્ત્વા — giving up; ઉત્તિષ્ઠ — get up; પરમ્-તપ — O chastiser of the enemies.
Translation
O son of Prithā, do not yield to this degrading impotence. It does not become you. Give up such petty weakness of heart and arise, O chastiser of the enemy.
શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
કથં ભીષ્મમહં સંખ્યે દ્રોણં ચ મધુસૂદન ।
ઇષુભિઃ પ્રતિયોત્સ્યામિ પૂજાર્હાવરિસૂદન ॥ 4 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; કથમ્ — how; ભીષ્મમ્ — Bhīṣma; અહમ્ — I; સંખ્યે — in the fight; દ્રોણમ્ — Droṇa; ચ — also; મધુ-સૂદન — O killer of Madhu; ઇષુભિઃ — with arrows; પ્રતિયોત્સ્યામિ — shall counterattack; પૂજા-અર્હૌ — those who are worshipable; અરિ-સૂદન — O killer of the enemies.
Translation
Arjuna said: O killer of enemies, O killer of Madhu, how can I counterattack with arrows in battle men like Bhīṣma and Droṇa, who are worthy of my worship?
શ્લોકઃ
ગુરૂનહત્વા હિ મહાનુભાવાન્
શ્રેયો ભોક્તું ભૈક્ષ્યમપીહ લોકે ।
હત્વાર્થકામાંસ્તુ ગુરૂનિહૈવ
ભુજ્જઈય ભોગાન્રુધિરપ્રદિગ્ધાન્ ॥ 5 ॥
Meaning
ગુરૂન્ — the superiors; અહત્વા — not killing; હિ — certainly; મહા-અનુભાવાન્ — great souls; શ્રેયઃ — it is better; ભોક્તુમ્ — to enjoy life; ભૈક્ષ્યમ્ — by begging; અપિ — even; ઇહ — in this life; લોકે — in this world; હત્વા — killing; અર્થ — gain; કામાન્ — desiring; તુ — but; ગુરૂન્ — superiors; ઇહ — in this world; એવ — certainly; ભુંજીય — one has to enjoy; ભોગાન્ — enjoyable things; રુધિર — blood; પ્રદિગ્ધાન્ — tainted with.
Translation
It would be better to live in this world by begging than to live at the cost of the lives of great souls who are my teachers. Even though desiring worldly gain, they are superiors. If they are killed, everything we enjoy will be tainted with blood.
શ્લોકઃ
ન ચૈતદ્વિદ્મઃ કતરન્નો ગરીયો
યદ્વા જયેમ યદિ વા નો જયેયુઃ ।
યાનેવ હત્વા ન જિજીવિષામ-
સ્તેઽવસ્થિતાઃ પ્રમુખે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ॥ 6 ॥
Meaning
ન — nor; ચ — also; એતત્ — this; વિદ્મઃ — do we know; કતરત્ — which; નઃ — for us; ગરીયઃ — better; યત્ વા — whether; જયેમ — we may conquer; યદિ — if; વા — or; નઃ — us; જયેયુઃ — they conquer; યાન્ — those who; એવ — certainly; હત્વા — by killing; ન — never; જિજીવિષામઃ — we would want to live; તે — all of them; અવસ્થિતાઃ — are situated; પ્રમુખે — in the front; ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ — the sons of Dhritarāṣṭra.
Translation
Nor do we know which is better – conquering them or being conquered by them. If we killed the sons of Dhritarāṣṭra, we should not care to live. Yet they are now standing before us on the battlefield.
શ્લોકઃ
કાર્પણ્યદોષોપહતસ્વભાવઃ
પૃચ્છામિ ત્વાં ધર્મસમ્મૂઢચેતાઃ ।
યચ્છ્રેયઃ સ્યાન્નિશ્ચિતં બ્રૂહિ તન્મે
શિષ્યસ્તેઽહં શાધિ માં ત્વાં પ્રપન્નમ્ ॥ 7 ॥
Meaning
કાર્પણ્ય — of miserliness; દોષ — by the weakness; ઉપહત — being afflicted; સ્વભાવઃ — characteristics; પૃચ્ચામિ — I am asking; ત્વામ્ — unto You; ધર્મ — religion; સમ્મૂઢ — bewildered; ચેતાઃ — in heart; યત્ — what; શ્રેયઃ — all-good; સ્યાત્ — may be; નિશ્ચિતમ્ — confidently; બ્રૂહિ — tell; તત્ — that; મે — unto me; શિષ્યઃ — disciple; તે — Your; અહમ્ — I am; શાધિ — just instruct; મામ્ — me; ત્વામ્ — unto You; પ્રપન્નમ્ — surrendered.
Translation
Now I am confused about my duty and have lost all composure because of miserly weakness. In this condition I am asking You to tell me for certain what is best for me. Now I am Your disciple, and a soul surrendered unto You. Please instruct me.
શ્લોકઃ
ન હિ પ્રપશ્યામિ મમાપનુદ્યાદ્ -
યચ્છોકમુચ્છોષણમિંદ્રિયાણામ્ ।
અવાપ્ય ભૂભાવસપત્નમૃદ્ધં
રાજ્યં સુરાણામપિ ચાધિપત્યમ્ ॥ 8 ॥
Meaning
ન — do not; હિ — certainly; પ્રપશ્યામિ — I see; મમ — my; અપનુદ્યાત્ — can drive away; યત્ — that which; શોકમ્ — lamentation; ઉચ્ચોષણમ્ — drying up; ઇંદ્રિયાણામ્ — of the senses; અવાપ્ય — achieving; ભૂમૌ — on the earth; અસપત્નમ્ — without rival; ઋદ્ધમ્ — prosperous; રાજ્યમ્ — kingdom; સુરાણામ્ — of the demigods; અપિ — even; ચ — also; આધિપત્યમ્ — supremacy.
Translation
I can find no means to drive away this grief which is drying up my senses. I will not be able to dispel it even if I win a prosperous, unrivaled kingdom on earth with sovereignty like the demigods in heaven.
શ્લોકઃ
સંજય ઉવાચ
એવમુક્ત્વા હૃષીકેશં ગુડાકેશઃ પરંતપઃ ।
ન યોત્સ્ય ઇતિ ગોવિંદામુક્ત્વા તૂષ્ણીં બભૂવ હ ॥ 9 ॥
Meaning
સંજયઃ ઉવાચ — Sañjaya said; એવમ્ — thus; ઉક્ત્વા — speaking; હૃષીકેશમ્ — unto Kriṣṇa, the master of the senses; ગુડાકેશઃ — Arjuna, the master of curbing ignorance; પરમ્-તપઃ — the chastiser of the enemies; ન યોત્સ્યે — I shall not fight; ઇતિ — thus; ગોવિંદમ્ — unto Kriṣṇa, the giver of pleasure to the senses; ઉક્ત્વા — saying; તૂષ્ણીમ્ — silent; બભૂવ — became; હ — certainly.
Translation
Sañjaya said: Having spoken thus, Arjuna, chastiser of enemies, told Kriṣṇa, “Govinda, I shall not fight,” and fell silent.
શ્લોકઃ
તમુવાચ હૃષીકેશઃ પ્રહસન્નિવ ભારત ।
સેનયોરૂભયોર્મધ્યે વિષીદંતમિદં વચઃ ॥ 10 ॥
Meaning
તમ્ — unto him; ઉવાચ — said; હૃષીકેશઃ — the master of the senses, Kriṣṇa; પ્રહસન્ — smiling; ઇવ — like that; ભારત — O Dhritarāṣṭra, descendant of Bharata; સેનયોઃ — of the armies; ઉભયોઃ — of both parties; મધ્યે — between; વિષીદંતમ્ — unto the lamenting one; ઇદમ્ — the following; વચઃ — words.
Translation
O descendant of Bharata, at that time Kriṣṇa, smiling, in the midst of both the armies, spoke the following words to the grief-stricken Arjuna.
શ્લોકઃ
શ્રી ભગવાનુવાચ
અશોચ્યનન્વશોચસ્ત્વં પ્રજ્ઞાવાદાંશ્ચ ભાષસે ।
ગતાસૂનગતાસૂંશ્ચ નાનુશોચંતિ પંડિતાઃ ॥ 11 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; અશોચ્યાન્ — not worthy of lamentation; અન્વશોચઃ — you are lamenting; ત્વમ્ — you; પ્રજ્ઞા-વાદાન્ — learned talks; ચ — also; ભાષસે — speaking; ગત — lost; અસૂન્ — life; અગત — not passed; અસૂન્ — life; ચ — also; ન — never; અનુશોચંતિ — lament; પંડિતાઃ — the learned.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: While speaking learned words, you are mourning for what is not worthy of grief. Those who are wise lament neither for the living nor for the dead.
શ્લોકઃ
ન ત્વેવાહં જાતુ નાસં ન ત્વં નેમે જનાધિપાઃ ।
ન ચૈવ નભવિષ્યામઃ સર્વે વયમતઃ પરમ્ ॥ 12 ॥
Meaning
ન — never; તુ — but; એવ — certainly; અહમ્ — I; જાતુ — at any time; ન — did not; આસમ્ — exist; ન — not; ત્વમ્ — you; ન — not; ઇમે — all these; જન-અધિપાઃ — kings; ન — never; ચ — also; એવ — certainly; ન — not; ભવિષ્યામઃ — shall exist; સર્વે વયમ્ — all of us; અતઃ પરમ્ — hereafter.
Translation
Never was there a time when I did not exist, nor you, nor all these kings; nor in the future shall any of us cease to be.
શ્લોકઃ
દેહિનોઽસ્મિન્યથા દેહે કૌમારં યૌવનં જરા ।
તથા દેહાંતરપ્રાપ્તિર્ધીરસ્તત્ર ન મુહ્યતિ ॥ 13 ॥
Meaning
દેહિનઃ — of the embodied; અસ્મિન્ — in this; યથા — as; દેહે — in the body; કૌમારમ્ — boyhood; યૌવનમ્ — youth; જરા — old age; તથા — similarly; દેહ-અંતર — of transference of the body; પ્રાપ્તિઃ — achievement; ધીરઃ — the sober; તત્ર — thereupon; ન — never; મુહ્યતિ — is deluded.
Translation
As the embodied soul continuously passes, in this body, from boyhood to youth to old age, the soul similarly passes into another body at death. A sober person is not bewildered by such a change.
શ્લોકઃ
માત્રાસ્પર્શાસ્તુ કૌંતેય શીતોષ્ણસુખદુઃખદાઃ ।
આગમાપાયિનોઽનિત્યાસ્તાંસ્તિતિક્ષસ્વ ભારત ॥ 14 ॥
Meaning
માત્રા-સ્પર્શાઃ — sensory perception; તુ — only; કૌંતેય — O son of Kuntī; શીત — winter; ઉષ્ણ — summer; સુખ — happiness; દુઃખ — and pain; દાઃ — giving; આગમ — appearing; અપાયિનઃ — disappearing; અનિત્યાઃ — nonpermanent; તાન્ — all of them; તિતિક્ષસ્વ — just try to tolerate; ભારત — O descendant of the Bharata dynasty.
Translation
O son of Kuntī, the nonpermanent appearance of happiness and distress, and their disappearance in due course, are like the appearance and disappearance of winter and summer seasons. They arise from sense perception, O scion of Bharata, and one must learn to tolerate them without being disturbed.
શ્લોકઃ
યં હિ ન વ્યથયંત્યેતે પુરુષં પુરુષર્ષભ ।
સમદુઃખસુખં ધીરં સોઽમૃતત્વાય કલ્પતે ॥ 15 ॥
Meaning
યમ્ — one to whom; હિ — certainly; ન — never; વ્યથયંતિ — are distressing; એતે — all these; પુરુષમ્ — to a person; પુરુષ-ઋષભ — O best among men; સમ — unaltered; દુઃખ — in distress; સુખમ્ — and happiness; ધીરમ્ — patient; સઃ — he; અમૃતત્વાય — for liberation; કલ્પતે — is considered eligible.
Translation
O best among men [Arjuna], the person who is not disturbed by happiness and distress and is steady in both is certainly eligible for liberation.
શ્લોકઃ
નાસતો વિદ્યતે ભાવો નાભાવો વિદ્યતે સતઃ ।
ઉભયોરપિ દૃષ્ટોઽંતસ્ત્વનયોસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ ॥ 16 ॥
Meaning
ન — never; અસતઃ — of the nonexistent; વિદ્યતે — there is; ભાવઃ — endurance; ન — never; અભાવઃ — changing quality; વિદ્યતે — there is; સતઃ — of the eternal; ઉભયોઃ — of the two; અપિ — verily; દૃષ્ટઃ — observed; અંતઃ — conclusion; તુ — indeed; અનયોઃ — of them; તત્ત્વ — of the truth; દર્શિભિઃ — by the seers.
Translation
Those who are seers of the truth have concluded that of the nonexistent [the material body] there is no endurance and of the eternal [the soul] there is no change. This they have concluded by studying the nature of both.
શ્લોકઃ
અવિનાશિ તુ તદ્વિદ્ધિ યેન સર્વમિદં તતમ્ ।
વિનાશમવ્યયસ્યાસ્ય ન કશ્ચિત્કર્તુમર્હતિ ॥ 17 ॥
Meaning
અવિનાશિ — imperishable; તુ — but; તત્ — that; વિદ્ધિ — know it; યેન — by whom; સર્વમ્ — all of the body; ઇદમ્ — this; તતમ્ — pervaded; વિનાશમ્ — destruction; અવ્યયસ્ય — of the imperishable; અસ્ય — of it; ન કશ્ચિત્ — no one; કર્તુમ્ — to do; અર્હતિ — is able.
Translation
That which pervades the entire body you should know to be indestructible. No one is able to destroy that imperishable soul.
શ્લોકઃ
અંતવંત ઇમે દેહા નિત્યસ્યોક્તાઃ શરીરિણઃ ।
અનાશિનોઽપ્રમેયસ્ય તસ્માદ્યુધ્યસ્વ ભારત ॥ 18 ॥
Meaning
અંત-વંતઃ — perishable; ઇમે — all these; દેહાઃ — material bodies; નિત્યસ્ય — eternal in existence; ઉક્તાઃ — are said; શરીરિણઃ — of the embodied soul; અનાશિનઃ — never to be destroyed; અપ્રમેયસ્ય — immeasurable; તસ્માત્ — therefore; યુધ્યસ્વ — fight; ભારત — O descendant of Bharata.
Translation
The material body of the indestructible, immeasurable and eternal living entity is sure to come to an end; therefore, fight, O descendant of Bharata.
શ્લોકઃ
ય એનં વેત્તિ હંતારં યશ્ચૈનં મન્યતે હતમ્ ।
ઉભૌ તૌ ન વિજાનીતો નાયં હંતિ ન હન્યતે ॥ 19 ॥
Meaning
યઃ — anyone who; એનમ્ — this; વેત્તિ — knows; હંતારમ્ — the killer; યઃ — anyone who; ચ — also; એનમ્ — this; મન્યતે — thinks; હતમ્ — killed; ઉભૌ — both; તૌ — they; ન — never; વિજાનીતઃ — are in knowledge; ન — never; અયમ્ — this; હંતિ — kills; ન — nor; હન્યતે — is killed.
Translation
Neither he who thinks the living entity the slayer nor he who thinks it slain is in knowledge, for the self slays not nor is slain.
શ્લોકઃ
ન જાયતે મ્રિયતે વા કદાચિ-
ન્નાયં ભૂત્વા ભવિતા વા ન ભૂયઃ ।
અજો નિત્યઃ શાશ્વતોઽયં પુરાણો
ન હન્યતે હન્યમાને શરીરે ॥ 20 ॥
Meaning
ન — never; જાયતે — takes birth; મ્રિયતે — dies; વા — either; કદાચિત્ — at any time (past, present or future); ન — never; અયમ્ — this; ભૂત્વા — having come into being; ભવિતા — will come to be; વા — or; ન — not; ભૂયઃ — or is again coming to be; અજઃ — unborn; નિત્યઃ — eternal; શાશ્વતઃ — permanent; અયમ્ — this; પુરાણઃ — the oldest; ન — never; હન્યતે — is killed; હન્યમાને — being killed; શરીરે — the body.
Translation
For the soul there is neither birth nor death at any time. He has not come into being, does not come into being, and will not come into being. He is unborn, eternal, ever-existing and primeval. He is not slain when the body is slain.
શ્લોકઃ
વેદાવિનાશિનં નિત્યં ય એનમજમવ્યયમ્ ।
કથં સ પુરુષઃ પાર્થ કં ઘાતયતિ હંતિ કમ્ ॥ 21 ॥
Meaning
વેદ — knows; અવિનાશિનમ્ — indestructible; નિત્યમ્ — always existing; યઃ — one who; એનમ્ — this (soul); અજમ્ — unborn; અવ્યયમ્ — immutable; કથમ્ — how; સઃ — that; પુરુષઃ — person; પાર્થ — O Pārtha (Arjuna); કમ્ — whom; ઘાતયતિ — causes to hurt; હંતિ — kills; કમ્ — whom.
Translation
O Pārtha, how can a person who knows that the soul is indestructible, eternal, unborn and immutable kill anyone or cause anyone to kill?
શ્લોકઃ
વાસાંસિ જીર્ણાનિ યથા વિહાય
નવાનિ ગૃહ્ણાતિ નરોઽપરાણિ ।
તથા શરીરાણિ વિહાય જીર્ણા-
ન્યન્યાનિ સંયાતિ નવાનિ દેહી ॥ 22 ॥
Meaning
વાસાંસિ — garments; જીર્ણાનિ — old and worn out; યથા — just as; વિહાય — giving up; નવાનિ — new garments; ગૃહ્ણાતિ — does accept; નરઃ — a man; અપરાણિ — others; તથા — in the same way; શરીરાણિ — bodies; વિહાય — giving up; જિર્ણાનિ — old and useless; અન્યાનિ — different; સંયાતિ — verily accepts; નવાનિ — new sets; દેહી — the embodied.
Translation
As a person puts on new garments, giving up old ones, the soul similarly accepts new material bodies, giving up the old and useless ones.
શ્લોકઃ
નૈનં છિંદંતિ શસ્ત્રાણિ નૈનં દહતિ પાવકઃ ।
ન ચૈનં ક્લએદયંત્યાપો ન શોષયતિ મારુતઃ ॥ 23 ॥
Meaning
ન — never; એનમ્ — this soul; ચિંદંતિ — can cut to pieces; શસ્ત્રાણિ — weapons; ન — never; એનમ્ — this soul; દહતિ — burns; પાવકઃ — fire; ન — never; ચ — also; એનમ્ — this soul; ક્લેદયંતિ — moistens; આપઃ — water; ન — never; શોષયતિ — dries; મારુતઃ — wind.
Translation
The soul can never be cut to pieces by any weapon, nor burned by fire, nor moistened by water, nor withered by the wind.
શ્લોકઃ
અચ્છેદ્યોઽયમદાહ્યોઽયમક્લએદ્યોઽશોષ્ય એવ ચ ।
નિત્યઃ સર્વગતઃ સ્થાણુરચલોઽયં સનાતનઃ ॥ 24 ॥
Meaning
અચ્ચેદ્યઃ — unbreakable; અયમ્ — this soul; અદાહ્યઃ — unable to be burned; અયમ્ — this soul; અક્લેદ્યઃ — insoluble; અશોષ્યઃ — not able to be dried; એવ — certainly; ચ — and; નિત્યઃ — everlasting; સર્વ-ગતઃ — all-pervading; સ્થાણુઃ — unchangeable; અચલઃ — immovable; અયમ્ — this soul; સનાતનઃ — eternally the same.
Translation
This individual soul is unbreakable and insoluble, and can be neither burned nor dried. He is everlasting, present everywhere, unchangeable, immovable and eternally the same.
શ્લોકઃ
અવ્યક્તોઽયમચિંત્યોઽયમવિકાર્યોઽયમુચ્યતે ।
તસ્માદેવં વિદિત્વૈનં નાનુશોચિતુમર્હસિ ॥ 25 ॥
Meaning
અવ્યક્તઃ — invisible; અયમ્ — this soul; અચિંત્યઃ — inconceivable; અયમ્ — this soul; અવિકાર્યઃ — unchangeable; અયમ્ — this soul; ઉચ્યતે — is said; તસ્માત્ — therefore; એવમ્ — like this; વિદિત્વા — knowing it well; એનમ્ — this soul; ન — do not; અનુશોચિતુમ્ — to lament; અર્હસિ — you deserve.
Translation
It is said that the soul is invisible, inconceivable and immutable. Knowing this, you should not grieve for the body.
શ્લોકઃ
અથ ચૈનં નિત્યજાતં નિત્યં વા મન્યસે મૃતમ્ ।
તથાપિ ત્વં મહાબાહો નૈનં શોચિતુમર્હસિ ॥ 26 ॥
Meaning
અથ — if, however; ચ — also; એનમ્ — this soul; નિત્ય-જાતમ્ — always born; નિત્યમ્ — forever; વા — either; મન્યસે — you so think; મૃતમ્ — dead; તથા અપિ — still; ત્વમ્ — you; મહા-બાહો — O mighty-armed one; ન — never; એનમ્ — about the soul; શોચિતુમ્ — to lament; અર્હસિ — deserve.
Translation
If, however, you think that the soul [or the symptoms of life] will always be born and die forever, you still have no reason to lament, O mighty-armed.
શ્લોકઃ
જાતસ્ય હિ ધ્રુવો મૃત્યુર્ધ્રુવં જન્મ મૃતસ્ય ચ ।
તસ્માદપરિહાર્યેઽર્થે ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ ॥ 27 ॥
Meaning
જાતસ્ય — of one who has taken his birth; હિ — certainly; ધ્રુવઃ — a fact; મૃત્યુઃ — death; ધ્રુવમ્ — it is also a fact; જન્મ — birth; મૃતસ્ય — of the dead; ચ — also; તસ્માત્ — therefore; અપરિહાર્યે — of that which is unavoidable; અર્થે — in the matter; ન — do not; ત્વમ્ — you; શોચિતુમ્ — to lament; અર્હસિ — deserve.
Translation
One who has taken his birth is sure to die, and after death one is sure to take birth again. Therefore, in the unavoidable discharge of your duty, you should not lament.
શ્લોકઃ
અવ્યક્તાદીનિ ભૂતાનિ વ્યક્તમધ્યાનિ ભારત ।
અવ્યક્તનિધનાન્યેવ તત્ર કા પરિદેવના ॥ 28 ॥
Meaning
અવ્યક્ત-આદીનિ — in the beginning unmanifested; ભૂતાનિ — all that are created; વ્યક્ત — manifested; મધ્યાનિ — in the middle; ભારત — O descendant of Bharata; અવ્યક્ત — nonmanifested; નિધનાનિ — when vanquished; એવ — it is all like that; તત્ર — therefore; કા — what; પરિદેવના — lamentation.
Translation
All created beings are unmanifest in their beginning, manifest in their interim state, and unmanifest again when annihilated. So what need is there for lamentation?
શ્લોકઃ
આશ્ચર્યવત્પશ્યતિ કશ્ચિદેન -
માશ્ચર્યવદ્વદતિ તથૈવ ચાન્યઃ ।
આશ્ચર્યવચ્ચઐનમન્યઃ શઋણોતિ
શ્રુત્વાપ્યેનં વેદ ન ચૈવ કશ્ચિત્ ॥ 29 ॥
Meaning
આશ્ચર્ય-વત્ — as amazing; પશ્યતિ — sees; કશ્ચિત્ — someone; એનમ્ — this soul; આશ્ચર્ય-વત્ — as amazing; વદતિ — speaks of; તથા — thus; એવ — certainly; ચ — also; અન્યઃ — another; આશ્ચર્ય-વત્ — similarly amazing; ચ — also; એનમ્ — this soul; અન્યઃ — another; શૃણોતિ — hears of; શ્રુત્વા — having heard; અપિ — even; એનમ્ — this soul; વેદ — knows; ન — never; ચ — and; એવ — certainly; કશ્ચિત્ — someone.
Translation
Some look on the soul as amazing, some describe him as amazing, and some hear of him as amazing, while others, even after hearing about him, cannot understand him at all.
શ્લોકઃ
દેહી નિત્યમવધ્યોઽયં દેહે સર્વસ્ય ભારત ।
તસ્માત્સર્વાણિ ભૂતાનિ ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ ॥ 30 ॥
Meaning
દેહી — the owner of the material body; નિત્યમ્ — eternally; અવધ્યઃ — cannot be killed; અયમ્ — this soul; દેહે — in the body; સર્વસ્ય — of everyone; ભારત — O descendant of Bharata; તસ્માત્ — therefore; સર્વાણિ — all; ભૂતાનિ — living entities (that are born); ન — never; ત્વમ્ — you; શોચિતુમ્ — to lament; અર્હસિ — deserve.
Translation
O descendant of Bharata, he who dwells in the body can never be slain. Therefore you need not grieve for any living being.
શ્લોકઃ
સ્વધર્મમપિ ચાવેક્ષ્ય ન વિકંપિતુમર્હસિ ।
ધર્મ્યાદ્ધિ યુદ્ધાચ્છ્રેયોઽન્યત્ક્ષત્રિયસ્ય ન વિદ્યતે ॥ 31 ॥
Meaning
સ્વ-ધર્મમ્ — one’s own religious principles; અપિ — also; ચ — indeed; અવેક્ષ્ય — considering; ન — never; વિકંપિતુમ્ — to hesitate; અર્હસિ — you deserve; ધર્મ્યાત્ — for religious principles; હિ — indeed; યુદ્ધાત્ — than fighting; શ્રેયઃ — better engagement; અન્યત્ — any other; ક્ષત્રિયસ્ય — of the kṣatriya; ન — does not; વિદ્યતે — exist.
Translation
Considering your specific duty as a kṣatriya, you should know that there is no better engagement for you than fighting on religious principles; and so there is no need for hesitation.
શ્લોકઃ
યદૃચ્છયા ચોપપન્નં સ્વર્ગદ્વારમપાવૃતમ્ ।
સુખિનઃ ક્ષત્રિયાઃ પાર્થ લભંતે યુદ્ધમીદૃશમ્ ॥ 32 ॥
Meaning
યદૃચ્ચયા — by its own accord; ચ — also; ઉપપન્નમ્ — arrived at; સ્વર્ગ — of the heavenly planets; દ્વારમ્ — door; અપાવૃતમ્ — wide open; સુખિનઃ — very happy; ક્ષત્રિયાઃ — the members of the royal order; પાર્થ — O son of Prithā; લભંતે — do achieve; યુદ્ધમ્ — war; ઈદૃશમ્ — like this.
Translation
O Pārtha, happy are the kṣatriyas to whom such fighting opportunities come unsought, opening for them the doors of the heavenly planets.
શ્લોકઃ
અથ ચેત્ત્વમિમં ધર્મ્યં સંગ્રામં ન કરિષ્યસિ ।
તતઃ સ્વધર્મં કીર્તિં ચ હિત્વા પાપમવાપ્સ્યસિ ॥ 33 ॥
Meaning
અથ — therefore; ચેત્ — if; ત્વમ્ — you; ઇમમ્ — this; ધર્મ્યમ્ — as a religious duty; સંગ્રામમ્ — fighting; ન — do not; કરિષ્યસિ — perform; તતઃ — then; સ્વ-ધર્મમ્ — your religious duty; કીર્તિમ્ — reputation; ચ — also; હિત્વા — losing; પાપમ્ — sinful reaction; અવાપ્સ્યસિ — will gain.
Translation
If, however, you do not perform your religious duty of fighting, then you will certainly incur sins for neglecting your duties and thus lose your reputation as a fighter.
શ્લોકઃ
અકીર્તિં ચાપિ ભૂતાનિ કથયિષ્યંતિ તેઽવ્યયામ્ ।
સંભાવિતસ્ય ચાકીર્તિર્મરણાદતિરિચ્યતે ॥ 34 ॥
Meaning
અકીર્તિમ્ — infamy; ચ — also; અપિ — over and above; ભૂતાનિ — all people; કથયિષ્યંતિ — will speak; તે — of you; અવ્યયામ્ — forever; સંભાવિતસ્ય — for a respectable man; ચ — also; અકીર્તિઃ — ill fame; મરણાત્ — than death; અતિરિચ્યતે — becomes more.
Translation
People will always speak of your infamy, and for a respectable person, dishonor is worse than death.
શ્લોકઃ
ભયાદ્રણાદુપરતં મંસ્યંતે ત્વાં મહારથાઃ ।
યેષાં ચ ત્વં બહુમતો ભૂત્વા યાસ્યસિ લાઘવમ્ ॥ 35 ॥
Meaning
ભયાત્ — out of fear; રણાત્ — from the battlefield; ઉપરતમ્ — ceased; મંસ્યંતે — they will consider; ત્વામ્ — you; મહા-રથાઃ — the great generals; યેષામ્ — for whom; ચ — also; ત્વમ્ — you; બહુ-મતઃ — in great estimation; ભૂત્વા — having been; યાસ્યસિ — you will go; લાઘવમ્ — decreased in value.
Translation
The great generals who have highly esteemed your name and fame will think that you have left the battlefield out of fear only, and thus they will consider you insignificant.
શ્લોકઃ
અવાચ્યવાદાંશ્ચ બહૂન્વદિષ્યંતિ તવાહિતાઃ ।
નિંદંતસ્તવ સામર્થ્ય તતો દુઃખતરં નુ કિમ્ ॥ 36 ॥
Meaning
અવાચ્ય — unkind; વાદાન્ — fabricated words; ચ — also; બહૂન્ — many; વદિષ્યંતિ — will say; તવ — your; અહિતાઃ — enemies; નિંદંતઃ — while vilifying; તવ — your; સામર્થ્યમ્ — ability; તતઃ — than that; દુઃખ-તરમ્ — more painful; નુ — of course; કિમ્ — what is there.
Translation
Your enemies will describe you in many unkind words and scorn your ability. What could be more painful for you?
શ્લોકઃ
હતો વા પ્રાપ્સ્યસિ સ્વર્ગ જિત્વા વા ભોક્ષ્યસે મહીમ્ ।
તસ્માદુત્તિષ્ઠ કૌંતેય યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ ॥ 37 ॥
Meaning
હતઃ — being killed; વા — either; પ્રાપ્સ્યસિ — you gain; સ્વર્ગમ્ — the heavenly kingdom; જિત્વા — by conquering; વા — or; ભોક્ષ્યસે — you enjoy; મહીમ્ — the world; તસ્માત્ — therefore; ઉત્તિષ્ઠ — get up; કૌંતેય — O son of Kuntī; યુદ્ધાય — to fight; કૃત — determined; નિશ્ચયઃ — in certainty.
Translation
O son of Kuntī, either you will be killed on the battlefield and attain the heavenly planets, or you will conquer and enjoy the earthly kingdom. Therefore, get up with determination and fight.
શ્લોકઃ
સુખદુઃખે સમે કૃત્વા લાભાલાભૌ જયાજયૌ ।
તતો યુદ્ધાય યુજ્યસ્વ નૈવં પાપમવાપ્સ્યસિ ॥ 38 ॥
Meaning
સુખ — happiness; દુઃખે — and distress; સમે — in equanimity; કૃત્વા — doing so; લાભ-અલાભૌ — both profit and loss; જય-અજયૌ — both victory and defeat; તતઃ — thereafter; યુદ્ધાય — for the sake of fighting; યુજ્યસ્વ — engage (fight); ન — never; એવમ્ — in this way; પાપમ્ — sinful reaction; અવાપ્સ્યસિ — you will gain.
Translation
Do thou fight for the sake of fighting, without considering happiness or distress, loss or gain, victory or defeat – and by so doing you shall never incur sin.
શ્લોકઃ
એષા તેઽભિહિતા સાંખ્યે બુદ્ધિર્યોગે ત્વિમાં શઋણુ ।
બુદ્ધ્યા યુક્તો યયા પાર્થ કર્મબંધં પ્રહાસ્યસિ ॥ 39 ॥
Meaning
એષા — all this; તે — unto you; અભિહિતા — described; સાંખ્યે — in analytical study; બુદ્ધિઃ — intelligence; યોગે — in work without fruitive result; તુ — but; ઇમામ્ — this; શૃણુ — just hear; બુદ્ધ્યા — by intelligence; યુક્તઃ — dovetailed; યયા — by which; પાર્થ — O son of Prithā; કર્મ-બંધમ્ — bondage of reaction; પ્રહાસ્યસિ — you can be released from.
Translation
Thus far I have described this knowledge to you through analytical study. Now listen as I explain it in terms of working without fruitive results. O son of Prithā, when you act in such knowledge you can free yourself from the bondage of works.
શ્લોકઃ
નેહાભિક્રમનાશોઽસ્તિ પ્રત્યવાયો ન વિદ્યતે ।
સ્વલ્પમપ્યસ્ય ધર્મસ્ય ત્રાયતે મહતો ભયાત્ ॥ 40 ॥
Meaning
ન — there is not; ઇહ — in this yoga; અભિક્રમ — in endeavoring; નાશઃ — loss; અસ્તિ — there is; પ્રત્યવાયઃ — diminution; ન — never; વિદ્યતે — there is; સુ-અલ્પમ્ — a little; અપિ — although; અસ્ય — of this; ધર્મસ્ય — occupation; ત્રાયતે — releases; મહતઃ — from very great; ભયાત્ — danger.
Translation
In this endeavor there is no loss or diminution, and a little advancement on this path can protect one from the most dangerous type of fear.
શ્લોકઃ
વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિરેકેહ કુરૂનંદન ।
બહુશાખા હ્યનંતાશ્ચ બુદ્ધયોઽવ્યવસાયિનામ્ ॥ 41 ॥
Meaning
વ્યવસાય-આત્મિકા — resolute in Kriṣṇa consciousness; બુદ્ધિઃ — intelligence; એકા — only one; ઇહ — in this world; કુરુ-નંદન — O beloved child of the Kurus; બહુ-શાખાઃ — having various branches; હિ — indeed; અનંતાઃ — unlimited; ચ — also; બુદ્ધયઃ — intelligence; અવ્યવસાયિનામ્ — of those who are not in Kriṣṇa consciousness.
Translation
Those who are on this path are resolute in purpose, and their aim is one. O beloved child of the Kurus, the intelligence of those who are irresolute is many-branched.
શ્લોકઃ
યામિમાં પુષ્પિતાં વાચં પ્રવદંત્યવિપશ્ચિતઃ ।
વેદવાદરતાઃ પાર્થ નાન્યદસ્તીતિ વાદિનઃ ॥ 42 ॥
કામાત્માનઃ સ્વર્ગપરા જન્મકર્મફલપ્રદામ્ ।
ક્રિયાવિશેષબહુલાં ભોગૈશ્વર્યગતિં પ્રતિ ॥ 43 ॥
Meaning
યાં ઇમામ્ — all these; પુષ્પિતામ્ — flowery; વાચમ્ — words; પ્રવદંતિ — say; અવિપશ્ચિતઃ — men with a poor fund of knowledge; વેદ-વાદ-રતાઃ — supposed followers of the Vedas; પાર્થ — O son of Prithā; ન — never; અન્યત્ — anything else; અસ્તિ — there is; ઇતિ — thus; વાદિનઃ — the advocates; કામ-આત્માનઃ — desirous of sense gratification; સ્વર્ગ-પરાઃ — aiming to achieve heavenly planets; જન્મ-કર્મ-ફલ-પ્રદામ્ — resulting in good birth and other fruitive reactions; ક્રિયા-વિશેષ — pompous ceremonies; બહુલામ્ — various; ભોગ — in sense enjoyment; ઐશ્વર્ય — and opulence; ગતિમ્ — progress; પ્રતિ — towards.
Translation
Men of small knowledge are very much attached to the flowery words of the Vedas, which recommend various fruitive activities for elevation to heavenly planets, resultant good birth, power, and so forth. Being desirous of sense gratification and opulent life, they say that there is nothing more than this.
શ્લોકઃ
ભોગૈશ્વર્યપ્રસક્તાનાં તયાપહૃતચેતસામ્ ।
વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિઃ સમાધૌ ન વિધીયતે ॥ 44 ॥
Meaning
ભોગ — to material enjoyment; ઐશ્વર્ય — and opulence; પ્રસક્તાનામ્ — for those who are attached; તયા — by such things; અપહૃત-ચેતસામ્ — bewildered in mind; વ્યવસાય-આત્મિકા — fixed in determination; બુદ્ધિઃ — devotional service to the Lord; સમાધૌ — in the controlled mind; ન — never; વિધીયતે — does take place.
Translation
In the minds of those who are too attached to sense enjoyment and material opulence, and who are bewildered by such things, the resolute determination for devotional service to the Supreme Lord does not take place.
શ્લોકઃ
ત્રૈગુણ્યવિષયા વેદા નિસ્ત્રૈગુણ્યો ભવાર્જુન ।
નિર્દ્વંદ્વો નિત્યસત્ત્વસ્થો નિર્યોગક્ષેમ આત્મવાન્ ॥ 45 ॥
Meaning
ત્રૈ-ગુણ્ય — pertaining to the three modes of material nature; વિષયાઃ — on the subject matter; વેદાઃ — Vedic literatures; નિસ્ત્રૈ-ગુણ્યઃ — transcendental to the three modes of material nature; ભવ — be; અર્જુન — O Arjuna; નિર્દ્વંદ્વઃ — without duality; નિત્ય-સત્ત્વ-સ્થઃ — in a pure state of spiritual existence; નિર્યોગ-ક્ષેમઃ — free from ideas of gain and protection; આત્મ-વાન્ — established in the self.
Translation
The Vedas deal mainly with the subject of the three modes of material nature. O Arjuna, become transcendental to these three modes. Be free from all dualities and from all anxieties for gain and safety, and be established in the self.
શ્લોકઃ
યાવાનર્થ ઉદપાને સર્વતઃ સંપ્લુતોદકે ।
તાવાન્સર્વેષુ વેદેષુ બ્રાહ્મણસ્ય વિજાનતઃ ॥ 46 ॥
Meaning
યાવાન્ — all that; અર્થઃ — is meant; ઉદ-પાને — in a well of water; સર્વતઃ — in all respects; સંપ્લુત-ઉદકે — in a great reservoir of water; તાવાન્ — similarly; સર્વેષુ — in all; વેદેષુ — Vedic literatures; બ્રાહ્મણસ્ય — of the man who knows the Supreme Brahman; વિજાનતઃ — who is in complete knowledge.
Translation
All purposes served by a small well can at once be served by a great reservoir of water. Similarly, all the purposes of the Vedas can be served to one who knows the purpose behind them.
શ્લોકઃ
કર્મણ્યેવાધિકારસ્તે મા ફલેષુ કદાચન ।
મા કર્મફલહેતુર્ભૂર્મા તે સંગોઽસ્ત્વકર્મણિ ॥ 47 ॥
Meaning
કર્મણિ — in prescribed duties; એવ — certainly; અધિકારઃ — right; તે — of you; મા — never; ફલેષુ — in the fruits; કદાચન — at any time; મા — never; કર્મ-ફલ — in the result of the work; હેતુઃ — cause; ભૂઃ — become; મા — never; તે — of you; સંગઃ — attachment; અસ્તુ — there should be; અકર્મણિ — in not doing prescribed duties.
Translation
You have a right to perform your prescribed duty, but you are not entitled to the fruits of action. Never consider yourself the cause of the results of your activities, and never be attached to not doing your duty.
શ્લોકઃ
યોગસ્થઃ કુરુ કર્માણિ સંગં ત્યક્ત્વા ધનંજય ।
સિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોઃ સમો ભૂત્વા સમત્વં યોગ ઉચ્યતે ॥ 48 ॥
Meaning
યોગ-સ્થઃ — equipoised; કુરુ — perform; કર્માણિ — your duties; સંગમ્ — attachment; ત્યક્ત્વા — giving up; ધનમ્-જય — O Arjuna; સિદ્ધિ-અસિદ્ધ્યોઃ — in success and failure; સમઃ — equipoised; ભૂત્વા — becoming; સમત્વમ્ — equanimity; યોગઃ — yoga; ઉચ્યતે — is called.
Translation
Perform your duty equipoised, O Arjuna, abandoning all attachment to success or failure. Such equanimity is called yoga.
શ્લોકઃ
દૂરેણ હ્યવરં કર્મ બુદ્ધિયોગાદ્ધનંજય ।
બુદ્ધૌ શરણમન્વિચ્છ કૃપણાઃ ફલહેતવઃ ॥ 49 ॥
Meaning
દૂરેણ — discard it at a long distance; હિ — certainly; અવરમ્ — abominable; કર્મ — activity; બુદ્ધિ-યોગાત્ — on the strength of Kriṣṇa consciousness; ધનમ્-જય — O conqueror of wealth; બુદ્ધૌ — in such consciousness; શરણમ્ — full surrender; અન્વિચ્ચ — try for; કૃપણાઃ — misers; ફલ-હેતવઃ — those desiring fruitive results.
Translation
O Dhanañjaya, keep all abominable activities far distant by devotional service, and in that consciousness surrender unto the Lord. Those who want to enjoy the fruits of their work are misers.
શ્લોકઃ
બુદ્ધિયુક્તો જહાતીહ ઉભે સુકૃતદુષ્કૃતે ।
તસ્માદ્યોગાય યુજ્યસ્વ યોગઃ કર્મસુ કૌશલમ્ ॥ 50 ॥
Meaning
બુદ્ધિ-યુક્તઃ — one who is engaged in devotional service; જહાતિ — can get rid of; ઇહ — in this life; ઉભે — both; સુકૃત-દુષ્કૃતે — good and bad results; તસ્માત્ — therefore; યોગાય — for the sake of devotional service; યુજ્યસ્વ — be so engaged; યોગઃ — Kriṣṇa consciousness; કર્મસુ — in all activities; કૌશલમ્ — art.
Translation
A man engaged in devotional service rids himself of both good and bad reactions even in this life. Therefore strive for yoga, which is the art of all work.
શ્લોકઃ
કર્મજં બુદ્ધિયુક્તા હિ ફલં ત્યક્ત્વા મનીષિણઃ ।
જન્મબંધવિનિર્મુક્તાઃ પદં ગચ્છંત્યનામયમ્ ॥ 51 ॥
Meaning
કર્મ-જમ્ — due to fruitive activities; બુદ્ધિ-યુક્તાઃ — being engaged in devotional service; હિ — certainly; ફલમ્ — results; ત્યક્ત્વા — giving up; મનીષિણઃ — great sages or devotees; જન્મ-બંધ — from the bondage of birth and death; વિનિર્મુક્તાઃ — liberated; પદમ્ — position; ગચ્ચંતિ — they reach; અનામયમ્ — without miseries.
Translation
By thus engaging in devotional service to the Lord, great sages or devotees free themselves from the results of work in the material world. In this way they become free from the cycle of birth and death and attain the state beyond all miseries [by going back to Godhead].
શ્લોકઃ
યદા તે મોહકલિલં બુદ્ધિર્વ્યતિતરિષ્યતિ ।
તદા ગંતાસિ નિર્વેદં શ્રોતવ્યસ્ય શ્રુતસ્ય ચ ॥ 52 ॥
Meaning
યદા — when; તે — your; મોહ — of illusion; કલિલમ્ — dense forest; બુદ્ધિઃ — transcendental service with intelligence; વ્યતિતરિષ્યતિ — surpasses; તદા — at that time; ગંતા અસિ — you shall go; નિર્વેદમ્ — callousness; શ્રોતવ્યસ્ય — toward all that is to be heard; શ્રુતસ્ય — all that is already heard; ચ — also.
Translation
When your intelligence has passed out of the dense forest of delusion, you shall become indifferent to all that has been heard and all that is to be heard.
શ્લોકઃ
શ્રુતિવિપ્રતિપન્ના તે યદા સ્થાસ્યતિ નિશ્ચલા ।
સમાધાવચલા બુદ્ધિસ્તદા યોગમવાપ્સ્યસિ ॥ 53 ॥
Meaning
શ્રુતિ — of Vedic revelation; વિપ્રતિપન્ના — without being influenced by the fruitive results; તે — your; યદા — when; સ્થાસ્યતિ — remains; નિશ્ચલા — unmoved; સમાધૌ — in transcendental consciousness, or Kriṣṇa consciousness; અચલા — unflinching; બુદ્ધિઃ — intelligence; તદા — at that time; યોગમ્ — self-realization; અવાપ્સ્યસિ — you will achieve.
Translation
When your mind is no longer disturbed by the flowery language of the Vedas, and when it remains fixed in the trance of self-realization, then you will have attained the divine consciousness.
શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
સ્થિતપ્રજ્ઞસ્ય કા ભાષા સમાધિસ્થસ્ય કેશવ ।
સ્થિતધીઃ કિં પ્રભાષેત કિમાસીત વ્રજેત કિમ્ ॥ 54 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; સ્થિત-પ્રજ્ઞસ્ય — of one who is situated in fixed Kriṣṇa consciousness; કા — what; ભાષા — language; સમાધિ-સ્થસ્ય — of one situated in trance; કેશવ — O Kriṣṇa; સ્થિત-ધીઃ — one fixed in Kriṣṇa consciousness; કિમ્ — what; પ્રભાષેત — speaks; કિમ્ — how; આસીત — does remain still; વ્રજેત — walks; કિમ્ — how.
Translation
Arjuna said: O Kriṣṇa, what are the symptoms of one whose consciousness is thus merged in transcendence? How does he speak, and what is his language? How does he sit, and how does he walk?
શ્લોકઃ
શ્રીભગવાનુવાચ
પ્રજહાતિ યદા કામાન્સર્વાન્પાર્થ મનોગતાન્ ।
આત્મન્યેવાત્મના તુષ્ટઃ સ્થિતપ્રજ્ઞસ્તદોચ્યતે ॥ 55 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; પ્રજહાતિ — gives up; યદા — when; કામાન્ — desires for sense gratification; સર્વાન્ — of all varieties; પાર્થ — O son of Prithā; મનઃ-ગતાન્ — of mental concoction; આત્મનિ — in the pure state of the soul; એવ — certainly; આત્મના — by the purified mind; તુષ્ટઃ — satisfied; સ્થિત-પ્રજ્ઞઃ — transcendentally situated; તદા — at that time; ઉચ્યતે — is said.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: O Pārtha, when a man gives up all varieties of desire for sense gratification, which arise from mental concoction, and when his mind, thus purified, finds satisfaction in the self alone, then he is said to be in pure transcendental consciousness.
શ્લોકઃ
દુઃખેષ્વનુદ્વિગ્નમનાઃ સુખેષુ વિગતસ્પૃહઃ ।
વીતરાગભયક્રોધઃ સ્થિધીર્મુનિરુચ્યતે ॥ 56 ॥
Meaning
દુઃખેષુ — in the threefold miseries; અનુદ્વિગ્ન-મનાઃ — without being agitated in mind; સુખેષુ — in happiness; વિગત-સ્પૃહઃ — without being interested; વીત — free from; રાગ — attachment; ભય — fear; ક્રોધઃ — and anger; સ્થિત-ધીઃ — whose mind is steady; મુનિઃ — a sage; ઉચ્યતે — is called.
Translation
One who is not disturbed in mind even amidst the threefold miseries or elated when there is happiness, and who is free from attachment, fear and anger, is called a sage of steady mind.
શ્લોકઃ
યઃ સર્વત્રાનભિસ્નેહસ્તત્તત્પ્રાપ્ય શઉભાશઉભમ્ ।
નાભિનંદતિ ન દ્વેષ્ટિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 57 ॥
Meaning
યઃ — one who; સર્વત્ર — everywhere; અનભિસ્નેહઃ — without affection; તત્ — that; તત્ — that; પ્રાપ્ય — achieving; શુભ — good; અશુભમ્ — evil; ન — never; અભિનંદતિ — praises; ન — never; દ્વેષ્ટિ — envies; તસ્ય — his; પ્રજ્ઞા — perfect knowledge; પ્રતિષ્ઠિતા — fixed.
Translation
In the material world, one who is unaffected by whatever good or evil he may obtain, neither praising it nor despising it, is firmly fixed in perfect knowledge.
શ્લોકઃ
યદા સંહરતે ચાયં કૂર્મોઽંગાનીવ સર્વશઃ ।
ઇંદ્રિયાણીંદ્રિયાર્થેભ્યસ્તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 58 ॥
Meaning
યદા — when; સંહરતે — winds up; ચ — also; અયમ્ — he; કૂર્મઃ — tortoise; અંગાનિ — limbs; ઇવ — like; સર્વશઃ — altogether; ઇંદ્રિયાણિ — senses; ઇંદ્રિય-અર્થેભ્યઃ — from the sense objects; તસ્ય — his; પ્રજ્ઞા — consciousness; પ્રતિષ્ઠિતા — fixed.
Translation
One who is able to withdraw his senses from sense objects, as the tortoise draws its limbs within the shell, is firmly fixed in perfect consciousness.
શ્લોકઃ
વિષયા વિનિવર્તંતે નિરાહારસ્ય દેહિનઃ ।
રસવર્જં રસોઽપ્યસ્ય પરં દૃષ્ટ્વા નિવર્તતે ॥ 59 ॥
Meaning
વિષયાઃ — objects for sense enjoyment; વિનિવર્તંતે — are practiced to be refrained from; નિરાહારસ્ય — by negative restrictions; દેહિનઃ — for the embodied; રસ-વર્જમ્ — giving up the taste; રસઃ — sense of enjoyment; અપિ — although there is; અસ્ય — his; પરમ્ — far superior things; દૃષ્ટ્વા — by experiencing; નિવર્તતે — he ceases from.
Translation
Though the embodied soul may be restricted from sense enjoyment, the taste for sense objects remains. But, ceasing such engagements by experiencing a higher taste, he is fixed in consciousness.
શ્લોકઃ
યતતો હ્યપિ કૌંતેય પુરુષસ્ય વિપશ્ચિતઃ ।
ઇંદ્રિયાણિ પ્રમાથીનિ હરંતિ પ્રસભં મનઃ ॥ 60 ॥
Meaning
યતતઃ — while endeavoring; હિ — certainly; અપિ — in spite of; કૌંતેય — O son of Kuntī; પુરુષસ્ય — of a man; વિપશ્ચિતઃ — full of discriminating knowledge; ઇંદ્રિયાણિ — the senses; પ્રમાથીનિ — agitating; હરંતિ — throw; પ્રસભમ્ — by force; મનઃ — the mind.
Translation
The senses are so strong and impetuous, O Arjuna, that they forcibly carry away the mind even of a man of discrimination who is endeavoring to control them.
શ્લોકઃ
તાનિ સર્વાણિ સંયમ્ય યુક્ત આસીત મત્પરઃ ।
વશે હિ યસ્યેંદ્રિયાણિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 61 ॥
Meaning
તાનિ — those senses; સર્વાણિ — all; સંયમ્ય — keeping under control; યુક્તઃ — engaged; આસીત — should be situated; મત્-પરઃ — in relationship with Me; વશે — in full subjugation; હિ — certainly; યસ્ય — one whose; ઇંદ્રિયાણિ — senses; તસ્ય — his; પ્રજ્ઞા — consciousness; પ્રતિષ્ઠિતા — fixed.
Translation
One who restrains his senses, keeping them under full control, and fixes his consciousness upon Me, is known as a man of steady intelligence.
શ્લોકઃ
ધ્યાયતો વિષયાન્પુંસઃ સંગસ્તેષૂપજાયતે ।
સંગાત્સંજાયતે કામઃ કામાત્ક્રોધોઽભિજાયતે ॥ 62 ॥
Meaning
ધ્યાયતઃ — while contemplating; વિષયાન્ — sense objects; પુંસઃ — of a person; સંગઃ — attachment; તેષુ — in the sense objects; ઉપજાયતે — develops; સંગાત્ — from attachment; સંજાયતે — develops; કામઃ — desire; કામાત્ — from desire; ક્રોધઃ — anger; અભિજાયતે — becomes manifest.
Translation
While contemplating the objects of the senses, a person develops attachment for them, and from such attachment lust develops, and from lust anger arises.
શ્લોકઃ
ક્રોધાદ્ભવતિ સમ્મોહઃ સમ્મોહાત્સ્મૃતિવિભ્રમઃ ।
સ્મૃતિભ્રંશાદ્બુદ્ધિનાશો બુદ્ધિનાશાત્પ્રણશ્યતિ ॥ 63 ॥
Meaning
ક્રોધાત્ — from anger; ભવતિ — takes place; સમ્મોહઃ — perfect illusion; સમ્મોહાત્ — from illusion; સ્મૃતિ — of memory; વિભ્રમઃ — bewilderment; સ્મૃતિ-ભ્રંશાત્ — after bewilderment of memory; બુદ્ધિ-નાશઃ — loss of intelligence; બુદ્ધિ-નાશાત્ — and from loss of intelligence; પ્રણશ્યતિ — one falls down.
Translation
From anger, complete delusion arises, and from delusion bewilderment of memory. When memory is bewildered, intelligence is lost, and when intelligence is lost one falls down again into the material pool.
શ્લોકઃ
રાગદ્વેષવિમુક્તૈસ્તુ વિષયનિંદ્રિયૈશ્ચરન્ ।
આત્મવશ્યૈર્વિધેયાત્મા પ્રસાદમધિગચ્છતિ ॥ 64 ॥
Meaning
રાગ — attachment; દ્વેષ — and detachment; વિમુક્તૈઃ — by one who has become free from; તુ — but; વિષયાન્ — sense objects; ઇંદ્રિયૈઃ — by the senses; ચરન્ — acting upon; આત્મ-વશ્યૈઃ — under one’s control; વિધેય-આત્મા — one who follows regulated freedom; પ્રસાદમ્ — the mercy of the Lord; અધિગચ્ચતિ — attains.
Translation
But a person free from all attachment and aversion and able to control his senses through regulative principles of freedom can obtain the complete mercy of the Lord.
શ્લોકઃ
પ્રસાદે સર્વદુઃખાનાં હાનિરસ્યોપજાયતે ।
પ્રસન્નચેતસો હ્યાશઉ બુદ્ધિઃ પર્યવતિષ્ઠતે ॥ 65 ॥
Meaning
પ્રસાદે — on achievement of the causeless mercy of the Lord; સર્વ — of all; દુઃખાનામ્ — material miseries; હાનિઃ — destruction; અસ્ય — his; ઉપજાયતે — takes place; પ્રસન્ન-ચેતસઃ — of the happy-minded; હિ — certainly; આશુ — very soon; બુદ્ધિઃ — intelligence; પરિ — sufficiently; અવતિષ્ઠતે — becomes established.
Translation
For one thus satisfied [in Kriṣṇa consciousness], the threefold miseries of material existence exist no longer; in such satisfied consciousness, one’s intelligence is soon well established.
શ્લોકઃ
નાસ્તિ બુદ્ધિરયુક્તસ્ય ન ચાયુક્તસ્ય ભાવના ।
ન ચાભાવયતઃ શાંતિરશાંતસ્ય કુતઃ સુખમ્ ॥ 66 ॥
Meaning
ન અસ્તિ — there cannot be; બુદ્ધિઃ — transcendental intelligence; અયુક્તસ્ય — of one who is not connected (with Kriṣṇa consciousness); ન — not; ચ — and; અયુક્તસ્ય — of one devoid of Kriṣṇa consciousness; ભાવના — fixed mind (in happiness); ન — not; ચ — and; અભાવયતઃ — of one who is not fixed; શાંતિઃ — peace; અશાંતસ્ય — of the unpeaceful; કુતઃ — where is; સુખમ્ — happiness.
Translation
One who is not connected with the Supreme [in Kriṣṇa consciousness] can have neither transcendental intelligence nor a steady mind, without which there is no possibility of peace. And how can there be any happiness without peace?
શ્લોકઃ
ઇંદ્રિયાણાં હિ ચરતાં યન્મનોઽનુવિધીયતે ।
તદસ્ય હરતિ પ્રજ્ઞાં વાયુર્નાવમિવાંભસિ ॥ 67 ॥
Meaning
ઇંદ્રિયાણામ્ — of the senses; હિ — certainly; ચરતામ્ — while roaming; યત્ — with which; મનઃ — the mind; અનુવિધીયતે — becomes constantly engaged; તત્ — that; અસ્ય — his; હરતિ — takes away; પ્રજ્ઞામ્ — intelligence; વાયુઃ — wind; નાવમ્ — a boat; ઇવ — like; અંભસિ — on the water.
Translation
As a strong wind sweeps away a boat on the water, even one of the roaming senses on which the mind focuses can carry away a man’s intelligence.
શ્લોકઃ
તસ્માદ્યસ્ય મહાબાહો નિગૃહીતાનિ સર્વશઃ ।
ઇંદ્રિયાણીંદ્રિયાર્થેભ્યસ્તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ॥ 68 ॥
Meaning
તસ્માત્ — therefore; યસ્ય — whose; મહા-બાહો — O mighty-armed one; નિગૃહીતાનિ — so curbed down; સર્વશઃ — all around; ઇંદ્રિયાણિ — the senses; ઇંદ્રિય-અર્થેભ્યઃ — from sense objects; તસ્ય — his; પ્રજ્ઞા — intelligence; પ્રતિષ્ઠિતા — fixed.
Translation
Therefore, O mighty-armed, one whose senses are restrained from their objects is certainly of steady intelligence.
શ્લોકઃ
યા નિશા સર્વભૂતાનાં તસ્યાં જાગર્તિ સંયમી ।
યસ્યાં જાગ્રતિ ભૂતાનિ સા નિશા પશ્યતો મુનેઃ ॥ 69 ॥
Meaning
યા — what; નિશા — is night; સર્વ — all; ભૂતાનામ્ — of living entities; તસ્યામ્ — in that; જાગર્તિ — is wakeful; સંયમી — the self-controlled; યસ્યામ્ — in which; જાગ્રતિ — are awake; ભૂતાનિ — all beings; સા — that is; નિશા — night; પશ્યતઃ — for the introspective; મુનેઃ — sage.
Translation
What is night for all beings is the time of awakening for the self-controlled; and the time of awakening for all beings is night for the introspective sage.
શ્લોકઃ
આપૂર્યમાણમચલપ્રતિષ્ઠં
સમુદ્રમાપઃ પ્રવિશંતિ યદ્વત્ ।
તદ્વત્કામા યં પ્રવિશંતિ સર્વે
સ શાંતિમાપ્નોતિ ન કામકામી ॥ 70 ॥
Meaning
આપૂર્યમાણમ્ — always being filled; અચલ-પ્રતિષ્ઠમ્ — steadily situated; સમુદ્રમ્ — the ocean; આપઃ — waters; પ્રવિશંતિ — enter; યદ્વત્ — as; તદ્વત્ — so; કામાઃ — desires; યમ્ — unto whom; પ્રવિશંતિ — enter; સર્વે — all; સઃ — that person; શાંતિમ્ — peace; આપ્નોતિ — achieves; ન — not; કામ-કામી — one who desires to fulfill desires.
Translation
A person who is not disturbed by the incessant flow of desires – that enter like rivers into the ocean, which is ever being filled but is always still – can alone achieve peace, and not the man who strives to satisfy such desires.
શ્લોકઃ
વિહાય કામાન્યઃ સર્વાન્પુમાંશ્ચરતિ નિઃસ્પૃહઃ ।
નિર્મમો નિરહંકાર સ શાંતિમધિગચ્છતિ ॥ 71 ॥
Meaning
વિહાય — giving up; કામાન્ — material desires for sense gratification; યઃ — who; સર્વાન્ — all; પુમાન્ — a person; ચરતિ — lives; નિઃસ્પૃહઃ — desireless; નિર્મમઃ — without a sense of proprietorship; નિરહંકારઃ — without false ego; સઃ — he; શાંતિમ્ — perfect peace; અધિગચ્ચતિ — attains.
Translation
A person who has given up all desires for sense gratification, who lives free from desires, who has given up all sense of proprietorship and is devoid of false ego – he alone can attain real peace.
શ્લોકઃ
એષા બ્રાહ્મી સ્થિતિઃપાર્થ નૈનાં પ્રાપ્ય વિમુહ્યતિ ।
સ્થિત્વાસ્યામંતકાલેઽપિ બ્રહ્મનિર્વાણમૃચ્છતિ ॥ 72 ॥
Meaning
એષા — this; બ્રાહ્મી — spiritual; સ્થિતિઃ — situation; પાર્થ — O son of Prithā; ન — never; એનામ્ — this; પ્રાપ્ય — achieving; વિમુહ્યતિ — one is bewildered; સ્થિત્વા — being situated; અસ્યામ્ — in this; અંત-કાલે — at the end of life; અપિ — also; બ્રહ્મ-નિર્વાણમ્ — the spiritual kingdom of God; ઋચ્ચતિ — one attains.
Translation
That is the way of the spiritual and godly life, after attaining which a man is not bewildered. If one is thus situated even at the hour of death, one can enter into the kingdom of God.
Browse Related Categories:
