શ્લોકઃ
શ્રીભગવાનુવાચ
ઊર્ધ્વમૂલમધઃશાખમશ્વત્થં પ્રાહુરવ્યયમ્ ।
છંદાંસિ યસ્ય પર્ણાનિ યસ્તં વેદ સ વેદવિત્ ॥ 1 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; ઊર્ધ્વ-મૂલમ્ — with roots above; અધઃ — downwards; શાખમ્ — branches; અશ્વત્થમ્ — a banyan tree; પ્રાહુઃ — is said; અવ્યયમ્ — eternal; ચંદાંસિ — the Vedic hymns; યસ્ય — of which; પર્ણાનિ — the leaves; યઃ — anyone who; તમ્ — that; વેદ — knows; સઃ — he; વેદ-વિત્ — the knower of the Vedas.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: It is said that there is an imperishable banyan tree that has its roots upward and its branches down and whose leaves are the Vedic hymns. One who knows this tree is the knower of the Vedas.
શ્લોકઃ
અધશ્ચોર્ધ્વં પ્રસૃતાસ્તસ્ય શાખા
ગુણપ્રવૃદ્ધા વિષયપ્રવાલાઃ ।
અધશ્ચ મૂલાન્યનુસંતતાનિ
કર્માનુબંધીનિ મનુષ્યલોકે ॥ 2 ॥
Meaning
અધઃ — downward; ચ — and; ઊર્ધ્વમ્ — upward; પ્રસૃતાઃ — extended; તસ્ય — its; શાખાઃ — branches; ગુણ — by the modes of material nature; પ્રવૃદ્ધાઃ — developed; વિષય — sense objects; પ્રવાલાઃ — twigs; અધઃ — downward; ચ — and; મૂલાનિ — roots; અનુસંતતાનિ — extended; કર્મ — to work; અનુબંધીનિ — bound; મનુષ્ય-લોકે — in the world of human society.
Translation
The branches of this tree extend downward and upward, nourished by the three modes of material nature. The twigs are the objects of the senses. This tree also has roots going down, and these are bound to the fruitive actions of human society.
શ્લોકઃ
ન રૂપમસ્યેહ તથોપલભ્યતે
નાંતો ન ચાદિર્ન ચ સંપ્રતિષ્ઠા ।
અશ્વત્થમેનં સુવિરૂઢમૂલ-
મસંગશસ્ત્રેણ દૃઢેન છિત્ત્વા ॥ 3 ॥
તતઃ પદં તત્પરિમાર્ગિતવ્યં
યસ્મિન્ગતા ન નિવર્તંતિ ભૂયઃ ।
તમેવ ચાદ્યં પુરુષં પ્રપદ્યે
યતઃ પ્રવૃત્તિઃ પ્રસૃતા પુરાણી ॥ 4 ॥
Meaning
ન — not; રૂપમ્ — the form; અસ્ય — of this tree; ઇહ — in this world; તથા — also; ઉપલભ્યતે — can be perceived; ન — never; અંતઃ — end; ન — never; ચ — also; આદિઃ — beginning; ન — never; ચ — also; સંપ્રતિષ્ઠા — the foundation; અશ્વત્થમ્ — banyan tree; એનમ્ — this; સુ-વિરૂઢ — strongly; મૂલમ્ — rooted; અસંગ-શસ્ત્રેણ — by the weapon of detachment; દૃઢેન — strong; ચિત્ત્વા — cutting; તતઃ — thereafter; પદમ્ — situation; તત્ — that; પરિમાર્ગિતવ્યમ્ — has to be searched out; યસ્મિન્ — where; ગતાઃ — going; ન — never; નિવર્તંતિ — they come back; ભૂયઃ — again; તમ્ — to Him; એવ — certainly; ચ — also; આદ્યમ્ — original; પુરુષમ્ — the Personality of Godhead; પ્રપદ્યે — surrender; યતઃ — from whom; પ્રવૃત્તિઃ — the beginning; પ્રસૃતા — extended; પુરાણિ — very old.
Translation
The real form of this tree cannot be perceived in this world. No one can understand where it ends, where it begins, or where its foundation is. But with determination one must cut down this strongly rooted tree with the weapon of detachment. Thereafter, one must seek that place from which, having gone, one never returns, and there surrender to that Supreme Personality of Godhead from whom everything began and from whom everything has extended since time immemorial.
શ્લોકઃ
નિર્માનમોહા જિતસંગદોષા
અધ્યાત્મનિત્યા વિનિવૃત્તકામાઃ ।
દ્વંદ્વૈર્વિમુક્તાઃ સુખદુઃખસંજ્ઞૈ-
ર્ગચ્છંત્યમૂઢાઃ પદમવ્યયં તત્ ॥ 5 ॥
Meaning
નિઃ — without; માન — false prestige; મોહાઃ — and illusion; જિત — having conquered; સંગ — of association; દોષાઃ — the faults; અધ્યાત્મ — in spiritual knowledge; નિત્યાઃ — in eternity; વિનિવૃત્ત — disassociated; કામાઃ — from lust; દ્વંદ્વૈઃ — from the dualities; વિમુક્તાઃ — liberated; સુખ-દુઃખ — happiness and distress; સંજ્ઞૈઃ — named; ગચ્ચંતિ — attain; અમૂઢાઃ — unbewildered; પદમ્ — situation; અવ્યયમ્ — eternal; તત્ — that.
Translation
Those who are free from false prestige, illusion and false association, who understand the eternal, who are done with material lust, who are freed from the dualities of happiness and distress, and who, unbewildered, know how to surrender unto the Supreme Person attain to that eternal kingdom.
શ્લોકઃ
ન તદ્ભઆસયતે સૂર્યો ન શશાંકો ન પાવકઃ ।
યદ્ગત્વા ન નિવર્તંતે તદ્ધામ પરમં મમ ॥ 6 ॥
Meaning
ન — not; તત્ — that; ભાસયતે — illuminates; સૂર્યઃ — the sun; ન — nor; શશાંકઃ — the moon; ન — nor; પાવકઃ — fire, electricity; યત્ — where; ગત્વા — going; ન — never; નિવર્તંતે — they come back; તત્ ધામ — that abode; પરમમ્ — supreme; મમ — My.
Translation
That supreme abode of Mine is not illumined by the sun or moon, nor by fire or electricity. Those who reach it never return to this material world.
શ્લોકઃ
મમૈવાંશો જીવલોકે જીવભૂતઃ સનાતનઃ ।
મનઃષષ્ઠાનીંદ્રિયાણિ પ્રકૃતિસ્થાનિ કર્ષતિ ॥ 7 ॥
Meaning
મમ — My; એવ — certainly; અંશઃ — fragmental particle; જીવ-લોકે — in the world of conditional life; જીવ-ભૂતઃ — the conditioned living entity; સનાતનઃ — eternal; મનઃ — with the mind; ષષ્ઠાનિ — the six; ઇંદ્રિયાણિ — senses; પ્રકૃતિ — in material nature; સ્થાનિ — situated; કર્ષતિ — is struggling hard.
Translation
The living entities in this conditioned world are My eternal fragmental parts. Due to conditioned life, they are struggling very hard with the six senses, which include the mind.
શ્લોકઃ
શરીરં યદવાપ્નોતિ યચ્ચઆપ્યુત્ક્રામતીશ્વરઃ ।
ગૃહીત્વૈતાનિ સંયાતિ વાયુર્ગંધાનિવાશયાત્ ॥ 8 ॥
Meaning
શરીરમ્ — the body; યત્ — as; અવાપ્નોતિ — gets; યત્ — as; ચ અપિ — also; ઉત્ક્રામતિ — gives up; ઈશ્વરઃ — the lord of the body; ગૃહીત્વા — taking; એતાનિ — all these; સંયાતિ — goes away; વાયુઃ — the air; ગંધાન્ — smells; ઇવ — like; આશયાત્ — from their source.
Translation
The living entity in the material world carries his different conceptions of life from one body to another, as the air carries aromas. Thus he takes one kind of body and again quits it to take another.
શ્લોકઃ
શ્રોત્રં ચક્ષુઃ સ્પર્શનં ચ રસનં ઘ્રાણમેવ ચ ।
અધિષ્ઠાય મનશ્ચાયં વિષયાનુપસેવતે ॥ 9 ॥
Meaning
શ્રોત્રમ્ — ears; ચક્ષુઃ — eyes; સ્પર્શનમ્ — touch; ચ — also; રસનમ્ — tongue; ઘ્રાણમ્ — smelling power; એવ — also; ચ — and; અધિષ્ઠાય — being situated in; મનઃ — mind; ચ — also; અયમ્ — he; વિષયાન્ — sense objects; ઉપસેવતે — enjoys.
Translation
The living entity, thus taking another gross body, obtains a certain type of ear, eye, tongue, nose and sense of touch, which are grouped about the mind. He thus enjoys a particular set of sense objects.
શ્લોકઃ
ઉત્ક્રામંતં સ્થિતં વાઽપિ ભુંજાનં વા ગુણાન્વિતમ્ ।
વિમૂઢા નાનુપશ્યંતિ પશ્યંતિ જ્ઞાનચક્ષુષઃ ॥ 10 ॥
Meaning
ઉત્ક્રામંતમ્ — quitting the body; સ્થિતમ્ — situated in the body; વા અપિ — either; ભુંજાનમ્ — enjoying; વા — or; ગુણ-અન્વિતમ્ — under the spell of the modes of material nature; વિમૂઢાઃ — foolish persons; ન — never; અનુપશ્યંતિ — can see; પશ્યંતિ — can see; જ્ઞાન-ચક્ષુષઃ — those who have the eyes of knowledge.
Translation
The foolish cannot understand how a living entity can quit his body, nor can they understand what sort of body he enjoys under the spell of the modes of nature. But one whose eyes are trained in knowledge can see all this.
શ્લોકઃ
યતંતો યોગિનશ્ચૈનં પશ્યંત્યાત્મન્યવસ્થિતમ્ ।
યતંતોઽપ્યકૃતાત્માનો નૈનં પશ્યંત્યચેતસઃ ॥ 11 ॥
Meaning
યતંતઃ — endeavoring; યોગિનઃ — transcendentalists; ચ — also; એનમ્ — this; પશ્યંતિ — can see; આત્મનિ — in the self; અવસ્થિતમ્ — situated; યતંતઃ — endeavoring; અપિ — although; અકૃત-આત્માનઃ — those without self-realization; ન — do not; એનમ્ — this; પશ્યંતિ — see; અચેતસઃ — having undeveloped minds.
Translation
The endeavoring transcendentalists who are situated in self-realization can see all this clearly. But those whose minds are not developed and who are not situated in self-realization cannot see what is taking place, though they may try.
શ્લોકઃ
યદાદિત્યગતં તેજો જગદ્ભઆસયતેઽખિલમ્ ।
યચ્ચંદ્રમસિ યચ્ચઆગ્નઔ તત્તેજો વિદ્ધિ મામકમ્ ॥ 12 ॥
Meaning
યત્ — that which; આદિત્ય-ગતમ્ — in the sunshine; તેજઃ — splendor; જગત્ — the whole world; ભાસયતે — illuminates; અખિલમ્ — entirely; યત્ — that which; ચંદ્રમસિ — in the moon; યત્ — that which; ચ — also; અગ્નૌ — in fire; તત્ — that; તેજઃ — splendor; વિદ્ધિ — understand; મામકમ્ — from Me.
Translation
The splendor of the sun, which dissipates the darkness of this whole world, comes from Me. And the splendor of the moon and the splendor of fire are also from Me.
શ્લોકઃ
ગામાવિશ્ય ચ ભૂતાનિ ધારયામ્યહમોજસા ।
પુષ્ણામિ ચૌષધીઃ સર્વાઃ સોમો ભૂત્વા રસાત્મકઃ ॥ 13 ॥
Meaning
ગામ્ — the planets; આવિશ્ય — entering; ચ — also; ભૂતાનિ — the living entities; ધારયામિ — sustain; અહમ્ — I; ઓજસા — by My energy; પુષ્ણામિ — am nourishing; ચ — and; ઔષધીઃ — vegetables; સર્વાઃ — all; સોમઃ — the moon; ભૂત્વા — becoming; રસ-આત્મકઃ — supplying the juice.
Translation
I enter into each planet, and by My energy they stay in orbit. I become the moon and thereby supply the juice of life to all vegetables.
શ્લોકઃ
અહં વૈશ્વાનરો ભૂત્વા પ્રાણિનાં દેહમાશ્રિતઃ ।
પ્રાણાપાનસમાયુક્તઃ પચામ્યન્નં ચતુર્વિધમ્ ॥ 14 ॥
Meaning
અહમ્ — I; વૈશ્વાનરઃ — My plenary portion as the digesting fire; ભૂત્વા — becoming; પ્રાણિનામ્ — of all living entities; દેહમ્ — in the bodies; આશ્રિતઃ — situated; પ્રાણ — the outgoing air; અપાન — the down-going air; સમાયુક્તઃ — keeping in balance; પચામિ — I digest; અન્નમ્ — foodstuff; ચતુઃ-વિધમ્ — the four kinds.
Translation
I am the fire of digestion in the bodies of all living entities, and I join with the air of life, outgoing and incoming, to digest the four kinds of foodstuff.
શ્લોકઃ
સર્વસ્ય ચાહં હૃદિ સન્નિવિષ્ટો
મત્તઃ સ્મૃતિર્જ્ઞાનમપોહનં ચ ।
વેદૈશ્ચ સર્વૈરહમેવ વેદ્યો
વેદાંતકૃદ્વેદવિદેવ ચાહમ્ ॥ 15 ॥
Meaning
સર્વસ્ય — of all living beings; ચ — and; અહમ્ — I; હૃદિ — in the heart; સન્નિવિષ્ટઃ — situated; મત્તઃ — from Me; સ્મૃતિઃ — remembrance; જ્ઞાનમ્ — knowledge; અપોહનમ્ — forgetfulness; ચ — and; વેદૈઃ — by the Vedas; ચ — also; સર્વૈઃ — all; અહમ્ — I am; એવ — certainly; વેદ્યઃ — knowable; વેદાંત-કૃત્ — the compiler of the Vedānta; વેદ-વિત્ — the knower of the Vedas; એવ — certainly; ચ — and; અહમ્ — I.
Translation
I am seated in everyone’s heart, and from Me come remembrance, knowledge and forgetfulness. By all the Vedas, I am to be known. Indeed, I am the compiler of Vedānta, and I am the knower of the Vedas.
શ્લોકઃ
દ્વાવિમૌ પુરુષૌ લોકે ક્ષરશ્ચાક્ષર એવ ચ ।
ક્ષરઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ કૂટસ્થોઽક્ષર ઉચ્યતે ॥ 16 ॥
Meaning
દ્વૌ — two; ઇમૌ — these; પુરુષૌ — living entities; લોકે — in the world; ક્ષરઃ — fallible; ચ — and; અક્ષરઃ — infallible; એવ — certainly; ચ — and; ક્ષરઃ — fallible; સર્વાણિ — all; ભૂતાનિ — living entities; કૂટ-સ્થઃ — in oneness; અક્ષરઃ — infallible; ઉચ્યતે — is said.
Translation
There are two classes of beings, the fallible and the infallible. In the material world every living entity is fallible, and in the spiritual world every living entity is called infallible.
શ્લોકઃ
ઉત્તમઃ પુરુષસ્ત્વન્યઃ પરમાત્મેત્યુદાહૃતઃ ।
યો લોકત્રયમાવિશ્ય બિભર્ત્યવ્યય ઈશ્વરઃ ॥ 17 ॥
Meaning
ઉત્તમઃ — the best; પુરુષઃ — personality; તુ — but; અન્યઃ — another; પરમ-આત્મા — the Supreme Self; ઇતિ — thus; ઉદાહૃતઃ — is said; યઃ — who; લોક — of the universe; ત્રયમ્ — the three divisions; આવિશ્ય — entering; બિભર્તિ — is maintaining; અવ્યયઃ — inexhaustible; ઈશ્વરઃ — the Lord.
Translation
Besides these two, there is the greatest living personality, the Supreme Soul, the imperishable Lord Himself, who has entered the three worlds and is maintaining them.
શ્લોકઃ
યસ્માત્ક્ષરમતીતોઽહમક્ષરાદપિ ચોત્તમઃ ।
અતોઽસ્મિ લોકે વેદે ચ પ્રથિતઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ 18 ॥
Meaning
યસ્માત્ — because; ક્ષરમ્ — to the fallible; અતીતઃ — transcendental; અહમ્ — I am; અક્ષરાત્ — beyond the infallible; અપિ — also; ચ — and; ઉત્તમઃ — the best; અતઃ — therefore; અસ્મિ — I am; લોકે — in the world; વેદે — in the Vedic literature; ચ — and; પ્રથિતઃ — celebrated; પુરુષ-ઉત્તમઃ — as the Supreme Personality.
Translation
Because I am transcendental, beyond both the fallible and the infallible, and because I am the greatest, I am celebrated both in the world and in the Vedas as that Supreme Person.
શ્લોકઃ
યો મામેવમસમ્મૂઢો જાનાતિ પુરુષોત્તમમ્ ।
સ સર્વવિદ્ભજતિ માં સર્વભાવેન ભારત ॥ 19 ॥
Meaning
યઃ — anyone who; મામ્ — Me; એવમ્ — thus; અસમ્મૂઢઃ — without a doubt; જાનાતિ — knows; પુરુષ-ઉત્તમમ્ — the Supreme Personality of Godhead; સઃ — he; સર્વ-વિત્ — the knower of everything; ભજતિ — renders devotional service; મામ્ — unto Me; સર્વ-ભાવેન — in all respects; ભારત — O son of Bharata.
Translation
Whoever knows Me as the Supreme Personality of Godhead, without doubting, is the knower of everything. He therefore engages himself in full devotional service to Me, O son of Bharata.
શ્લોકઃ
ઇતિ ગુહ્યતમં શાસ્ત્રમિદમુક્તં મયાનઘ ।
એતદ્બુદ્ધ્વા બુદ્ધિમાન્સ્યાત્કૃતકૃત્યશ્ચ ભારત ॥ 20 ॥
Meaning
ઇતિ — thus; ગુહ્ય-તમમ્ — the most confidential; શાસ્ત્રમ્ — revealed scripture; ઇદમ્ — this; ઉક્તમ્ — disclosed; મયા — by Me; અનઘ — O sinless one; એતત્ — this; બુદ્ધ્વા — understanding; બુદ્ધિ-માન્ — intelligent; સ્યાત્ — one becomes; કૃત-કૃત્યઃ — the most perfect in his endeavors; ચ — and; ભારત — O son of Bharata.
Translation
This is the most confidential part of the Vedic scriptures, O sinless one, and it is disclosed now by Me. Whoever understands this will become wise, and his endeavors will know perfection.
Browse Related Categories:
