શ્લોકઃ
એવં ચતુર્દશજગન્મયતાં ગતસ્ય
પાતાલમીશ તવ પાદતલં વદંતિ ।
પાદોર્ધ્વદેશમપિ દેવ રસાતલં તે
ગુલ્ફદ્વયં ખલુ મહાતલમદ્ભુતાત્મન્ ॥1॥
Meaning
એવં - in this manner; ચતુર્દશ-જગત્-મયતાં ગતસ્ય - (of Thee) who had manifested as the fourteen worlds; પાતાલમ્- - Paataal; ઈશ - O Lord!; તવ પાદતલં - soles (lower part) of Thy feet; વદંતિ - is said to be; પાદ-ઊર્ધ્વ-દેશમ્-અપિ - the upper surface of (Thy) feet; દેવ - O Effulgent One!; રસાતલં - (is) Rasaatala; તે ગુલ્ફદ્વયં ખલુ - Thy two ankles, indeed; મહાતલમ્- - (are) Mahaatala; અદ્ભુત્-આત્મન્ - O Lord of wondrous form;
Translation
O Lord! Thou took the wonderful form of the fourteen worlds as Thy Viraat Swaroopa : The lower worlds - Paataala -is the lower portion of Thy feet. Rasaatala - is the upper portion of Thy feet. Mahaatala is Thy two ankles.
શ્લોકઃ
જંઘે તલાતલમથો સુતલં ચ જાનૂ
કિંચોરુભાગયુગલં વિતલાતલે દ્વે ।
ક્ષોણીતલં જઘનમંબરમંગ નાભિ-
ર્વક્ષશ્ચ શક્રનિલયસ્તવ ચક્રપાણે ॥2॥
Meaning
જંઘે તલાતલમ્- - (Thy) shins Talaatal; અથઃ સુતલં ચ જાનૂ - then, Sutala (are Thy) knees; કિંચ-ઉરુ-ભાગ-યુગલં - moreover, the two thighs (are); વિતલ-અતલે દ્વે - the two (worlds) Vitala and Atala; ક્ષોણીતલં જઘનમ્- - the earth is (Thy) hip; અંબરમ્-અંગ નાભિઃ - - sky is O Lord! the navel; વક્ષઃ - ચ - and the chest; શક્ર-નિલયઃ તવ - of Thine is the abode of Indra (swarga); ચક્રપાણે - O Wielder of the discus!;
Translation
O Wielder of the discus! Talaatala is Thy shins (lower part of leg between knee and ankle). Sutala is Thy knees. Vitala and Atala are the two thighs. The higher worlds: Bhoomi (earth) is Thy hip; Bhuva (sky) is Thy navel; Swarga (heaven) is Thy chest which is the abode of Indra.
શ્લોકઃ
ગ્રીવા મહસ્તવ મુખં ચ જનસ્તપસ્તુ
ફાલં શિરસ્તવ સમસ્તમયસ્ય સત્યમ્ ।
એવં જગન્મયતનો જગદાશ્રિતૈર-
પ્યન્યૈર્નિબદ્ધવપુષે ભગવન્નમસ્તે ॥3॥
Meaning
ગ્રીવા મહઃ - તવ - Thy neck is Maharloka; મુખં ચ જનઃ - - and face is Janaloka; તપઃ - તુ ફાલં - Tapoloka, indeed, is forehead; શિરઃ - - head; તવ સમસ્તમયસ્ય - of Thee who are everything; સત્યમ્ - is Satyaloka; એવં - in this manner; જગન્મયતનો - whose body is the universe!; જગદાશ્રિતૈઃ-અપિ-અન્યૈઃ - of all other things forming the universe; નિબદ્ધવપુષે - whose body is conceived as being made up of; ભગવન્ નમઃ - તે - O Lord! Salutations to Thee!;
Translation
O Lord! Thy body is the whole universe. Maharloka is Thy neck. Janaloka is Thy face. Tapoloka is Thy forehead. Satyaloka is Thy head. Of all the other things of which the universe is made, Thy body is also conceived of being made up of all that. O Lord! salutations to Thee.
શ્લોકઃ
ત્વદ્બ્રહ્મરંધ્રપદમીશ્વર વિશ્વકંદ
છંદાંસિ કેશવ ઘનાસ્તવ કેશપાશાઃ ।
ઉલ્લાસિચિલ્લિયુગલં દ્રુહિણસ્ય ગેહં
પક્ષ્માણિ રાત્રિદિવસૌ સવિતા ચ નેત્રૈ ॥4॥
Meaning
ત્વત્-બ્રહ્મરંધ્રપદમ્- - Thy Brahmarandhra area (the psychic orifice on the crown of the head); ઈશ્વર વિશ્વકંદ - O Lord! Thou the source of the universe!; છંદાંસિ - (are) the Vedas; કેશવ - O Keshava!; ઘનાઃ તવ કેશપાશાઃ - the dark clouds are Thy locks of hair; ઉલ્લાસિ-ચિલ્લિ-યુગલં - the delightful two eyebrows; દ્રુહિણસ્ય ગેહં - are the abode of Brahma; પક્ષ્માણિ - the eyelashes; રાત્રિ-દિબિસૌ - are night and day; સવિતા ચ નેત્રે - and the eyes are the Sun;
Translation
O Lord! The very cause of the universe,O Keshava! Thy Brahmarandhra are the Vedas. The clouds are Thy beautiful locks of hair. The abode of Brahma are Thy two eyebrows.Thy eyelashes are the night and the day, and Thy eyes is the Sun.
શ્લોકઃ
નિશ્શેષવિશ્વરચના ચ કટાક્ષમોક્ષઃ
કર્ણૌ દિશોઽશ્વિયુગલં તવ નાસિકે દ્વે ।
લોભત્રપે ચ ભગવન્નધરોત્તરોષ્ઠૌ
તારાગણાશ્ચ દશનાઃ શમનશ્ચ દંષ્ટ્રા ॥5॥
Meaning
નિશ્શેષ-વિશ્વ-રચના ચ - the creation of the whole universe; કટાક્ષ-મોક્ષઃ - is by extending a glance of Thy eye; કર્ણૌ દિશઃ - - (Thy) ears are the directions (quarters); અશ્વિયુગલમ્ - the two Ashvinidevas; તવ નાસિકે દ્વે - are Thy two nostrils; લોભત્રપે ચ - greed and modesty; ભગવન્ - O Lord!; અધર-ઉત્તર-ઓષ્ઠૌ - (are Thy) lower and upper lips; તારા-ગણાઃ - ચ - and the galaxy of stars; દશનાઃ - are Thy teeth; શમનઃ ચ દંષ્ટ્રા - the molars are Yama (the god of death);
Translation
O Lord! The whole of the creation is the extension of Thy one glance. The different directions are Thy ears. The Ashwini devataas are Thy two nostrils. Greed and modesty are Thy lower lip and the upper lip.The stars are Thy teeth, and Yama (death) is Thy molars.
શ્લોકઃ
માયા વિલાસહસિતં શ્વસિતં સમીરો
જિહ્વા જલં વચનમીશ શકુંતપંક્તિઃ ।
સિદ્ધાદયઃ સ્વરગણા મુખરંધ્રમગ્નિ-
ર્દેવા ભુજાઃ સ્તનયુગં તવ ધર્મદેવઃ ॥6॥
Meaning
માયા - Maayaa (Thy cosmic creative power); વિલાસ-હસિતં - is (Thy) charming smile; શ્વસિતં સમીરઃ - (Thy) breath is the wind; જિહ્વા જલં - (Thy) tongue is water; વચનમ્- - speech; ઈશ - O Lord !; શકુંત-પંક્તિ - is the birds' chirping in formation; સિદ્ધ-આદયઃ સ્વરગણાઃ - (Thy) voice is the Sidhdhaas (and other divine artists); મુખ-રંધ્રમ્-અગ્નિઃ- - (Thy) mouth is fire; દેવા ભુજાઃ - (Thy) arms are the gods (Devaa); સ્તનયુગં તવ ધર્મદેવઃ - Thy breasts is the Dharmadeva (the god of righteousness);
Translation
O Lord! Maayaa is Thy charming smile and Thy breath is the wind. Water is Thy tongue. The birds' chirpings, as they fly in formation, are Thy speech and Thy voice are the Sidhdhaas and divine artists. Fire is Thy mouth and the gods are Thy arms. Thy breasts are the Dharma devas.
શ્લોકઃ
પૃષ્ઠં ત્વધર્મ ઇહ દેવ મનઃ સુધાંશુ -
રવ્યક્તમેવ હૃદયંબુજમંબુજાક્ષ ।
કુક્ષિઃ સમુદ્રનિવહા વસનં તુ સંધ્યે
શેફઃ પ્રજાપતિરસૌ વૃષણૌ ચ મિત્રઃ ॥7॥
Meaning
પૃષ્ઠં તુ-અધર્મ - (Thy) back is Adharma (unrighteousness); ઇહ - of this (cosmic world); દેવ - O Lord!; મનઃ સુધાંશુઃ - - mind is the moon; અવ્યક્તમ્-એવ - the unmanifest; હૃદય-અંબુજમ્ - (is Thy) heart lotus; અંબુજાક્ષ - O Lotus eyed One!; કુક્ષિઃ સમુદ્રનિવહાઃ - (Thy) abdomen is the ocean; વસનં તુ સંધ્યે - (Thy) garments are the two sandhyaas (dawn and dusk); શેફઃ પ્રજાપતિઃ- - (Thy) generative organ is Prajaapati (god of procreation); અસૌ વૃષણૌ ચ મિત્રઃ - and (Thy) testicles are god Mitra;
Translation
O Lord! Adharma is Thy back and the moon is Thy mind. O lotus eyed One! The unmanifest is Thy heart lotus and the oceans are Thy abdomen. The sandhyaas are Thy garments , Prajaapati is Thy generative organ and Thy testicles is god Mitra.
શ્લોકઃ
શ્રોણીસ્થલં મૃગગણાઃ પદયોર્નખાસ્તે
હસ્ત્યુષ્ટ્રસૈંધવમુખા ગમનં તુ કાલઃ ।
વિપ્રાદિવર્ણભવનં વદનાબ્જબાહુ-
ચારૂરુયુગ્મચરણં કરુણાંબુધે તે ॥8॥
Meaning
શ્રોણીઃ -સ્થલં - (Thy) lower-back; મૃગગણાઃ - forms the animal world; પદયોઃ - નખાઃ - તે - the nails of Thy feet; હસ્તિ-ઉષ્ટ્ર-સૈમ્ધવ-મુખાઃ - are the animals like elephants, camels, horses etc.; ગમનં તુ કાલઃ - (Thy) movement is Time; વિપ્ર-આદિ-વર્ણ-ભવનં - Brahmins and the other Varnas ensue from; વદન-આબ્જ-બાહુ-ચારુ-ઉરુ-યુગ્મ-ચરણં - (Thy) lotus face,arms, charming thighs and feet; કરુણા-અંબુધે તે - of Thee, O Ocean of mercy;
Translation
O Ocean of mercy! The animal world is Thy lower-back and the elephants camels and horses are the nails of Thy feet. Time is Thy movement. The four varnas -Brahmins, Kshatriyaa, Vaishyaa and Shoodraas originated from Thy lotus face, hands, charming thighs and feet, respectively.
શ્લોકઃ
સંસારચક્રમયિ ચક્રધર ક્રિયાસ્તે
વીર્યં મહાસુરગણોઽસ્થિકુલાનિ શૈલાઃ ।
નાડ્યસ્સરિત્સમુદયસ્તરવશ્ચ રોમ
જીયાદિદં વપુરનિર્વચનીયમીશ ॥9॥
Meaning
સંસાર-ચક્રમ્- - the wheel of Samsaara ( the cycle of birth and death); અયિ ચક્રધર - O Thou wielder of the discus!; ક્રિયાઃ -તે - is Thy activity; વીર્યં મહા-અસુર-ગણઃ - - (Thy) prowess is the host of powerful Asuraas; અસ્થિ-કુલાનિ શૈલાઃ - (Thy) bones are the mountains; નાડ્યઃ -સરિત્-સમુદયઃ - - (Thy) blood vessels are the many rivers; તરવઃ -ચ રોમ - and the trees are Thy hair; જીયાત્- - May it always shine (in me); ઇદં વપુઃ -અનિર્વચનીયમ્- - this indescribable form; ઈશ - O Lord!;
Translation
O Thou wielder of the discus! Thy activity is the wheel of Samsaara and the host of Asuras are Thy prowess.The mountains are Thy bones, the many rivers are Thy blood streams and the trees are Thy hair. May this indescribable form always shine in me.
શ્લોકઃ
ઈદૃગ્જગન્મયવપુસ્તવ કર્મભાજાં
કર્માવસાનસમયે સ્મરણીયમાહુઃ ।
તસ્યાંતરાત્મવપુષે વિમલાત્મને તે
વાતાલયાધિપ નમોઽસ્તુ નિરુંધિ રોગાન્ ॥10॥
Meaning
ઈદૃક્-જગન્મય-વપુઃ - તવ - such cosmic (Viraat) form of Thee; કર્મભાજાં - by all human beings (who are subject to the law of Karma); કર્મ-અવસાન-સમયે - at the end of all vedic karmas and at the time of death; સ્મરણીયમ્-આહુઃ - should be remembered, it is said; તસ્ય-અંતર-આત્મ-વપુષે - (Thou) who are the Indweller of that Viraat form; વિમલાત્મને તે - (and) Thou who are of the nature of pure Sattva; વાતાલયાધિપ - O Lord of Guruvaayur!; નમઃ -અસ્તુ - my salutations be to Thee; નિરુંધિ રોગાન્ - may my ailments be eradicated;
Translation
Human beings who are bound by the law of Karma should remember this Viraat (cosmic) form of Thine, which is of the nature of pure Sattva, at the end of all rituals, and when desirous of liberation and at the time of death. O Lord of Guruvaayur! My salutations to Thee. Please eradicate my ailments.
Browse Related Categories:
