શ્લોકઃ
શ્રીભગવાનુવાચ
પરં ભૂયઃ પ્રવક્ષ્યામિ જ્ઞાનાનાં જ્ઞાનમુત્તમમ્ । ॥
યજ્જ્ઞાત્વા મુનયઃ સર્વે પરાં સિદ્ધિમિતો ગતાઃ ॥ 1 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; પરમ્ — transcendental; ભૂયઃ — again; પ્રવક્ષ્યામિ — I shall speak; જ્ઞાનાનામ્ — of all knowledge; જ્ઞાનમ્ — knowledge; ઉત્તમમ્ — the supreme; યત્ — which; જ્ઞાત્વા — knowing; મુનયઃ — the sages; સર્વે — all; પરામ્ — transcendental; સિદ્ધિમ્ — perfection; ઇતઃ — from this world; ગતાઃ — attained.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: Again I shall declare to you this supreme wisdom, the best of all knowledge, knowing which all the sages have attained the supreme perfection.
શ્લોકઃ
ઇદં જ્ઞાનમુપાશ્રિત્ય મમ સાધર્મ્યમાગતાઃ ।
સર્ગેઽપિ નોપજાયંતે પ્રલયે ન વ્યથંતિ ચ ॥ 2 ॥
Meaning
ઇદમ્ — this; જ્ઞાનમ્ — knowledge; ઉપાશ્રિત્ય — taking shelter of; મમ — My; સાધર્મ્યમ્ — same nature; આગતાઃ — having attained; સર્ગે અપિ — even in the creation; ન — never; ઉપજાયંતે — are born; પ્રલયે — in the annihilation; ન — nor; વ્યથંતિ — are disturbed; ચ — also.
Translation
By becoming fixed in this knowledge, one can attain to the transcendental nature like My own. Thus established, one is not born at the time of creation or disturbed at the time of dissolution.
શ્લોકઃ
મમ યોનિર્મહદ્બ્રહ્મ તસ્મિન્ગર્ભં દધામ્યહમ્ ।
સંભવઃ સર્વભૂતાનાં તતો ભવતિ ભારત ॥ 3 ॥
Meaning
મમ — My; યોનિઃ — source of birth; મહત્ — the total material existence; બ્રહ્મ — supreme; તસ્મિન્ — in that; ગર્ભમ્ — pregnancy; દધામિ — create; અહમ્ — I; સંભવઃ — the possibility; સર્વ-ભૂતાનામ્ — of all living entities; તતઃ — thereafter; ભવતિ — becomes; ભારત — O son of Bharata.
Translation
The total material substance, called Brahman, is the source of birth, and it is that Brahman that I impregnate, making possible the births of all living beings, O son of Bharata.
શ્લોકઃ
સર્વયોનિષુ કૌંતેય મૂર્તયઃ સંભવંતિ યાઃ ।
તાસાં બ્રહ્મ મહદ્યોનિરહં બીજપ્રદઃ પિતા ॥ 4 ॥
Meaning
સર્વ-યોનિષુ — in all species of life; કૌંતેય — O son of Kuntī; મૂર્તયઃ — forms; સંભવંતિ — they appear; યાઃ — which; તાસામ્ — of all of them; બ્રહ્મ — the supreme; મહત્ યોનિઃ — source of birth in the material substance; અહમ્ — I; બીજ-પ્રદઃ — the seed-giving; પિતા — father.
Translation
It should be understood that all species of life, O son of Kuntī, are made possible by birth in this material nature, and that I am the seed-giving father.
શ્લોકઃ
સત્ત્વં રજસ્તમ ઇતિ ગુણાઃ પ્રકૃતિસંભવાઃ ।
નિબધ્નંતિ મહાબાહો દેહે દેહિનમવ્યયમ્ ॥ 5 ॥
Meaning
સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; રજઃ — the mode of passion; તમઃ — the mode of ignorance; ઇતિ — thus; ગુણાઃ — the qualities; પ્રકૃતિ — material nature; સંભવાઃ — produced of; નિબધ્નંતિ — do condition; મહા-બાહો — O mighty-armed one; દેહે — in this body; દેહિનમ્ — the living entity; અવ્યયમ્ — eternal.
Translation
Material nature consists of three modes – goodness, passion and ignorance. When the eternal living entity comes in contact with nature, O mighty-armed Arjuna, he becomes conditioned by these modes.
શ્લોકઃ
તત્ર સત્ત્વં નિર્મલત્વાત્પ્રકાશકમનામયમ્ ।
સુખસંગેન બધ્નાતિ જ્ઞાનસંગેન ચાનઘ ॥ 6 ॥
Meaning
તત્ર — there; સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; નિર્મલત્વાત્ — being purest in the material world; પ્રકાશકમ્ — illuminating; અનામયમ્ — without any sinful reaction; સુખ — with happiness; સંગેન — by association; બધ્નાતિ — conditions; જ્ઞાન — with knowledge; સંગેન — by association; ચ — also; અનઘ — O sinless one.
Translation
O sinless one, the mode of goodness, being purer than the others, is illuminating, and it frees one from all sinful reactions. Those situated in that mode become conditioned by a sense of happiness and knowledge.
શ્લોકઃ
રજો રાગાત્મકં વિદ્ધિ તૃષ્ણાસંગસમુદ્ભવમ્ ।
તન્નિબધ્નાતિ કૌંતેય કર્મસંગેન દેહિનમ્ ॥ 7 ॥
Meaning
રજઃ — the mode of passion; રાગ-આત્મકમ્ — born of desire or lust; વિદ્ધિ — know; તૃષ્ણા — with hankering; સંગ — association; સમુદ્ભવમ્ — produced of; તત્ — that; નિબધ્નાતિ — binds; કૌંતેય — O son of Kuntī; કર્મ-સંગેન — by association with fruitive activity; દેહિનમ્ — the embodied.
Translation
The mode of passion is born of unlimited desires and longings, O son of Kuntī, and because of this the embodied living entity is bound to material fruitive actions.
શ્લોકઃ
તમસ્ત્વજ્ઞાનજં વિદ્ધિ મોહનં સર્વદેહિનામ્ ।
પ્રમાદાલસ્યનિદ્રાભિસ્તન્નિબધ્નાતિ ભારત ॥ 8 ॥
Meaning
તમઃ — the mode of ignorance; તુ — but; અજ્ઞાન-જમ્ — produced of ignorance; વિદ્ધિ — know; મોહનમ્ — the delusion; સર્વ-દેહિનામ્ — of all embodied beings; પ્રમાદ — with madness; આલસ્ય — indolence; નિદ્રાભિઃ — and sleep; તત્ — that; નિબધ્નાતિ — binds; ભારત — O son of Bharata.
Translation
O son of Bharata, know that the mode of darkness, born of ignorance, is the delusion of all embodied living entities. The results of this mode are madness, indolence and sleep, which bind the conditioned soul.
શ્લોકઃ
સત્ત્વં સુખે સંજયતિ રજઃ કર્મણિ ભારત ।
જ્ઞાનમાવૃત્ય તુ તમઃ પ્રમાદે સંજયત્યુત ॥ 9 ॥
Meaning
સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; સુખે — in happiness; સંજયતિ — binds; રજઃ — the mode of passion; કર્મણિ — in fruitive activity; ભારત — O son of Bharata; જ્ઞાનમ્ — knowledge; આવૃત્ય — covering; તુ — but; તમઃ — the mode of ignorance; પ્રમાદે — in madness; સંજયતિ — binds; ઉત — it is said.
Translation
O son of Bharata, the mode of goodness conditions one to happiness; passion conditions one to fruitive action; and ignorance, covering one’s knowledge, binds one to madness.
શ્લોકઃ
રજસ્તમશ્ચાભિભૂય સત્ત્વં ભવતિ ભારત ।
રજઃ સત્ત્વં તમશ્ચૈવ તમઃ સત્ત્વં રજસ્તથા ॥ 10 ॥
Meaning
રજઃ — the mode of passion; તમઃ — the mode of ignorance; ચ — also; અભિભૂય — surpassing; સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; ભવતિ — becomes prominent; ભારત — O son of Bharata; રજઃ — the mode of passion; સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; તમઃ — the mode of ignorance; ચ — also; એવ — like that; તમઃ — the mode of ignorance; સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; રજઃ — the mode of passion; તથા — thus.
Translation
Sometimes the mode of goodness becomes prominent, defeating the modes of passion and ignorance, O son of Bharata. Sometimes the mode of passion defeats goodness and ignorance, and at other times ignorance defeats goodness and passion. In this way there is always competition for supremacy.
શ્લોકઃ
સર્વદ્વારેષુ દેહેઽસ્મિન્પ્રકાશ ઉપજાયતે ।
જ્ઞાનં યદા તદા વિદ્યાદ્વિવૃદ્ધં સત્ત્વમિત્યુત ॥ 11 ॥
Meaning
સર્વ-દ્વારેષુ — in all the gates; દેહે અસ્મિન્ — in this body; પ્રકાશઃ — the quality of illumination; ઉપજાયતે — develops; જ્ઞાનમ્ — knowledge; યદા — when; તદા — at that time; વિદ્યાત્ — know; વિવૃદ્ધમ્ — increased; સત્ત્વમ્ — the mode of goodness; ઇતિ ઉત — thus it is said.
Translation
The manifestation of the mode of goodness can be experienced when all the gates of the body are illuminated by knowledge.
શ્લોકઃ
લોભઃ પ્રવૃત્તિરારંભઃ કર્મણામશમઃ સ્પૃહા ।
રજસ્યેતાનિ જાયંતે વિવૃદ્ધે ભરતર્ષભ ॥ 12 ॥
Meaning
લોભઃ — greed; પ્રવૃત્તિઃ — activity; આરંભઃ — endeavor; કર્મણામ્ — in activities; અશમઃ — uncontrollable; સ્પૃહા — desire; રજસિ — of the mode of passion; એતાનિ — all these; જાયંતે — develop; વિવૃદ્ધે — when there is an excess; ભરત-ઋષભ — O chief of the descendants of Bharata.
Translation
O chief of the Bhāratas, when there is an increase in the mode of passion the symptoms of great attachment, fruitive activity, intense endeavor, and uncontrollable desire and hankering develop.
શ્લોકઃ
અપ્રકાશોઽપ્રવૃત્તિશ્ચ પ્રમાદો મોહ એવ ચ ।
તમસ્યેતાનિ જાયંતે વિવૃદ્ધે કુરુનંદન ॥ 13 ॥
Meaning
અપ્રકાશઃ — darkness; અપ્રવૃત્તિઃ — inactivity; ચ — and; પ્રમાદઃ — madness; મોહઃ — illusion; એવ — certainly; ચ — also; તમસિ — the mode of ignorance; એતાનિ — these; જાયંતે — are manifested; વિવૃદ્ધે — when developed; કુરુ-નંદન — O son of Kuru.
Translation
When there is an increase in the mode of ignorance, O son of Kuru, darkness, inertia, madness and illusion are manifested.
શ્લોકઃ
યદા સત્ત્વે પ્રવૃદ્ધે તુ પ્રલયં યાતિ દેહભૃત્ ।
તદોત્તમવિદાં લોકાનમલાન્પ્રતિપદ્યતે ॥ 14 ॥
Meaning
યદા — when; સત્ત્વે — the mode of goodness; પ્રવૃદ્ધે — developed; તુ — but; પ્રલયમ્ — dissolution; યાતિ — goes; દેહ-ભૃત્ — the embodied; તદા — at that time; ઉત્તમ-વિદામ્ — of the great sages; લોકાન્ — the planets; અમલાન્ — pure; પ્રતિપદ્યતે — attains.
Translation
When one dies in the mode of goodness, he attains to the pure higher planets of the great sages.
શ્લોકઃ
રજસિ પ્રલયં ગત્વા કર્મસંગિષુ જાયતે ।
તથા પ્રલીનસ્તમસિ મૂઢયોનિષુ જાયતે ॥ 15 ॥
Meaning
રજસિ — in passion; પ્રલયમ્ — dissolution; ગત્વા — attaining; કર્મ-સંગિષુ — in the association of those engaged in fruitive activities; જાયતે — takes birth; તથા — similarly; પ્રલીનઃ — being dissolved; તમસિ — in ignorance; મૂઢ-યોનિષુ — in animal species; જાયતે — takes birth.
Translation
When one dies in the mode of passion, he takes birth among those engaged in fruitive activities; and when one dies in the mode of ignorance, he takes birth in the animal kingdom.
શ્લોકઃ
કર્મણઃ સુકૃતસ્યાહુઃ સાત્ત્વિકં નિર્મલં ફલમ્ ।
રજસસ્તુ ફલં દુઃખમજ્ઞાનં તમસઃ ફલમ્ ॥ 16 ॥
Meaning
કર્મણઃ — of work; સુ-કૃતસ્ય — pious; આહુઃ — is said; સાત્ત્વિકમ્ — in the mode of goodness; નિર્મલમ્ — purified; ફલમ્ — the result; રજસઃ — of the mode of passion; તુ — but; ફલમ્ — the result; દુઃખમ્ — misery; અજ્ઞાનમ્ — nonsense; તમસઃ — of the mode of ignorance; ફલમ્ — the result.
Translation
The result of pious action is pure and is said to be in the mode of goodness. But action done in the mode of passion results in misery, and action performed in the mode of ignorance results in foolishness.
શ્લોકઃ
સત્ત્વાત્સંજાયતે જ્ઞાનં રજસો લોભ એવ ચ ।
પ્રમાદમોહૌ તમસો ભવતોઽજ્ઞાનમેવ ચ ॥ 17 ॥
Meaning
સત્ત્વાત્ — from the mode of goodness; સંજાયતે — develops; જ્ઞાનમ્ — knowledge; રજસઃ — from the mode of passion; લોભઃ — greed; એવ — certainly; ચ — also; પ્રમાદ — madness; મોહૌ — and illusion; તમસઃ — from the mode of ignorance; ભવતઃ — develop; અજ્ઞાનમ્ — nonsense; એવ — certainly; ચ — also.
Translation
From the mode of goodness, real knowledge develops; from the mode of passion, greed develops; and from the mode of ignorance develop foolishness, madness and illusion.
શ્લોકઃ
ઊર્ધ્વં ગચ્છંતિ સત્ત્વસ્થા મધ્યે તિષ્ઠંતિ રાજસાઃ ।
જઘન્યગુણવૃત્તિસ્થા અધો ગચ્છંતિ તામસાઃ ॥ 18 ॥
Meaning
ઊર્ધ્વમ્ — upwards; ગચ્ચંતિ — go; સત્ત્વ-સ્થાઃ — those situated in the mode of goodness; મધ્યે — in the middle; તિષ્ઠંતિ — dwell; રાજસાઃ — those situated in the mode of passion; જઘન્ય — of abominable; ગુણ — quality; વૃત્તિ-સ્થાઃ — whose occupation; અધઃ — down; ગચ્ચંતિ — go; તામસાઃ — persons in the mode of ignorance.
Translation
Those situated in the mode of goodness gradually go upward to the higher planets; those in the mode of passion live on the earthly planets; and those in the abominable mode of ignorance go down to the hellish worlds.
શ્લોકઃ
નાન્યં ગુણેભ્યઃ કર્તારં યદા દ્રષ્ટાનુપશ્યતિ ।
ગુણેભ્યશ્ચ પરં વેત્તિ મદ્ભઆવં સોઽધિગચ્છતિ ॥ 19 ॥
Meaning
ન — no; અન્યમ્ — other; ગુણેભ્યઃ — than the qualities; કર્તારમ્ — performer; યદા — when; દ્રષ્ટા — a seer; અનુપશ્યતિ — sees properly; ગુણેભ્યઃ — to the modes of nature; ચ — and; પરમ્ — transcendental; વેત્તિ — knows; મત્-ભાવમ્ — to My spiritual nature; સઃ — he; અધિગચ્ચતિ — is promoted.
Translation
When one properly sees that in all activities no other performer is at work than these modes of nature and he knows the Supreme Lord, who is transcendental to all these modes, he attains My spiritual nature.
શ્લોકઃ
ગુણાનેતાનતીત્ય ત્રીંદેહી દેહસમુદ્ભવાન્ ।
જન્મમૃત્યુજરાદુઃખૈર્વિમુક્તોઽમૃતમશ્નઉતે ॥ 20 ॥
Meaning
ગુણાન્ — qualities; એતાન્ — all these; અતીત્ય — transcending; ત્રીન્ — three; દેહી — the embodied; દેહ — the body; સમુદ્ભવાન્ — produced of; જન્મ — of birth; મૃત્યુ — death; જરા — and old age; દુઃખૈઃ — the distresses; વિમુક્તઃ — being freed from; અમૃતમ્ — nectar; અશ્નુતે — he enjoys.
Translation
When the embodied being is able to transcend these three modes associated with the material body, he can become free from birth, death, old age and their distresses and can enjoy nectar even in this life.
શ્લોકઃ
અર્જુન ઉવાચ
કૈર્લિંગૈસ્ત્રીન્ગુણાનેતાનતીતો ભવતિ પ્રભો ।
કિમાચારઃ કથં ચૈતાંસ્ત્રીન્ગુણાનતિવર્તતે ॥ 21 ॥
Meaning
અર્જુનઃ ઉવાચ — Arjuna said; કૈઃ — by which; લિંગૈઃ — symptoms; ત્રીન્ — three; ગુણાન્ — qualities; એતાન્ — all these; અતીતઃ — having transcended; ભવતિ — is; પ્રભો — O my Lord; કિમ્ — what; આચારઃ — behavior; કથમ્ — how; ચ — also; એતાન્ — these; ત્રીન્ — three; ગુણાન્ — qualities; અતિવર્તતે — transcends.
Translation
Arjuna inquired: O my dear Lord, by which symptoms is one known who is transcendental to these three modes? What is his behavior? And how does he transcend the modes of nature?
શ્લોકઃ
શ્રીભગવાનુવાચ
પ્રકાશં ચ પ્રવૃત્તિં ચ મોહમેવ ચ પાંડવ ।
ન દ્વેષ્ટિ સંપ્રવૃત્તાનિ ન નિવૃત્તાનિ કાઙ્ક્ષતિ ॥ 22 ॥
ઉદાસીનવદાસીનો ગુણૈર્યો ન વિચાલ્યતે ।
ગુણા વર્તંત ઇત્યેવં યોઽવતિષ્ઠતિ નેંગતે ॥ 23 ॥
સમદુઃખસુખઃ સ્વસ્થઃ સમલોષ્ટાશ્મકાંચનઃ ।
તુલ્યપ્રિયાપ્રિયો ધીરસ્તુલ્યનિંદાત્મસંસ્તુતિઃ ॥ 24 ॥
માનાપમાનયોસ્તુલ્યસ્તુલ્યો મિત્રારિપક્ષયોઃ ।
સર્વારંભપરિત્યાગી ગુણાતીતઃ સ ઉચ્યતે ॥ 25 ॥
Meaning
શ્રી-ભગવાન્ ઉવાચ — Bhagavan Sri Krishna said; પ્રકાશમ્ — illumination; ચ — and; પ્રવૃત્તિમ્ — attachment; ચ — and; મોહમ્ — illusion; એવ ચ — also; પાંડવ — O son of Pāṇḍu; ન દ્વેષ્ટિ — does not hate; સંપ્રવૃત્તાનિ — although developed; ન નિવૃત્તાનિ — nor stopping development; કાંક્ષતિ — desires; ઉદાસીન-વત્ — as if neutral; આસીનઃ — situated; ગુણૈઃ — by the qualities; યઃ — one who; ન — never; વિચાલ્યતે — is agitated; ગુણાઃ — the qualities; વર્તંતે — are acting; ઇતિ એવમ્ — knowing thus; યઃ — one who; અવતિષ્ઠતિ — remains; ન — never; ઇંગતે — flickers; સમ — equal; દુઃખ — in distress; સુખઃ — and happiness; સ્વ-સ્થઃ — being situated in himself; સમ — equally; લોષ્ટ — a lump of earth; અશ્મ — stone; કાંચનઃ — gold; તુલ્ય — equally disposed; પ્રિય — to the dear; અપ્રિયઃ — and the undesirable; ધીરઃ — steady; તુલ્ય — equal; નિંદા — in defamation; આત્મ-સંસ્તુતિઃ — and praise of himself; માન — in honor; અપમાનયોઃ — and dishonor; તુલ્યઃ — equal; તુલ્યઃ — equal; મિત્ર — of friends; અરિ — and enemies; પક્ષયોઃ — to the parties; સર્વ — of all; આરંભ — endeavors; પરિત્યાગી — renouncer; ગુણ-અતીતઃ — transcendental to the material modes of nature; સઃ — he; ઉચ્યતે — is said to be.
Translation
Bhagavan Sri Krishna said: O son of Pāṇḍu, he who does not hate illumination, attachment and delusion when they are present or long for them when they disappear; who is unwavering and undisturbed through all these reactions of the material qualities, remaining neutral and transcendental, knowing that the modes alone are active; who is situated in the self and regards alike happiness and distress; who looks upon a lump of earth, a stone and a piece of gold with an equal eye; who is equal toward the desirable and the undesirable; who is steady, situated equally well in praise and blame, honor and dishonor; who treats alike both friend and enemy; and who has renounced all material activities – such a person is said to have transcended the modes of nature.
શ્લોકઃ
માં ચ યોઽવ્યભિચારેણ ભક્તિયોગેન સેવતે ।
સ ગુણાન્સમતીત્યૈતાન્બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ॥ 26 ॥
Meaning
મામ્ — unto Me; ચ — also; યઃ — a person who; અવ્યભિચારેણ — without fail; ભક્તિ-યોગેન — by devotional service; સેવતે — renders service; સઃ — he; ગુણાન્ — the modes of material nature; સમતીત્ય — transcending; એતાન્ — all these; બ્રહ્મ-ભૂયાય — elevated to the Brahman platform; કલ્પતે — becomes.
Translation
One who engages in full devotional service, unfailing in all circumstances, at once transcends the modes of material nature and thus comes to the level of Brahman.
શ્લોકઃ
બ્રહ્મણો હિ પ્રતિષ્ઠાહમમૃતસ્યાવ્યયસ્ય ચ ।
શાશ્વતસ્ય ચ ધર્મસ્ય સુખસ્યૈકાંતિકસ્ય ચ ॥ 27 ॥
Meaning
બ્રહ્મણઃ — of the impersonal brahma-jyotir; હિ — certainly; પ્રતિષ્ઠા — the rest; અહમ્ — I am; અમૃતસ્ય — of the immortal; અવ્યયસ્ય — of the imperishable; ચ — also; શાશ્વતસ્ય — of the eternal; ચ — and; ધર્મસ્ય — of the constitutional position; સુખસ્ય — of happiness; ઐકાંતિકસ્ય — ultimate; ચ — also.
Translation
And I am the basis of the impersonal Brahman, which is immortal, imperishable and eternal and is the constitutional position of ultimate happiness.
Browse Related Categories:
