શ્લોકઃ
હિરણ્યાક્ષં તાવદ્વરદ ભવદન્વેષણપરં
ચરંતં સાંવર્તે પયસિ નિજજંઘાપરિમિતે ।
ભવદ્ભક્તો ગત્વા કપટપટુધીર્નારદમુનિઃ
શનૈરૂચે નંદન્ દનુજમપિ નિંદંસ્તવ બલમ્ ॥1॥
Meaning
હિરણ્યાક્ષં તાવત્- - to Hiranyaaksha, then; વરદ - O Bestower of boons!; ભવત્-અણ્વેષણપરમ્ - who was searching for Thee (and); ચરંતં સાંવર્તે પયસિ - who was running around in the waters of deluge; નિજ-જંઘા-પરિમિતે - which was reaching his thighs; ભવત્-ભક્તઃ ગત્વા - Thy devotee approaching (Hiranyaaksha); કપટપટુધીઃ-નારદમુનિઃ - Naarada muni who was a diplomatic missionary; શનૈઃ-ઊચે - calmly spoke (to Hiranyaaksha); નંદન્ દનુજમ્-અપિ - pleasing the Asura; નિંદન્-તવ બલમ્ - and denigrating Thy prowess;
Translation
O Bestower of Boons! Then Thy devotee, the sage Naarada who is skillfully diplomatic in furthering Thy purposes, approached Hiranyaaksha, who was running about searching for Thee, in the cosmic waters which barely reached his knees. Naarada calmly spoke to him, praising him and undermining Thy prowess.
શ્લોકઃ
સ માયાવી વિષ્ણુર્હરતિ ભવદીયાં વસુમતીં
પ્રભો કષ્ટં કષ્ટં કિમિદમિતિ તેનાભિગદિતઃ ।
નદન્ ક્વાસૌ ક્વાસવિતિ સ મુનિના દર્શિતપથો
ભવંતં સંપ્રાપદ્ધરણિધરમુદ્યંતમુદકાત્ ॥2॥
Meaning
સઃ માયાવી વિષ્ણુઃ- - "that deceitful Vishnu; હરતિ ભવદીયાં વસુમતીં - is stealing away your own earth; પ્રભો - O Mighty One!; કષ્ટં કષ્ટં કિમ્-ઇદમ્-ઇતિ - what a pity, how is it so", thus; તેન-અભિગદિતઃ - by him (Naarada) was said; નદન્ ક્વ-અસૌ - roaring "Where is he; ક્વ-અસૌ-ઇતિ - where is he", thus; સ મુનિના - he (the Asura) by the Muni; દર્શિત-પથઃ - was shown the way; ભવંતં સંપ્રાપત્- - reached Thee; ધરણિ-ધરમ્- - (Thee who was) holding up the earth; ઉદ્યંતમ્-ઉદકાત્ - coming up from the waters;
Translation
When Naarada told the mighty Hiranyaaksh that the deceitful Vishnu was stealing away his own earth and how was it so , Hiranyaaksha with a roar asked where he was, where he was. Thus, following the direction given by the sage, he reached Thee, as Thou were rising up from the waters with the earth.
શ્લોકઃ
અહો આરણ્યોઽયં મૃગ ઇતિ હસંતં બહુતરૈ-
ર્દુરુક્તૈર્વિધ્યંતં દિતિસુતમવજ્ઞાય ભગવન્ ।
મહીં દૃષ્ટ્વા દંષ્ટ્રાશિરસિ ચકિતાં સ્વેન મહસા
પયોધાવાધાય પ્રસભમુદયુંક્થા મૃધવિધૌ ॥3॥
Meaning
અહો આરણ્યઃ-અયં મૃગ - "O this is only a wild animal"; ઇતિ હસંતં - thus ridiculing with; બહુતરૈઃ-દુરુક્તૈઃ-વિધ્યંતં - and many abuses lashing out; દિતિસુતમ્- - the son of Diti (the Asura); અવજ્ઞાય ભગવન્ - ignoring (Thee) O Lord; મહીં દૃષ્ટ્વા - seeing the earth; દંષ્ટ્રાશિરસિ - at the tip of the tusks; ચકિતાં - (the earth) trembling; સ્વેન મહસા - by Thy power; પયોધૌ-આધાય - (then) placing (the earth) in the ocean; પ્રસભમ્- - at once; ઉદયુંક્થા - (Thou) did prepare; મૃધવિધૌ - for a fight;
Translation
O Lord! Thou ignored the ridiculing words of the Asura that this is only a wild animal and the many abuses hurled by him. Thou saw the earth trembling in fear at the tip of Thy tusk and so placed her firmly on the ocean by Thy power. Then Thou at once were ready for a fight.
શ્લોકઃ
ગદાપાણૌ દૈત્યે ત્વમપિ હિ ગૃહીતોન્નતગદો
નિયુદ્ધેન ક્રીડન્ ઘટઘટરવોદ્ઘુષ્ટવિયતા ।
રણાલોકૌત્સુક્યાન્મિલતિ સુરસંઘે દ્રુતમમું
નિરુંધ્યાઃ સંધ્યાતઃ પ્રથમમિતિ ધાત્રા જગદિષે ॥4॥
Meaning
ગદાપાણૌ દૈત્યે - the Asura armed with a mace; ત્વમ્-અપિ હિ - Thou also indeed; ગૃહીત-ઉનંત-ગદઃ - flourishing a mighty mace; નિયુદ્ધેન ક્રીડન્ - by a dual (fight) as though sporting (the clashing of maces); ઘટ-ઘટ-રવ-ઉદ્ઘુષ્ટ-વિયતા - resounding the sky with fierce sound; રણ-આલોક-ઔત્સુક્યાત્- - with the eagerness to see the fight; મિલતિ સુરસંઘે - when the hosts of gods assembled; દ્રુતમ્-અમું નિરુંધ્યાઃ - quickly kill this (Asura); સંધ્યાતઃ પ્રથમમ્- - before evening; ઇતિ ધાત્રા જગદિષે - thus Thou were requested by Brahmaa;
Translation
As the Asura was armed with a mace, Thou too flourished a mighty mace and sportingly gave him battle. As the clang of the clashing maces resounded in the sky, the hosts of gods assembled eagerly to see the dual. Brahmaa cried out requesting Thee to kill the Asura before nightfall.
શ્લોકઃ
ગદોન્મર્દે તસ્મિંસ્તવ ખલુ ગદાયાં દિતિભુવો
ગદાઘાતાદ્ભૂમૌ ઝટિતિ પતિતાયામહહ! ભોઃ ।
મૃદુસ્મેરાસ્યસ્ત્વં દનુજકુલનિર્મૂલનચણં
મહાચક્રં સ્મૃત્વા કરભુવિ દધાનો રુરુચિષે ॥5॥
Meaning
ગદોન્મર્દે તસ્મિન્- - in that fight with the maces; તવ ખલુ ગદાયાં - (when) Thy mace indeed; દિતિભુવઃ - (and) of the Asura's; ગદા-ઘાતાત્- - by a blow of the mace; ભૂમૌ ઝટિતિ પતિતાયામ્- - on the ground suddenly fell; અહહ ભોઃ - what a wonder O Lord!; મૃદુસ્મેર-આસ્યઃ-ત્વમ્ - with a gentle smile on Thy face, Thou; દનુજકુલ-નિર્મૂલચણમ્ - famous as the destroyer of the entire Asura race; મહાચક્રં સ્મૃત્વા - (that) great discus invoking (Sudarshana); કરભુવિ દધાનો - in the palms of Thy hands holding; રુરુચિષે - looked magnificent;
Translation
During that combat, the Asura's stroke suddenly knocked down Thy mace to the ground. With a smile on Thy face Thou invoked Thy discus (Sudarshana) which is well known for slaying of the race of the Asuras. Thou looked magnificent as the invoked discus placed itself in Thy hands.
શ્લોકઃ
તતઃ શૂલં કાલપ્રતિમરુષિ દૈત્યે વિસૃજતિ
ત્વયિ છિંદત્યેનત્ કરકલિતચક્રપ્રહરણાત્ ।
સમારુષ્ટો મુષ્ટ્યા સ ખલુ વિતુદંસ્ત્વાં સમતનોત્
ગલન્માયે માયાસ્ત્વયિ કિલ જગન્મોહનકરીઃ ॥6॥
Meaning
તતઃ શૂલમ્ - then, a trident; કાલપ્રતિમ્-અરુષિ દૈત્યે - angry like Rudra the Destroyer, when the Asura; વિસૃજતિ - threw (the trident); ત્વયિ છિંદતિ- - Thou broke; એનત્ - this (trident); કર-કલિત-ચક્ર-પ્રહરણાત્ - by the blow of the discus held in Thy hand; સમારુષ્ટઃ - greatly enraged; મુષ્ટ્યા સ ખલુ - with (his) fist he indeed; વિતુદન્-ત્વામ્ - hitting Thee; સમતનોત્ ગલન્માયે - did employ against Thee, who are beyond, the effects of Maya; માયાઃ ત્વયિ કિલ - Maaya on Thee indeed; જગત્-મોહનકરીઃ - (Maya) whose tricks can deceive the whole world;
Translation
The Asura who was angry as the Destroyer Rudra, threw his trident at Thee, and Thou broke it with the discus in Thy hands.Greatly enraged he hit Thee with his fist and also employed tricks of Maya against Thee,which may deceive the whole world but does not effect Thee who are above all Maya.
શ્લોકઃ
ભવચ્ચક્રજ્યોતિષ્કણલવનિપાતેન વિધુતે
તતો માયાચક્રે વિતતઘનરોષાંધમનસમ્ ।
ગરિષ્ઠાભિર્મુષ્ટિપ્રહૃતિભિરભિઘ્નંતમસુરં
સ્વપાદાંગુષ્ઠેન શ્રવણપદમૂલે નિરવધીઃ ॥7॥
Meaning
ભવત્-ચક્ર-જ્યોતિષ્-કણ-લવ-નિપાતેન - being hit by a powerful spark of Thy divine discus; વિધુતે - were destroyed; તતઃ માયા-ચક્રે - then (when) the illusion created by the Asura; વિતત-ઘન-રોષ-અંધ-મનસમ્ - whose mind was blinded by intense rage; ગરિષ્ઠાભિઃ-મુષ્ટિ-પ્રહૃતિભિઃ- - with strong blows of his fist; અભિઘ્નંતમ્-અસુરમ્ - the Asura who was hitting Thee; સ્વ-પાદ-અઙુગુષ્ઠેન - with Thy big toe; શ્રવણ-પદ-મૂલે - at the base of (his) ear; નિરવધીઃ - Thou did strike;
Translation
When the illusions created by the Asura were all dispersed being hit by a powerful spark of Thy divine discus, the Asura's mind was overcome by intense rage. He then attacked Thee with strong blows of his heavy fists, whereupon Thou struck him with a powerful blow with Thy big toe at the base of his ear.
શ્લોકઃ
મહાકાયઃ સોઽયં તવ ચરણપાતપ્રમથિતો
ગલદ્રક્તો વક્ત્રાદપતદૃષિભિઃ શ્લાઘિતહતિઃ ।
તદા ત્વામુદ્દામપ્રમદભરવિદ્યોતિહૃદયા
મુનીંદ્રાઃ સાંદ્રાભિઃ સ્તુતિભિરનુવન્નધ્વરતનુમ્ ॥8॥
Meaning
મહાકાયઃ સઃ-અયમ્ - that Asura of gigantic proportions; તવ ચરણ-પાત-પ્રમથિતઃ - by the blow of Thy foot crushed; ગલત્-રક્તઃ વક્ત્રાત્- - with blood flowing out of his mouth; અપતત્- - fell; ઋષિભિઃ શ્લાઘિત-હતિઃ - the sages praised his slaying; તદા ત્વામ્- - then to Thee; ઉદ્દામ-પ્રમદભર-વિદ્યોતિ-હૃદયા - with their hearts full and brimming with joy; મુનીંદ્રાઃ - the great sages; સાંદ્રાભિઃ સ્તુતિભિઃ- - with verses full of deep meaning; અનુવન્- - praised; અધ્વર-તનુમ્ - O Thou! The Embodiment of Yajna;
Translation
That gigantic Asura crushed by the powerful blow of Thy foot, fell down with blood flowing out of his mouth. The sages praised his slaying. O Thou! Who are the embodiment of Yajna! As they did so their hearts were full and brimming with joy. They sang hymns with deep meaning.
શ્લોકઃ
ત્વચિ છંદો રોમસ્વપિ કુશગણશ્ચક્ષુષિ ઘૃતં
ચતુર્હોતારોઽંઘ્રૌ સ્રુગપિ વદને ચોદર ઇડા ।
ગ્રહા જિહ્વાયાં તે પરપુરુષ કર્ણે ચ ચમસા
વિભો સોમો વીર્યં વરદ ગલદેશેઽપ્યુપસદઃ ॥9॥
Meaning
ત્વચિ છંદઃ - in Thy skin are the Vedic Metres; રોમસુ-અપિ કુશગણઃ- - Thy hair are the Kush grass; ચક્ષુષિ ઘૃતમ્ - Thy eyes are ghee; ચતુર્હોતારઃ-અંઘ્રૌ - Thy feet are the four sacrificing priests; સ્રુગ્-અપિ વદને - Thy face is 'sruk' (the ladle used for offering); ચ-ઉદર ઇડા - and Thy stomach the 'ida' (the vessel used for keeping the ingredients for offering); ગ્રહા જિહ્વાયાં તે - Thy tongue the soma pot; પરપુરુષ - O Infinite Lord!; કર્ણે ચ ચમસા - Thy ears are the chamasas (vessel used for keeping the sacrificial remnants); વિભો - O Lord!; સોમો વીર્યમ્ - Thy virility is Soma; વરદ - O Bestower of Boons!; ગલદેશે-અપિ-ઉપસદઃ - in Thy neck are the sacrifices called 'Upasat' (the subsidiary rites);
Translation
O Infinite Lord! In Thy skin are the Vedic Mantras, Thy hair are the 'kush' grass, Thy eyes are the ghee, Thy feet are the four sacrificing priests, Thy face is 'sruk',( the ladle for sacrifice) and Thy stomach is the 'Ida' (the vessel which holds the sacrificial ingredients), Thy tongue is the soma pot. O Lord! Thy ears are the chamasas (the vessel which holds the sacrificial remnants) and Thy virility is soma. O Bestower of Boons! in Thy neck are the sacrifices called Upasat, (the subsidiary rites). Thou are the embodiment of the holy Yagna.
શ્લોકઃ
મુનીંદ્રૈરિત્યાદિસ્તવનમુખરૈર્મોદિતમના
મહીયસ્યા મૂર્ત્યા વિમલતરકીર્ત્યા ચ વિલસન્ ।
સ્વધિષ્ણ્યં સંપ્રાપ્તઃ સુખરસવિહારી મધુરિપો
નિરુંધ્યા રોગં મે સકલમપિ વાતાલયપતે ॥10॥
Meaning
મુનીંદ્રૈઃ-ઇત્યાદિ- - by the various great sages; સ્તવન-મુખરૈઃ-મોદિત-મના - who were intoning such hymns,; મોદિત-મના - being delighted; મહીયસ્યા મૂર્ત્યા - with a splendid form and; વિમલતર-કીર્ત્યા ચ - with unblemished glory; વિલસન્ - shining; સ્વધિષ્ણ્યં સંપ્રાપ્તઃ - reaching Thy abode of Vaikunth; સુખ-રસ-વિહારી - O Thee! Reveling in Thy own Bliss!; મધુરિપો - O Destroyer of Madhu!; નિરુંધ્યા રોગં મે - destroy ailments of mine; સકલમ્-અપિ - all of them; વાતાલયપતે - O Lord of Guruvaayur!;
Translation
O Lord of Guruvaayur! O Destroyer of Madhu! Delighted with the hymns of the sages Thou shone with Thy huge and adorable form and taintless glory and retired to Thy abode of Vaikunth, revelling in Thy innate Bliss. May Thou be pleased to eradicate all my ailments.
Meaning
Translation
Browse Related Categories:
