ശ്ലോകഃ
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച
ധര്മക്ഷേത്രേ കുരുക്ഷേത്രേ സമവേതാ യുയുത്സവഃ ।
മാമകാഃ പാംഡവാശ്ചൈവ കിമകുർവത സംജയ ॥ 1 ॥
Meaning
ധൃതരാഷ്ട്രഃ ഉവാച — King Dhritarāṣṭra said; ധര്മ-ക്ഷേത്രേ — in the place of pilgrimage; കുരു-ക്ഷേത്രേ — in the place named Kurukṣetra; സമവേതാഃ — assembled; യുയുത്സവഃ — desiring to fight; മാമകാഃ — my party (sons); പാംഡവാഃ — the sons of Pāṇḍu; ച — and; ഏവ — certainly; കിമ് — what; അകുർവത — did they do; സംജയ — O Sañjaya.
Translation
Dhritarāṣṭra said: O Sañjaya, after my sons and the sons of Pāṇḍu assembled in the place of pilgrimage at Kurukṣetra, desiring to fight, what did they do?
ശ്ലോകഃ
സംജയ ഉവാച
ദൃഷ്ട്വാ തു പാംഡവാനീകം വ്യൂഢം ദുര്യോധനസ്തദാ ।
ആചാര്യമുപസംഗമ്യ രാജാ വചനമബ്രവീത് ॥ 2 ॥
Meaning
സംജയഃ ഉവാച — Sañjaya said; ദൃഷ്ട്വാ — after seeing; തു — but; പാംഡവ-അനീകമ് — the soldiers of the Pāṇḍavas; വ്യൂഢമ് — arranged in a military phalanx; ദുര്യോധനഃ — King Duryodhana; തദാ — at that time; ആചാര്യമ് — the teacher; ഉപസംഗമ്യ — approaching; രാജാ — the king; വചനമ് — words; അബ്രവീത് — spoke.
Translation
Sañjaya said: O King, after looking over the army arranged in military formation by the sons of Pāṇḍu, King Duryodhana went to his teacher and spoke the following words.
ശ്ലോകഃ
പശ്യൈതാം പാംഡുപുത്രാണാമാചാര്യ മഹതീം ചമൂമ് ।
വ്യൂഢാം ദ്രുപദപുത്രേണ തവ ശിഷ്യേണ ധീമതാ ॥ 3 ॥
Meaning
പശ്യ — behold; ഏതാമ് — this; പാംഡു-പുത്രാനാമ് — of the sons of Pāṇḍu; ആചാര്യ — O teacher; മഹതീമ് — great; ചമൂമ് — military force; വ്യൂഢാമ് — arranged; ദ്രുപദ-പുത്രേണ — by the son of Drupada; തവ — your; ശിഷ്യേണ — disciple; ധീ-മതാ — very intelligent.
Translation
O my teacher, behold the great army of the sons of Pāṇḍu, so expertly arranged by your intelligent disciple the son of Drupada.
ശ്ലോകഃ
അത്ര ശൂരാ മഹേഷ്വാസാ ഭീമാര്ജുനസമാ യുധി ।
യുയുധാനോ വിരാടശ്ച ദ്രുപദശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 4 ॥
Meaning
അത്ര — here; ശൂരാഃ — heroes; മഹാ-ഇഷു-ആസാഃ — mighty bowmen; ഭീമ-അര്ജുന — to Bhīma and Arjuna; സമാഃ — equal; യുധി — in the fight; യുയുധാനഃ — Yuyudhāna; വിരാടഃ — Virāṭa; ച — also; ദ്രുപദഃ — Drupada; ച — also; മഹാ-രഥഃ — great fighter.
Translation
Here in this army are many heroic bowmen equal in fighting to Bhīma and Arjuna: great fighters like Yuyudhāna, Virāṭa and Drupada.
ശ്ലോകഃ
ധൃഷ്ടകേതുശ്ചേകിതാനഃ കാശിരാജശ്ച വീര്യവാന് ।
പുരുജിത്കുംതിഭോജശ്ച ശൈബ്യശ്ച നരപുംഗവഃ ॥ 5 ॥
Meaning
ധൃഷ്ടകേതുഃ — Dhriṣṭaketu; ചേകിതാനഃ — Cekitāna; കാശിരാജഃ — Kāśirāja; ച — also; വീര്യ-വാന് — very powerful; പുരുജിത് — Purujit; കുംതിഭോജഃ — Kuntibhoja; ച — and; ശൈബ്യഃ — Śaibya; ച — and; നര-പുംഗവഃ — hero in human society.
Translation
There are also great heroic, powerful fighters like Dhriṣṭaketu, Cekitāna, Kāśirāja, Purujit, Kuntibhoja and Śaibya.
ശ്ലോകഃ
യുധാമന്യുശ്ച വിക്രാംത ഉത്തമൌജാശ്ച വീര്യവാന് ।
സൌഭദ്രോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സർവ ഏവ മഹാരഥാഃ ॥ 6 ॥
Meaning
യുധാമന്യുഃ — Yudhāmanyu; ച — and; വിക്രാംതഃ — mighty; ഉത്തമൌജാഃ — Uttamaujā; ച — and; വീര്യ-വാന് — very powerful; സൌഭദ്രഃ — the son of Subhadrā; ദ്രൌപദേയാഃ — the sons of Draupadī; ച — and; സർവേ — all; ഏവ — certainly; മഹാ-രഥാഃ — great chariot fighters.
Translation
There are the mighty Yudhāmanyu, the very powerful Uttamaujā, the son of Subhadrā and the sons of Draupadī. All these warriors are great chariot fighters.
ശ്ലോകഃ
അസ്മാകം തു വിശിഷ്ടാ യേ താന്നിബോധ ദ്വിജോത്തമ ।
നായകാ മമ സൈന്യസ്യ സംജ്ഞാര്ഥ താന്ബ്രവീമി തേ ॥ 7 ॥
Meaning
അസ്മാകമ് — our; തു — but; വിശിഷ്ടാഃ — especially powerful; യേ — who; താന് — them; നിബോധ — just take note of, be informed; ദ്വിജ-ഉത്തമ — O best of the brāhmaṇas; നായകാഃ — captains; മമ — my; സൈന്യസ്യ — of the soldiers; സംജ്ഞാ-അര്ഥമ് — for information; താന് — them; ബ്രവീമി — I am speaking; തേ — to you.
Translation
But for your information, O best of the brāhmaṇas, let me tell you about the captains who are especially qualified to lead my military force.
ശ്ലോകഃ
ഭവാന്ഭീഷ്മശ്ച കര്ണശ്ച കൃപശ്ച സമിതിംജയഃ ।
അശ്വത്ഥാമാ വികര്ണശ്ച സൌമദത്തിസ്തഥൈവ ച ॥ 8 ॥
Meaning
ഭവാന് — your good self; ഭീഷ്മഃ — Grandfather Bhīṣma; ച — also; കര്ണഃ — Karṇa; ച — and; കൃപഃ — Kripa; ച — and; സമിതിമ്-ജയഃ — always victorious in battle; അശ്വത്ഥാമാ — Aśvatthāmā; വികര്ണഃ — Vikarṇa; ച — as well as; സൌമദത്തിഃ — the son of Somadatta; തഥാ — as well as; ഏവ — certainly; ച — also.
Translation
There are personalities like you, Bhīṣma, Karṇa, Kripa, Aśvatthāmā, Vikarṇa and the son of Somadatta called Bhūriśravā, who are always victorious in battle.
ശ്ലോകഃ
അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാ മദര്ഥേ ത്യക്തജീവിതാഃ ।
നാനാശസ്ത്രപ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ ॥ 9 ॥
Meaning
അന്യേ — others; ച — also; ബഹവഃ — in great numbers; ശൂരാഃ — heroes; മത്-അര്ഥേ — for my sake; ത്യക്ത-ജീവിതാഃ — prepared to risk life; നാനാ — many; ശസ്ത്ര — weapons; പ്രഹരണാഃ — equipped with; സർവേ — all of them; യുദ്ധ-വിശാരദാഃ — experienced in military science.
Translation
There are many other heroes who are prepared to lay down their lives for my sake. All of them are well equipped with different kinds of weapons, and all are experienced in military science.
ശ്ലോകഃ
അപര്യാപ്ത‍ം തദസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മാഭിരക്ഷിതമ് ।
പര്യാപ്ത‍ം ത്വിദമേതേഷാം ബലം ഭീമാഭിരക്ഷിതമ് ॥ 10 ॥
Meaning
അപര്യാപ്തമ് — immeasurable; തത് — that; അസ്മാകമ് — of ours; ബലമ് — strength; ഭീഷ്മ — by Grandfather Bhīṣma; അഭിരക്ഷിതമ് — perfectly protected; പര്യാപ്തമ് — limited; തു — but; ഇദമ് — all this; ഏതേഷാമ് — of the Pāṇḍavas; ബലമ് — strength; ഭീമ — by Bhīma; അഭിരക്ഷിതമ് — carefully protected.
Translation
Our strength is immeasurable, and we are perfectly protected by Grandfather Bhīṣma, whereas the strength of the Pāṇḍavas, carefully protected by Bhīma, is limited.
ശ്ലോകഃ
അയനേഷു ച സർവേഷു യഥാഭാഗവമസ്ഥിതാഃ ।
ഭീഷ്മമേവാഭിരക്ഷംതു ഭവംതഃ സർവ ഏവ ഹി ॥ 11 ॥
Meaning
അയനേഷു — in the strategic points; ച — also; സർവേഷു — everywhere; യഥാ-ഭാഗമ് — as differently arranged; അവസ്ഥിതാഃ — situated; ഭീഷ്മമ് — unto Grandfather Bhīṣma; ഏവ — certainly; അഭിരക്ഷംതു — should give support; ഭവംതഃ — you; സർവേ — all respectively; ഏവ ഹി — certainly.
Translation
All of you must now give full support to Grandfather Bhīṣma, as you stand at your respective strategic points of entrance into the phalanx of the army.
ശ്ലോകഃ
തസ്യ സംജനയന്ഹര്ഷം കുരുവൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ ।
സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ച‍ഐഃ ശംഖം ദധ്മൌ പ്രതാപവാന് ॥ 12 ॥
Meaning
തസ്യ — his; സംജനയന് — increasing; ഹര്ഷമ് — cheerfulness; കുരു-വൃദ്ധഃ — the grandsire of the Kuru dynasty (Bhīṣma); പിതാമഹഃ — the grandfather; സിംഹ-നാദമ് — roaring sound, like that of a lion; വിനദ്യ — vibrating; ഉച്ചൈഃ — very loudly; ശംഖമ് — conchshell; ദധ്മൌ — blew; പ്രതാപ-വാന് — the valiant.
Translation
Then Bhīṣma, the great valiant grandsire of the Kuru dynasty, the grandfather of the fighters, blew his conchshell very loudly, making a sound like the roar of a lion, giving Duryodhana joy.
ശ്ലോകഃ
തതഃ ശംഖാശ്ച ഭേര്യശ്ച പണവാനകഗോമുഖാഃ ।
സഹസൈവാഭ്യഹന്യംത സ ശബ്ദസ്തുമുലോഽഭവത് ॥ 13 ॥
Meaning
തതഃ — thereafter; ശംഖാഃ — conchshells; ച — also; ഭേര്യഃ — large drums; ച — and; പണവ-ആനക — small drums and kettledrums; ഗോ-മുഖാഃ — horns; സഹസാ — all of a sudden; ഏവ — certainly; അഭ്യഹന്യംത — were simultaneously sounded; സഃ — that; ശബ്ദഃ — combined sound; തുമുലഃ — tumultuous; അഭവത് — became.
Translation
After that, the conchshells, drums, bugles, trumpets and horns were all suddenly sounded, and the combined sound was tumultuous.
ശ്ലോകഃ
തതഃ ശ്വേതൈര്ഹയൈര്യുക്തേ മഹതി സ്യംദനേ സ്ഥിതൌ ।
മാധവഃ പാംഡവശ്ചൈവ ദിവ്യൌ ശംഖൌ പ്രദധ്മതുഃ ॥ 14 ॥
Meaning
തതഃ — thereafter; ശ്വേതൈഃ — with white; ഹയൈഃ — horses; യുക്തേ — being yoked; മഹതി — in a great; സ്യംദനേ — chariot; സ്ഥിതൌ — situated; മാധവഃ — Kriṣṇa (the husband of the goddess of fortune); പാംഡവഃ — Arjuna (the son of Pāṇḍu); ച — also; ഏവ — certainly; ദിവ്യൌ — transcendental; ശംഖൌ — conchshells; പ്രദധ്മതുഃ — sounded.
Translation
On the other side, both Lord Kriṣṇa and Arjuna, stationed on a great chariot drawn by white horses, sounded their transcendental conchshells.
ശ്ലോകഃ
പാംചജന്യം ഹൃഷീകേശോ ദേവദത്തം ധനംജയഃ ।
പൌംഡ്രം ദധ്മൌ മഹാശംഖം ഭീമകര്മാ വൃകോദരഃ ॥ 15 ॥
Meaning
പാംചജന്യമ് — the conchshell named Pāñcajanya; ഹൃഷീക-ഈശഃ — Hriṣīkeśa (Kriṣṇa, the Lord who directs the senses of the devotees); ദേവദത്തമ് — the conchshell named Devadatta; ധനമ്-ജയഃ — Dhanañjaya (Arjuna, the winner of wealth); പൌംഡ്രമ് — the conch named Pauṇḍra; ദധ്മൌ — blew; മഹാ-ശംഖമ് — the terrific conchshell; ഭീമ-കര്മാ — one who performs herculean tasks; വൃക-ഉദരഃ — the voracious eater (Bhīma).
Translation
Lord Kriṣṇa blew His conchshell, called Pāñcajanya; Arjuna blew his, the Devadatta; and Bhīma, the voracious eater and performer of herculean tasks, blew his terrific conchshell, called Pauṇḍra.
ശ്ലോകഃ
അനംതവിജയം രാജാ കുംതീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച സുഘോഷമണിപുഷ്പകൌ ॥ 16 ॥
കാശ്യശ്ച പരമേഷ്വാസഃ ശിഖംഡീ ച മഹാരഥഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ വിരാടശ്ച സാത്യകിശ്ചാപരാജിതഃ ॥ 17 ॥
ദ്രുപദോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സർവശഃ പൃഥിവീപതേ ।
സൌഭദ്രശ്ച മഹാബാഹുഃ ശംഖാംദധ്മുഃ പൃഥക്പൃഥക് ॥ 18 ॥
Meaning
അനംത-വിജയമ് — the conch named Ananta-vijaya; രാജാ — the king; കുംതീ-പുത്രഃ — the son of Kuntī; യുധിഷ്ഠിരഃ — Yudhiṣṭhira; നകുലഃ — Nakula; സഹദേവഃ — Sahadeva; ച — and; സുഘോഷ-മണിപുഷ്പകൌ — the conches named Sughoṣa and Maṇipuṣpaka; കാശ്യഃ — the King of Kāśī (Vārāṇasī); ച — and; പരമ-ഇഷു-ആസഃ — the great archer; ശിഖംഡീ — Śikhaṇḍī; ച — also; മഹാ-രഥഃ — one who can fight alone against thousands; ധൃഷ്ടദ്യുമ്നഃ — Dhriṣṭadyumna (the son of King Drupada); വിരാടഃ — Virāṭa (the prince who gave shelter to the Pāṇḍavas while they were in disguise); ച — also; സാത്യകിഃ — Sātyaki (the same as Yuyudhāna, the charioteer of Lord Kriṣṇa); ച — and; അപരാജിതഃ — who had never been vanquished; ദ്രുപദഃ — Drupada, the King of Pāñcāla; ദ്രൌപദേയാഃ — the sons of Draupadī; ച — also; സർവശഃ — all; പൃഥിവീ-പതേ — O King; സൌഭദ്രഃ — Abhimanyu, the son of Subhadrā; ച — also; മഹാ-ബാഹുഃ — mighty-armed; ശംഖാന് — conchshells; ദധ്മുഃ — blew; പൃഥക് പൃഥക് — each separately.
Translation
King Yudhiṣṭhira, the son of Kuntī, blew his conchshell, the Ananta-vijaya, and Nakula and Sahadeva blew the Sughoṣa and Maṇipuṣpaka. That great archer the King of Kāśī, the great fighter Śikhaṇḍī, Dhriṣṭadyumna, Virāṭa, the unconquerable Sātyaki, Drupada, the sons of Draupadī, and others, O King, such as the mighty-armed son of Subhadrā, all blew their respective conchshells.
ശ്ലോകഃ
സ ഘോഷോ ധാര്തരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത് ।
നഭശ്ച പൃഥിവീം ചൈവ തുമുലോഽഭ്യനുനാദയന് ॥ 19 ॥
Meaning
സഃ — that; ഘോഷഃ — vibration; ധാര്തരാഷ്ട്രാണാമ് — of the sons of Dhritarāṣṭra; ഹൃദയാനി — hearts; വ്യദാരയത് — shattered; നഭഃ — the sky; ച — also; പൃഥിവീമ് — the surface of the earth; ച — also; ഏവ — certainly; തുമുലഃ — uproarious; അഭ്യനുനാദയന് — resounding.
Translation
The blowing of these different conchshells became uproarious. Vibrating both in the sky and on the earth, it shattered the hearts of the sons of Dhritarāṣṭra.
ശ്ലോകഃ
അഥ വ്യവസ്ഥിതാംദൃഷ്ട്വാ ധാര്തരാഷ്ട്രാന്കപിധ്വജഃ ।
പ്രവൃത്തേ ശസ്ത്രസംപാതേ ധനുരുദ്യമ്യ പാംഡവഃ ।
ഹൃഷീകേശം തദാ വാക്യമിദമാഹ മഹീപതേ ॥ 20 ॥
Meaning
അഥ — thereupon; വ്യവസ്ഥിതാന് — situated; ദൃഷ്ട്വാ — looking upon; ധാര്തരാഷ്ട്രാന് — the sons of Dhritarāṣṭra; കപി-ധ്വജഃ — he whose flag was marked with Hanumān; പ്രവൃത്തേ — while about to engage; ശസ്ത്ര-സംപാതേ — in releasing his arrows; ധനുഃ — bow; ഉദ്യമ്യ — taking up; പാംഡവഃ — the son of Pāṇḍu (Arjuna); ഹൃഷീകേശമ് — unto Lord Kriṣṇa; തദാ — at that time; വാക്യമ് — words; ഇദമ് — these; ആഹ — said; മഹീ-പതേ — O King.
Translation
At that time Arjuna, the son of Pāṇḍu, seated in the chariot bearing the flag marked with Hanumān, took up his bow and prepared to shoot his arrows. O King, after looking at the sons of Dhritarāṣṭra drawn in military array, Arjuna then spoke to Lord Kriṣṇa these words.
ശ്ലോകഃ
അര്ജുന ഉവാച
സേനയോരുഭയോര്മധ്യേ രഥം സ്ഥാപയ മേഽച്യുത ।
യാവദേതാന്നിരീക്ഷേഽഹം യോദ്‍ധുകാമാനവസ്ഥിതാന് ॥ 21 ॥
കൈര്മയാ സഹ യോദ്ധവ്യമസ്മിന്‍രണസമുദ്യമേ ॥ 22 ॥
Meaning
അര്ജുനഃ ഉവാച — Arjuna said; സേനയോഃ — of the armies; ഉഭയോഃ — both; മധ്യേ — between; രഥമ് — the chariot; സ്ഥാപയ — please keep; മേ — my; അച്യുത — O infallible one; യാവത് — as long as; ഏതാന് — all these; നിരീക്ഷേ — may look upon; അഹമ് — I; യോദ്ധു-കാമാന് — desiring to fight; അവസ്ഥിതാന് — arrayed on the battlefield; കൈഃ — with whom; മയാ — by me; സഹ — together; യോദ്ധവ്യമ് — have to fight; അസ്മിന് — in this; രണ — strife; സമുദ്യമേ — in the attempt.
Translation
Arjuna said: O infallible one, please draw my chariot between the two armies so that I may see those present here, who desire to fight, and with whom I must contend in this great trial of arms.
ശ്ലോകഃ
യോത്സ്യമാനാനവേക്ഷേഽഹം യ ഏതേഽത്ര സമാഗതാഃ ।
ധാര്തരാഷ്ട്രസ്യ ദുര്ബുദ്ധേര്യുദ്ധേ പ്രിയചികീര്ഷവഃ ॥ 23 ॥
Meaning
യോത്സ്യമാനാന് — those who will be fighting; അവേക്ഷേ — let me see; അഹമ് — I; യേ — who; ഏതേ — those; അത്ര — here; സമാഗതാഃ — assembled; ധാര്തരാഷ്ട്രസ്യ — for the son of Dhritarāṣṭra; ദുര്ബുദ്ധേഃ — evil-minded; യുദ്ധേ — in the fight; പ്രിയ — well; ചികീര്ഷവഃ — wishing.
Translation
Let me see those who have come here to fight, wishing to please the evil-minded son of Dhritarāṣṭra.
ശ്ലോകഃ
സംജയ ഉവാച
ഏവമുക്തോ ഹൃഷീകേശോ ഗുഡാകേശേന ഭാരത ।
സേനയോരുഭയോര്മധ്യേ സ്ഥാപയിത്വാ രഥോത്തമമ് ॥ 24 ॥
Meaning
സംജയഃ ഉവാച — Sañjaya said; ഏവമ് — thus; ഉക്തഃ — addressed; ഹൃഷീകേശഃ — Lord Kriṣṇa; ഗുഡാകേശേന — by Arjuna; ഭാരത — O descendant of Bharata; സേനയോഃ — of the armies; ഉഭയോഃ — both; മധ്യേ — in the midst; സ്ഥാപയിത്വാ — placing; രഥ-ഉത്തമമ് — the finest chariot.
Translation
Sañjaya said: O descendant of Bharata, having thus been addressed by Arjuna, Lord Kriṣṇa drew up the fine chariot in the midst of the armies of both parties.
ശ്ലോകഃ
ഭീഷ്മദ്രോണപ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീക്ഷിതാമ് ।
ഉവാച പാര്ഥ പശ്യൈതാന്സമവേതാന്കുരുനിതി ॥ 25 ॥
Meaning
ഭീഷ്മ — Grandfather Bhīṣma; ദ്രോണ — the teacher Droṇa; പ്രമുഖതഃ — in front of; സർവേഷാമ് — all; ച — also; മഹീ-ക്ഷിതാമ് — chiefs of the world; ഉവാച — said; പാര്ഥ — O son of Prithā; പശ്യ — just behold; ഏതാന് — all of them; സമവേതാന് — assembled; കുരൂന് — the members of the Kuru dynasty; ഇതി — thus.
Translation
In the presence of Bhīṣma, Droṇa and all the other chieftains of the world, the Lord said, “Just behold, Pārtha, all the Kurus assembled here.”
ശ്ലോകഃ
തത്രാപശ്യത്സ്ഥിതാന്പാര്ഥഃ പിതൄനഥ പിതാമഹാന്।
ആചാര്യാന്മാതുലാന്ഭ്രാതൄന്പുത്രാന്പൌത്രാന്സഖീംസ്തഥാ।
ശ്വശ‍ഉരാന്സുഹൃദശ്ചൈവ സേനയോരുഭയോരപി ॥ 26 ॥
Meaning
തത്ര — there; അപശ്യത് — he could see; സ്ഥിതാന് — standing; പാര്ഥഃ — Arjuna; പിതൄന് — fathers; അഥ — also; പിതാമഹാന് — grandfathers; ആചാര്യാന് — teachers; മാതുലാന് — maternal uncles; ഭ്രാതൄന് — brothers; പുത്രാന് — sons; പൌത്രാന് — grandsons; സഖീന് — friends; തഥാ — too; ശ്വശുരാന് — fathers-in-law; സുഹൃദഃ — well-wishers; ച — also; ഏവ — certainly; സേനയോഃ — of the armies; ഉഭയോഃ — of both parties; അപി — including.
Translation
There Arjuna could see, within the midst of the armies of both parties, his fathers, grandfathers, teachers, maternal uncles, brothers, sons, grandsons, friends, and also his fathers-in-law and well-wishers.
ശ്ലോകഃ
താന്സമീക്ഷ്യ സ കൌംതേയഃ സർവാന്ബംധൂനവസ്ഥിതാന് ।
കൃപയാ പരയാവിഷ്ടോ വിഷീദന്നിദമബ്രവീത് ॥ 27 ॥
Meaning
താന് — all of them; സമീക്ഷ്യ — after seeing; സഃ — he; കൌംതേയഃ — the son of Kuntī; സർവാന് — all kinds of; ബംധൂന് — relatives; അവസ്ഥിതാന് — situated; കൃപയാ — by compassion; പരയാ — of a high grade; ആവിഷ്ടഃ — overwhelmed; വിഷീദന് — while lamenting; ഇദമ് — thus; അബ്രവീത് — spoke.
Translation
When the son of Kuntī, Arjuna, saw all these different grades of friends and relatives, he became overwhelmed with compassion and spoke thus.
ശ്ലോകഃ
അര്ജുന ഉവാച
ദൃഷ്ട്വേമം സ്വജനം കൃഷ്ണ യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതമ് ।
സീദംതി മമ ഗാത്രാണി മുഖം ച പരിശ‍ഉഷ്യതി ॥ 28 ॥
Meaning
അര്ജുനഃ ഉവാച — Arjuna said; ദൃഷ്ട്വാ — after seeing; ഇമമ് — all these; സ്വ-ജനമ് — kinsmen; കൃഷ്ണ — O Kriṣṇa; യുയുത്സുമ് — all in a fighting spirit; സമുപസ്ഥിതമ് — present; സീദംതി — are quivering; മമ — my; ഗാത്രാണി — limbs of the body; മുഖമ് — mouth; ച — also; പരിശുഷ്യതി — is drying up.
Translation
Arjuna said: My dear Kriṣṇa, seeing my friends and relatives present before me in such a fighting spirit, I feel the limbs of my body quivering and my mouth drying up.
ശ്ലോകഃ
വേപഥുശ്ച ശരീരേ മേ രോമഹര്ഷശ്ച ജായതേ ।
ഗാംഡീവം സ്രംസതേ ഹസ്താത്ത്വക്ച‍ഐവ പരിദഹ്യതേ ॥ 29 ॥
Meaning
വേപഥുഃ — trembling of the body; ച — also; ശരീരേ — on the body; മേ — my; രോമ-ഹര്ഷഃ — standing of hair on end; ച — also; ജായതേ — is taking place; ഗാംഡീവമ് — the bow of Arjuna; സ്രംസതേ — is slipping; ഹസ്താത് — from the hand; ത്വക് — skin; ച — also; ഏവ — certainly; പരിദഹ്യതേ — is burning.
Translation
My whole body is trembling, my hair is standing on end, my bow Gāṇḍīva is slipping from my hand, and my skin is burning.
ശ്ലോകഃ
ന ച ശക്നോമ്യവസ്ഥാതും ഭ്രമതീവ ച മേ മനഃ ।
നിമിത്താനി ച പശ്യാമി വിപരീതാനി കേശവ ॥ 30 ॥
Meaning
ന — nor; ച — also; ശക്നോമി — am I able; അവസ്ഥാതുമ് — to stay; ഭ്രമതി — forgetting; ഇവ — as; ച — and; മേ — my; മനഃ — mind; നിമിത്താനി — causes; ച — also; പശ്യാമി — I see; വിപരീതാനി — just the opposite; കേശവ — O killer of the demon Keśī (Kriṣṇa).
Translation
I am now unable to stand here any longer. I am forgetting myself, and my mind is reeling. I see only causes of misfortune, O Kriṣṇa, killer of the Keśī demon.
ശ്ലോകഃ
ന ച ശ്രേയോഽനുപശ്യാമി ഹത്വാ സ്വജനമാഹവേ ।
ന കാംക്ഷേ വിജയം കൃഷ്ണ ന ച രാജ്യം സുഖാനി ച ॥ 31 ॥
Meaning
ന — nor; ച — also; ശ്രേയഃ — good; അനുപശ്യാമി — do I foresee; ഹത്വാ — by killing; സ്വ-ജനമ് — own kinsmen; ആഹവേ — in the fight; ന — nor; കാംക്ഷേ — do I desire; വിജയമ് — victory; കൃഷ്ണ — O Kriṣṇa; ന — nor; ച — also; രാജ്യമ് — kingdom; സുഖാനി — happiness thereof; ച — also.
Translation
I do not see how any good can come from killing my own kinsmen in this battle, nor can I, my dear Kriṣṇa, desire any subsequent victory, kingdom or happiness.
ശ്ലോകഃ
കിം നോ രാജ്യേന ഗോവിംദ കിം ഭോഗൈര്ജീവിതേന വാ ।
യേഷാമര്ഥേ കാങ്‍‍ക്ഷിതം നോ രാജ്യം ഭോഗാഃ സുഖാനി ച ॥ 32 ॥
ത ഇമേഽവസ്ഥിതാ യുദ്ധേ പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ ധനാനി ച ।
ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാസ്തഥൈവ ച പിതാമഹാഃ ॥ 33 ॥
മാതുലാഃ ശ്വശ‍ഉരാഃ പൌത്രാഃ ശ്യാലാഃ സംബംധിനസ്തഥാ ।
ഏതാന്ന ഹംതുമിച്ഛാമി ഘ്ന‍തോഽപി മധുസൂദന ॥ 34 ॥
അപി ത്രൈലോക്യരാജ്യസ്യ ഹേതോഃ കിം നു മഹീകൃതേ ।
നിഹത്യ ധാര്തരാഷ്ട്രാന്നഃ കാ പ്രീതിഃ സ്യാജ്ജ‍നാര്ദന ॥ 35 ॥
Meaning
കിമ് — what use; നഃ — to us; രാജ്യേന — is the kingdom; ഗോവിംദ — O Kriṣṇa; കിമ് — what; ഭോഗൈഃ — enjoyment; ജീവിതേന — living; വാ — either; യേഷാമ് — of whom; അര്ഥേ — for the sake; കാംക്ഷിതമ് — is desired; നഃ — by us; രാജ്യമ് — kingdom; ഭോഗാഃ — material enjoyment; സുഖാനി — all happiness; ച — also; തേ — all of them; ഇമേ — these; അവസ്ഥിതാഃ — situated; യുദ്ധേ — on this battlefield; പ്രാണാന് — lives; ത്യക്ത്വാ — giving up; ധനാനി — riches; ച — also; ആചാര്യാഃ — teachers; പിതരഃ — fathers; പുത്രാഃ — sons; തഥാ — as well as; ഏവ — certainly; ച — also; പിതാമഹാഃ — grandfathers; മാതുലാഃ — maternal uncles; ശ്വശുരാഃ — fathers-in-law; പൌത്രാഃ — grandsons; ശ്യാലാഃ — brothers-in-law; സംബംധിനഃ — relatives; തഥാ — as well as; ഏതാന് — all these; ന — never; ഹംതുമ് — to kill; ഇച്ചാമി — do I wish; ഘ്നതഃ — being killed; അപി — even; മധുസൂദന — O killer of the demon Madhu (Kriṣṇa); അപി — even if; ത്രൈ-ലോക്യ — of the three worlds; രാജ്യസ്യ — for the kingdom; ഹേതോഃ — in exchange; കിം നു — what to speak of; മഹീ-കൃതേ — for the sake of the earth; നിഹത്യ — by killing; ധാര്തരാഷ്ട്രാന് — the sons of Dhritarāṣṭra; നഃ — our; കാ — what; പ്രീതിഃ — pleasure; സ്യാത് — will there be; ജനാര്ദന — O maintainer of all living entities.
Translation
O Govinda, of what avail to us are a kingdom, happiness or even life itself when all those for whom we may desire them are now arrayed on this battlefield? O Madhusūdana, when teachers, fathers, sons, grandfathers, maternal uncles, fathers-in-law, grandsons, brothers-in-law and other relatives are ready to give up their lives and properties and are standing before me, why should I wish to kill them, even though they might otherwise kill me? O maintainer of all living entities, I am not prepared to fight with them even in exchange for the three worlds, let alone this earth. What pleasure will we derive from killing the sons of Dhritarāṣṭra?
ശ്ലോകഃ
പാപമേവാശ്രയേദസ്മാന്ഹത്വൈതാനാതതായിനഃ ।
തസ്മാന്നാര്ഹാ വയം ഹംതും ധാര്തരാഷ്ട്രാന്സബാംധവാന് ।
സ്വജനം ഹി കഥം ഹത്വാ സുഖിനഃ സ്യാമ മാധവ ॥ 36 ॥
Meaning
പാപമ് — vices; ഏവ — certainly; ആശ്രയേത് — must come upon; അസ്മാന് — us; ഹത്വാ — by killing; ഏതാന് — all these; ആതതായിനഃ — aggressors; തസ്മാത് — therefore; ന — never; അര്ഹാഃ — deserving; വയമ് — we; ഹംതുമ് — to kill; ധാര്തരാഷ്ട്രാന് — the sons of Dhritarāṣṭra; സ-ബാംധവാന് — along with friends; സ്വ-ജനമ് — kinsmen; ഹി — certainly; കഥമ് — how; ഹത്വാ — by killing; സുഖിനഃ — happy; സ്യാമ — will we become; മാധവ — O Kriṣṇa, husband of the goddess of fortune.
Translation
Sin will overcome us if we slay such aggressors. Therefore it is not proper for us to kill the sons of Dhritarāṣṭra and our friends. What should we gain, O Kriṣṇa, husband of the goddess of fortune, and how could we be happy by killing our own kinsmen?
ശ്ലോകഃ
യദ്യപ്യേതേ ന പശ്യംതി ലോഭോപഹതചേതസഃ ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം മിത്രദ്രോഹേ ച പാതകമ് ॥ 37 ॥
കഥം ന ജ്ഞേയമസ്മാഭിഃ പാപാദസ്മന്നിവര്തിതുമ് ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭ‍ഇര്ജനാര്ദന ॥ 38 ॥
Meaning
യദി — if; അപി — even; ഏതേ — they; ന — do not; പശ്യംതി — see; ലോഭ — by greed; ഉപഹത — overpowered; ചേതസഃ — their hearts; കുല-ക്ഷയ — in killing the family; കൃതമ് — done; ദോഷമ് — fault; മിത്ര-ദ്രോഹേ — in quarreling with friends; ച — also; പാതകമ് — sinful reactions; കഥമ് — why; ന — should not; ജ്ഞേയമ് — be known; അസ്മാഭിഃ — by us; പാപാത് — from sins; അസ്മാത് — these; നിവര്തിതുമ് — to cease; കുല-ക്ഷയ — in the destruction of a dynasty; കൃതമ് — done; ദോഷമ് — crime; പ്രപശ്യദ്ഭിഃ — by those who can see; ജനാര്ദന — O Kriṣṇa.
Translation
O Janārdana, although these men, their hearts overtaken by greed, see no fault in killing one’s family or quarreling with friends, why should we, who can see the crime in destroying a family, engage in these acts of sin?
ശ്ലോകഃ
കുലക്ഷയേ പ്രണശ്യംതി കുലധര്മാഃ സനാതനാഃ ।
ധര്മേ നഷ്ടേ കുലം കൃത്സ്നമധര്മോഽഭിഭവത്യുത ॥ 39 ॥
Meaning
കുല-ക്ഷയേ — in destroying the family; പ്രണശ്യംതി — become vanquished; കുല-ധര്മാഃ — the family traditions; സനാതനാഃ — eternal; ധര്മേ — religion; നഷ്ടേ — being destroyed; കുലമ് — family; കൃത്സ്നമ് — whole; അധര്മഃ — irreligion; അഭിഭവതി — transforms; ഉത — it is said.
Translation
With the destruction of the dynasty, the eternal family tradition is vanquished, and thus the rest of the family becomes involved in irreligion.
ശ്ലോകഃ
അധര്മാഭിഭവാത്കൃഷ്ണ പ്രദുഷ്യംതി കുലസ്ത്രിയഃ ।
സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വാര്ഷ്ണേയ ജായതേ വര്ണസംകരഃ ॥ 40 ॥
Meaning
അധര്മ — irreligion; അഭിഭവാത് — having become predominant; കൃഷ്ണ — O Kriṣṇa; പ്രദുഷ്യംതി — become polluted; കുല-സ്ത്രിയഃ — family ladies; സ്ത്രീഷു — by the womanhood; ദുഷ്ടാസു — being so polluted; വാര്ഷ്ണേയ — O descendant of Vriṣṇi; ജായതേ — comes into being; വര്ണ-സംകരഃ — unwanted progeny.
Translation
When irreligion is prominent in the family, O Kriṣṇa, the women of the family become polluted, and from the degradation of womanhood, O descendant of Vriṣṇi, comes unwanted progeny.
ശ്ലോകഃ
സംകരോ നരകായൈവ കുലഘ്ന‍ആനാം കുലസ്യ ച ।
പതംതി പിതരോ ഹ്യേഷാം ലുപ്തപിംഡോദകക്രിയാഃ ॥ 41 ॥
Meaning
സംകരഃ — such unwanted children; നരകായ — make for hellish life; ഏവ — certainly; കുല-ഘ്നാനാമ് — for those who are killers of the family; കുലസ്യ — for the family; ച — also; പതംതി — fall down; പിതരഃ — forefathers; ഹി — certainly; ഏഷാമ് — of them; ലുപ്ത — stopped; പിംഡ — of offerings of food; ഉദക — and water; ക്രിയാഃ — performances.
Translation
An increase of unwanted population certainly causes hellish life both for the family and for those who destroy the family tradition. The ancestors of such corrupt families fall down, because the performances for offering them food and water are entirely stopped.
ശ്ലോകഃ
ദോഷൈരേതൈഃ കുലഘ്ന‍ആനാം വര്ണസംകരകാരകൈഃ ।
ഉത്സാദ്യംതേ ജാതിധര്മാഃ കുലധര്മാശ്ച ശാശ്വതാഃ ॥ 42 ॥
Meaning
ദോഷൈഃ — by such faults; ഏതൈഃ — all these; കുല-ഘ്നാനാമ് — of the destroyers of the family; വര്ണ-സംകര — of unwanted children; കാരകൈഃ — which are causes; ഉത്സാദ്യംതേ — are devastated; ജാതി-ധര്മാഃ — community projects; കുല-ധര്മാഃ — family traditions; ച — also; ശാശ്വതാഃ — eternal.
Translation
By the evil deeds of those who destroy the family tradition and thus give rise to unwanted children, all kinds of community projects and family welfare activities are devastated.
ശ്ലോകഃ
ഉത്സന്നകുലധര്മാണാം മനുഷ്യാണാം ജനാര്ദന ।
നരകേ നിയതം വാസോ ഭവതീത്യനുശ‍ഉശ്രുമ ॥ 43 ॥
Meaning
ഉത്സന്ന — spoiled; കുല-ധര്മാണാമ് — of those who have the family traditions; മനുഷ്യാണാമ് — of such men; ജനാര്ദന — O Kriṣṇa; നരകേ — in hell; നിയതമ് — always; വാസഃ — residence; ഭവതി — it so becomes; ഇതി — thus; അനുശുശ്രുമ — I have heard by disciplic succession.
Translation
O Kriṣṇa, maintainer of the people, I have heard by disciplic succession that those whose family traditions are destroyed dwell always in hell.
ശ്ലോകഃ
അഹോ ബത മഹത്പാപം കര്തും വ്യവസിതാ വയമ് ।
യദ്രാജ്യസുഖലോഭേന ഹംതും സ്വജനമുദ്യതാഃ ॥ 44 ॥
Meaning
അഹോ — alas; ബത — how strange it is; മഹത് — great; പാപമ് — sins; കര്തുമ് — to perform; വ്യവസിതാഃ — have decided; വയമ് — we; യത് — because; രാജ്യ-സുഖ-ലോഭേന — driven by greed for royal happiness; ഹംതുമ് — to kill; സ്വ-ജനമ് — kinsmen; ഉദ്യതാഃ — trying.
Translation
Alas, how strange it is that we are preparing to commit greatly sinful acts. Driven by the desire to enjoy royal happiness, we are intent on killing our own kinsmen.
ശ്ലോകഃ
യദി മാമപ്രതീകാരമശസ്ത്രം ശസ്ത്രപാണയഃ ।
ധാര്തരാഷ്ട്രാ രണേ ഹന്യുസ്തന്മേ ക്ഷേമതരം ഭവേത് ॥ 45 ॥
Meaning
യദി — even if; മാമ് — me; അപ്രതീകാരമ് — without being resistant; അശസ്ത്രമ് — without being fully equipped; ശസ്ത്ര-പാണയഃ — those with weapons in hand; ധാര്തരാഷ്ട്രാഃ — the sons of Dhritarāṣṭra; രണേ — on the battlefield; ഹന്യുഃ — may kill; തത് — that; മേ — for me; ക്ഷേമ-തരമ് — better; ഭവേത് — would be.
Translation
Better for me if the sons of Dhritarāṣṭra, weapons in hand, were to kill me unarmed and unresisting on the battlefield.
ശ്ലോകഃ
സംജയ ഉവാച
ഏവമുക്ത്വാര്ജുനഃ സംഖ്യേ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത് ।
വിസൃജ്യ സശരം ചാപം ശോകസംവിഗ്ന‍മാനസഃ ॥ 46 ॥
Meaning
സംജയഃ ഉവാച — Sañjaya said; ഏവമ് — thus; ഉക്ത്വാ — saying; അര്ജുനഃ — Arjuna; സംഖ്യേ — in the battlefield; രഥ — of the chariot; ഉപസ്ഥേ — on the seat; ഉപാവിശത് — sat down again; വിസൃജ്യ — putting aside; സ-ശരമ് — along with arrows; ചാപമ് — the bow; ശോക — by lamentation; സംവിഗ്ന — distressed; മാനസഃ — within the mind.
Translation
Sañjaya said: Arjuna, having thus spoken on the battlefield, cast aside his bow and arrows and sat down on the chariot, his mind overwhelmed with grief.
Browse Related Categories:
